یکی از مجموعههای وابسته به دستگاه قضایی جمهوری اسلامی و اصلیترین بدنه علمی قوه قضاییه، دانشگاهی است به نام دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری. این دانشگاه در سال ۱۳۶۱ با عنوان دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری به موجب ماده ۳۵ اصلاح پارهای از قوانین دادگستری مصوب سال ۱۳۵۶ به مظور رفع نیازهای دادگستری در زمینههای حقوقی، قضایی و اداری تاسیس و با همت و تلاش شهید آیتالله دکتر بهشتی به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.
در سال ۱۳۸۹، «دانشکده» علوم قضایی و خدمات اداری به «دانشگاه» ارتقا یافت. دانشگاه علوم قضایی با هدف تامین نیروی انسانی لازم برای قوه قضاییه بهویژه تربیت قضات تاسیس شده است. در این دانشگاه که ۳۶ سالگی خود را پشت سر گذاشته، افراد پس از اتمام دوره تحصیل در مناصب قضایی پایین قرار میگیرند و به تدریج ارتقا پیدا میکنند.
تفاوت دانشگاه علوم قضایی با سایر دانشگاهها در این است که فارغالتحصیلان این دانشگاه به صورت قطعی جذب قوه قضاییه میشوند. البته این منافاتی با اشتغال فارغالتحصیلان دانشگاههای دیگر در قوه قضاییه ندارد.
دروس ارائهشده در دانشگاه علوم قضایی بیش از دروس ارائهشده در دیگر دانشکدههای حقوق است. در این دانشگاه تمام دروس رشته حقوق ارائه میشود و دروس مهمتر در ساعات بیشتری ارائه میشود. در کنار این موارد، دروس اختیاری و برنامههای جانبی نیز در راستای تقویت بنیه علمی یا قضایی به دانشجویان ارائه میشود. در واقع، دانشجویی که چهار سال در این دانشگاه تحصیل میکند، بیش از دانشجویان دیگر دانشکدههای حقوق، مطالبی را میآموزد. در این دانشگاه همچنین دروس فقهی و مبانی حقوق اسلامی بیش از دانشگاههای دیگر تدریس میشود.
نمونههای خارجی دانشگاه علوم قضایی
مراکز مشابه دانشگاه علوم قضایی در ترکیه و بسیاری از کشورهای دیگر هم وجود دارد ولی لزوما همه آنها مدرک تحصیلی دانشگاهی ارائه نمیکنند وتنها به ارائه گواهی بسنده میکنند و فارغالتحصیلان آنها بعد از آموزشهای یک تا دو ساله وارد خدمت قضایی میشوند اما در دانشگاه علوم قضایی، افراد مدرک دانشگاهی اخذ میکنند.
جایگاه امروز دانشگاه علوم قضایی
در حال حاضر دانشگاه علوم قضایی پس از ارتقا دارای سه دانشکده «حقوق»، «پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح و تربیت» و «ثبت و مدیریت قضایی» است. در این دانشگاه بیش از شش هزار دانشجو طی دورههای مختلف جذب و فارغالتحصیل شدهاند و هماکنون اکثریت آنها در کسوت قضا و در مشاغل دیگر نظیر استاد دانشگاه، نماینده مجلس، وکیل دادگستری، کارشناسان ارشد سازمانهای وابسته به قوه قضاییه و مانند آن مشغول به انجام وظیفه هستند و به این ترتیب صرف نظر از برخی مدیران قوه قضاییه، بیش از نیمی از جمعیت قضات کشور فارغالتحصیل این دانشگاه هستند. علاوه بر این، در دانشکده علوم قضایی تعداد قابل توجهی دانشجو در رشتههای پلیس قضایی، خدمات اداری، ثبت، دورههای معادل علوم قضایی و دورههای کارشناسی ارشد حقوق خصوصی و حقوق جزا و جرمشناسی آموزش تخصصی لازم را به پایان رسانده و در قوه قضاییه یا مراکز دیگر مشغول به کار شدهاند. گفتنی است که با توسعه دانشگاه، راهاندازی برنامههای درسی پس از اعمال اصلاحات، در دستور کار دانشگاه قرار دارد.
دانشگاه علوم قضایی؛ اهمیت و ضرورت
مطابق اساسنامه دانشگاه علوم قضایی، رئیس دانشگاه بنا به پیشنهاد و تایید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و با حکم رئیس قوه قضاییه به مدت سه سال منصوب میشود. اهمیت منصب قضا و رسیدگی صحیح و بههنگام پروندهها نیازمند وجود یک نظام تربیتی صحیح برای دانشجویان است تا قوه قضاییه شاهد یک سرانجام خوب برای پروندهها باشد. البته قوه قضاییه طی سی و چند سال گذشته به جز این دانشگاه از دانشگاههای دیگر نیز دانشآموخته حقوق پذیرفته و باز هم میپذیرد اما جمع کثیری از قضات، فارغالتحصیل دانشگاه علوم قضایی هستند.
روال کار و فعالیت دانشکده علوم قضایی این است که با هدف تامین قاضی مورد نیاز قوه قضاییه از میان داوطلبان آزمون سراسری در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد پیوسته در رشته علوم قضایی دانشجوی بورسیه میپذیرد. همه داوطلبان گروههای آزمایشی علوم ریاضی و فنی، علوم تجربی و علوم انسانی با رعایت شرایط میتوانند کد رشته مربوط به این دانشگاه را در دفترچه انتخاب رشته آزمون سراسری انتخاب کنند. چنانچه دانشجو تمایل به اتمام دوران تحصیل خود نداشته، قادر به انجام این کار نباشد یا شرایط لازم برای ورود به خدمت قضایی را نداشته باشد، باید همه هزینههای تحصیل و مقرریهای ماهانه دریافتشده را بازپرداخت کند.
بورس تحصیلی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری امتیازاتی دارد که دریافت ابلاغ کارآموزی قضایی در دوره تحصیلی و اشتغال به کار قضایی پس از فراغت از تحصیل، دریافت مقرری ماهانه از زمان دریافت کارآموزی قضایی، احتساب سنوات تحصیل در دانشگاه در سوابق خدمت، گذراندن خدمت سربازی در قالب اشتغال در قوه قضاییه، برخورداری از خوابگاه، بیمه درمانی و خدمات رفاهی در طول دوره تحصیلی در حدود امکانات دانشگاه از جمله این امتیازات است.
داوطلبان تحصیل در دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری به جز ثبت نام در آزمون سراسری از طریق سایت سازمان سنجش آموزش کشور به هیچ گونه ثبت نام دیگر یا تکمیل فرم یا مراجعه حضوری نیاز ندارند.
روند کنونی فعالیت دانشگاه علوم قضایی
با توجه به رسالت و اهداف تعریفشده برای دانشگاه علوم قضایی، بیش از سه دهه از فعالیت این مجموعه منحصراً به پرورش کادر قضایی قوه قضاییه در چارچوب رشته کارشناسی علوم قضایی اختصاص داشته است. هماکنون نیز با وجود تنوع رشتهها و مقاطع تحصیلی، همچنان دانشجویان بورسیه که در رشته کارشناسی علوم قضایی تحصیل و خود را برای ورود به خدمت قضایی آماده میکنند در کانون توجه برنامههای آموزشی و فرهنگی قرار دارند. به جز برنامههای خاص فرهنگی، اخلاقی و اعتقادی که با هدف تحکیم بنیانهای فکری دانشجویان طراحی و اجرا میشود، برنامه آموزشی این دانشجویان نیز تفاوتهای مهمی با دیگر مراجع آموزشی عالی حقوق در ایران دارد.
به منظور بهبود بیشتر روشها و عملکردها در نحوه کارآموزی، همکاری مطلوبی میان دانشگاه علوم قضایی و معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضاییه در جریان است که هدف نهایی آن افزایش بازدهی آموزشهای علمی دانشجویان و فارغالتحصیلان دانشگاه است. با توجه به اهمیت منصب قضا، همواره برای ورود فارغالتحصیلان دانشگاه به دستگاه قضایی شرایط احراز صلاحیتهای علمی و آموزشی مطرح بوده و غالبا این امر به وسیله کسب حداقلی از معدل دوره کارشناسی کنترل شده است. در حال حاضر فارغالتحصیلان این دانشگاه برای ورود به خدمت قضایی باید حداقل معدل ۱۷ را کسب کنند.
دانشگاه علوم قضایی با پذیرش دانشجو در چهار مقطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی در رشتههای مختلف حقوق، تنها دانشگاه تخصصی و جامع حقوق در سطح کشور است که به صورت حرفهای و پیشرفته به آموزش دانش حقوق و رشتههای مرتبط با آن میپردازد. اکنون حدود ۱۳۰۰ دانشجو در این دانشگاه تحصیل میکنند. همچنین ۱۷۰ نفر در این دانشگاه تدریس میکنند که از این تعداد ۳۵ نفر عضو هیات علمی و حدود ۱۳۵ نفر استاد مدعو هستند. ۱۱۴ مدیر و کارمند، دانشگاه را مدیریت و اداره میکنند.
نویسنده: حسن رحیمی قاضی دادگاه تجدیدنظر تهران