تولید اقلام خوراکی بویژه در بخش فراوردهای گوشتی از حوزههای مهم اشتغالزایی است که میتواند نقش موثری در خودکفایی کشور و البته اشتغال داشته باشد چنانکه در بسیاری از کشورهای پیشرفته بخش عمدهای از یارانهها به این بخش و بخش کشاورزی اختصاص مییابد. در حوزه فراوردهای گوشتی تحقیقات نشان میدهد که گوشت اردک یکی از مطلوبترین انواع گوشتها در میان ماکیان است. این گوشت منبع غنی پروتئینهای با کیفیت بالا، نیاسین، فسفر، ریبوفلاوین، تیامین، آهن، روی، ویتامین ب٦، ویتامین ب١٢، سلنیوم، فولات و منیزیم است.
چند سالی است که از تولیدکنندگان اردک در کشور به دلیل برخورداری این عرصه از ظرفیت کارآفرینی و نیز اثر مثبت مصرف آن روی سلامت عمومی، در راستای سیاستهای اقتصاد مقاومتی با پرداخت تسهیلات حمایت به عمل میآید. سرمایهگذاری در این بخش در حالی که نیازمند سرمایه بسیار نمیباشد که میتواند اشتغالزایی خوبی نیز به همراه داشته باشد. شهرستان ورامین و به ویژه منطقه جوادآباد، یکی از اصلیترین قطبهای تولید اردک است که بخش عمده نیاز کشور به گوشت اردک را تامین میکند.
پرورش اردک با دستان خالی
محسن مهابادی مدیر یکی از موفقترین واحدهای پرورش اردک در ورامین است. او برای ۱۰ نفر اشتغالزایی کرده و هر ۵۰ روز، ۱۲۰ هزار قطعه اردک ۱ روزه، ۱۵ روزه و گوشتی تولید میکند.
مهابادی پرورشدهنده موفق اردک در توصیه به علاقهمندان به این عرصه، میگوید: حتی با سرمایهای ۲۰ میلیون تومانی هم میتوان کار پرورش اردک را آغاز کرد. اگر اعضای یک خانواده با تامین این مقدار سرمایه کار تولید را آغاز کنند، به شرط اینکه خودشان عرق بریزند و کارگر نگیرند، همه هزینههای زندگیشان تامین و صاحب شغل میشوند.
وی درباره علت تبدیل شدن منطقه جوادآباد ورامین به یکی از قطبهای اصلی پرورش اردک در کشور میگوید: تا حدود ۲۵ سال قبل، اکثر واحدهای پرورش طیور در این منطقه به تولید مرغ بومی مشغول بودند. اما به مرور با مشخص شدن سازگاری بالای اردک با آب و هوای ورامین و نیز هزینه پایین پرورش آن، گرایش تولید کنندگان به سوی پرورش اردک سوق یافت تا اینکه امروز منطقه جواد آباد به یکی از اصلیترین قطبهای پرورش اردک تبدیل شده است.
مهابادی درباره سایر مزیتهای پرورش اردک میافزاید: وزن یک جوجه اردک حدودا ۴۰ گرمی طی ۶۰ روز به حدود ۲۵۰۰ گرم میرسد، یعنی ۶۰ برابر میشود.به عبارت دیگر هر روز به اندازه وزن اولیه اش به وزن او اضافه میشود. هر پرنده ۱۵۰۰ گرمی طی سال حدود ۲۸۰ تخم تولید میکند که وزن هر یک حدود ۶۰ گرم است، یعنی در طول سال حدود ۱۲ برابر وزنش تخم تولید میکند. به عبارت دیگر هر ماه برابر وزنش تخم تولید میکند و هر تخم نیز یک وعده غذای کامل برای انسان محسوب میشود.
این فعال اقتصادی، بازگشت سریع سرمایه را یکی دیگر از مزیتهای پرورش اردک عنوان میکند و میافزاید: در پرورش جوجه اردکهای گوشتی طی حدود ۲ ماه سرمایه بر میگردد که نسبت به سایر سرمایهگذاریها سریعتر است. راندمان لاشه اردک نسبت به وزن زنده آن حدود ۷۵ درصد است که نسبت به سایر طیور پرورشی بالاتر است.
مهابادی مقاومت در برابر بیماریها و بینیازی اردک از تزریق هرگونه واکسن را که موجب کاهش تلفات و افزایش کیفیت گوشت اردک میشود، از جمله عواملی بر میشمرد که موجب افزایش رغبت پرورشدهندگان طیور به عرصه پرورش اردک شده است. وی درباره خواص گوشت اردک، خاطرنشان میکند: در طب سنتی، اعتقاد بر این است که گوشت اردک، گرمترین گوشت در میان گوشت طیور اهلی است و ارزش غذایی آن بالاست. البته گوشت اردک، اندکی دیرهضم است. بال اردک برای افراد لاغر خاصیت چاقکنندگی دارد. مصرف این نوع گوشت، تقویت کلیهها را به دنبال دارد.
این تولیدکننده موفق میافزاید: جگر، بال و بازوهای اردک، خونساز هستند و باعث کاهش تنگینفس و تپشقلب میشود. خوردن پیه اردک برای تقویت کلیهها، درمان سرفه، خشکی سینه، سوزش معده بسیار مفید است. مصرف تخم این پرنده هم برای رفع لاغری و تنگی سینه یا برای افرادی که به هر دلیلی دچار خونریزی هستند، توصیه میشود.
مهابادی مهمترین چالش پرورش اردک در ایران را تصور غلط مردم درباره غذای آن میداند. او میگوید: بسیاری از مردم به اشتباه تصور میکنند اردک از لجن تغذیه میکند و به همین خاطر از مصرف آن خودداری میکنند. این در حالی است که غذای اردک در واحدهای تولیدی همان غذای مرغ است و تصور مردم کاملا اشتباه است. اتفاقا اردک به دلیل پیوند زیستگاهش با آّب و رشد کردن در فضای باز و غیر سرپوشیده، گوشت لذیذتر و با کیفیت تری نسبت به مرغ دارد. این تصور غلط مردم، میزان مصرف اردک در کشور را محدود کرده است و رسانهها باید آن را اصلاح کنند.
وی درباره بازار فروش اردک در کشور، اظهار میکند: اردک در حال حاضر بازار مناسبی دارد. مردم ساکن در استانهای شمالی اصلیترین مشتریان اردک در کشور هستند و گوشت اردک را به خاطر گرم بودن آن میپسندند. به تازگی بحث صادرات اردک به عراق و روسیه نیز پیش آمده که در صورت تحقق فرصت بسیار مناسبی است. در حال حاضر هر اردکِ دو کیلویی به قیمت حدود ۱۱ هزار تومان در بازار به فروش میرسد که حدود ۳۰ درصد آن سود خالص است.
آنچه درباره پرورش اردک باید بدانیم
یکی از مباحث مهم در پرورش اردک شناخت نژاد اردک است که میتواند در بالابردن تولید موثر باشد.
سویههای زیادی از اردکهای اهلی در دنیا وجود دارد که این سویهها به ردههای تخمگذار، گوشتی، دومنظوره و تزئینی تقسیم میشوند. نژادهای متعددی از اردک (مرغابی) اهلی در دنیا وجود دارد که این نژادها به ردههای تخمگذار، گوشتی، دومنظوره و تزئینی تقسیم میشوند. بر همین اساس نژادهای اینطور معرفی میشوند:
۱- نژاد پکین Peckin: مبدا این نژاد کشور چین است و اولینبار در سال ۱۸۷۳ به عنوان یک نژاد مشخص معرفی شدهاست و درحال حاضر بیشتر مزارع پرورش اردک گوشتی در آمریکا از این نژاد استفاده میکنند. وزن اردک نر بالغ در حدود ۴ تا ۴.۵ کیلوگرم واردک ماده بالغ ۳.۶ تا ۴.۱۰۰ کیلوگرم است. اردک پکینی تخمگذاری خوبی دارد به طوری که سالیانه بین ۱۳۰ تا ۱۷۰ عدد تخم میگذارد و وزن هر یک عدد تخم آن بین ۶۰ تا ۸۰ گرم بوده ورنگ پوسته آن سفید کرمی ویا سبز زیتونی است. این نژاد دارای بدنی کشیده و سینهای پهن بوده و رنگ آن سفید کرمی و رنگ پوست آن زرد ورنگ منقار و پاها پرتقالی است.
وجه تمایز مرغابی نر از ماده، وجود دو پر کوچک تابیده در منتهیالیه دم است. امتداد بدن از شانه به طرف پشت، شیب دار بوده ودر حقیقت قسمت انتهایی بدن ودم نزدیک زمین قرار گرفتهاست. این طرز ساختمان بدن و همچنین طرز راه رفتن، پرنده را شبیه به پنگوئنها میسازد. طرز ساختمان بدن سبب شدهاست که حیوان نتواند به آسانی بر روی زمین جفتگیری کند از این رو برای جفتگیری باید در آب برود. بهترین سن برای عرضه در بازار سن ۸ تا ۱۲ هفتگی است و در این سن وزن اردک بین ۲.۵ تا ۳.۵ کیلوگرم خواهد بود، و پس از آن به تدریج از کیفیت گوشت کاسته میشود.
۲- نژاد روئن Rouen: منشا این نژاد شهر روئن در ایالت نرماندی فرانسه است که نام این نژاد نیز از نام آن گرفته شدهاست و این نژاد تا حدودی شبیه نژاد پکین است. این نژاد در اصل از نژاد اردک وحشی مالارد منشعب شده است وزن اردک نر در حدود ۴.۵ کیلوگرم و وزن اردک ماده ۴ کیلوگرم است.
از نظر رنگ، نر و ماده در این نژاد اختلاف دارند و رنگ نرها زیباتر از رنگ مادهها میباشد. جثه نرها نیز از جثه مادهها بزرگتر است. رنگ اردک ماده سفید و قهوهای روشن است و پاها و منقار به رنگ پرتقالی و پوست به رنگ زرد است و مرغابی ماده آن علاقه چندانی به خوابیدن بر روی تخم ندارد. ماده اردکها سالیانه ۷۰ عدد تخم میگذارند. مدت زمان جوجهکشی اردک اهلی ۲۸ روز میباشد.
۳- نژاد ایلسبوری Aylesbury: مرغابی تنبل و سنگین وزن از اردکهای نژاد گوشتی است که منشا آن دره ایلسبوری در حومه شهر لندن در انگلیس است، و وزن مرغابی نر آن در حدود ۴.۵ کیلوگرم ووزن مرغابی ماده در حدود ۴ کیلوگرم است. این نژاد برای تولید گوشت مناسب است. مرغابی ایلسبوری منقاری بلند، راست و به رنگ سفید صورتی فام، و پاهای پرتقالی رنگ دارد و برخلاف رنگ پوست سایر نژادهای مرغابی که معمولاً زرد است رنگ پوست مرغابی ایلسبوری سفید است. میزان تولید تخم آن سالیانه در حدود یکصد عدد تخم است .
۴- نژاد آنکونا Ancona: این مرغابی جزو نژادهای گوشتی است و معمولاً جوجههای آن به رنگ شکلاتی و سفید و اردکهای بالغ به رنگ سیاه و سفیداند. سر وگردن و سینه معمولاً به رنگ سفید و باقی اجزای بدن به رنگ سیاه است.
۵- نژاد خالدار استرالیایی Australian Spotted: این نژاد در سال ۱۹۲۰ میلادی در آمریکا به وجود آمد و در سال ۱۹۲۸ برای اولینبار به نمایش گذاشته شد، این نژاد از تلاقی نژادهای مالارد، دم دراز و کال و برخی نژادهای خالدار از گلههای اردک وحشی استرالیایی به وجود آمد. اندازه جثه این مرغابیها حد واسطی بین گونه مالارد نوک دراز و گونه کال نوک کوتاه میباشد. وزن مرغابی نر آن یک کیلو تا ۲/۱ کیلوگرم و مرغابی ماده بین ۸۷۰ گرم تا ۱۰۵۷ گرم میباشد.
این نژاد از لحاظ رنگ واریتههای مختلفی نظیر: سرسبز، سر آبی و سر نقرهای دارد. اردک خالدار استرالیایی تخمگذار خوب و مادری ممتاز است. جوجه مرغابیهای بسیار فرز و چالاکی دارد واز لحاظ قدرت پرواز همانند نژاد کال Call پرندگانی توانا هستند.
جایگاه پرورش اردک اهلی
در عین حال باید توجه کرد که اردک از حیواناتی به شمار میرود که علاقه زیادی به آب دارد و بسیاری گمان میکنند که زندگی در خشکی برای حیوان با لذت و رضایت همراه نیست. ولی باید دانست که برخلاف تصور، تجربه نشان داده است که اردک خیلی زود به تغییر محیط و وضع موجود عادت کرده و به آسانی قادر است کمبود آب و دریاچه و امثال آن را با مراتع و علفزارهای سبز و خرم جبران نموده و حتی پرورش به طریقه بسته را به نحوی که در مویر سایر طیور اهلی جریان دارد به آسانی و خوبی تحمل نماید.
در مورد ساختمان جایگاه و لانه اردک اهلی شرایط و اصولی که برای مرغداریها باید در نظر گرفته شود عیناً جهت لانههای اردک اهلی قابل اجرا میباشد، منتهی باید در نظر داشت، چون اردک اهلی عادت دارند. محل زندگی آنها باید به طور منظم تمیز شود و آب آنها هر روز تعویض شود. آغل آنها باید طوری مراقبت شود که هیچکدام نتوانند خارج شوند و هیچ حیوانی از جمله گربهها به آنجا وارد شوند. یک آغل مناسب برای آنها میتواند با سیم حفاظت از مرغها کاملا غیرقابل نفوذ شود و در اطراف با آجر حمایت شود تا از خزیدن اردکها به بیرون و درون خزیدن حیواناتی مانند مار جلوگیری شود.
در ابتدا فقط زمانی که آنها به دنبال غذا میآیند به آنها غذا دهید بنابراین فقط طبق برنامه به آنها غذا دهید و اگر همچنان گرسنه بودند مقدار کمی غذا به آنها بدهید و در نهایت اگر همچنان گرسنه بودند با مقدار کمی خود را سیر کنند. نکته مهم در غذا دادن به اردکها این است که از دادن مواد دارویی به آنها جدا خودداری کنید.
در حالی که دادن اینگونه داروها به مرغ و خروس در بعضی موارد حتی توصیه میشود. البته این برای حیوانات مزرعه توصیه میشود، اما نه برای حیوان خانگی!