کودکهمسری طرحی در مجلس شورای اسلامی است که به اعتقاد کارشناسان در برابر فرهنگ مردم و مسائل شرعی بازدارندگی ندارد.
ازدواج آیینی پسندیده میان انسانها است. برای پایداری و آرامش بیشتر زندگی مشترک، دولتها اقدام به تصویب قوانینی میکنند. علیرغم وجود این قوانین شاهد ازدواجهای اجباری و ازدواج کودکان هستیم. این موارد آسیبهای اجتماعی خطرناکی را به همراه خواهند داشت. همزمان با اعلامخطر در این رابطه طرحی در قالب "کودکهمسری" در مجلس شورای اسلامی مطرح شد.
براساس این طرح حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۶ و برای پسران ۱۸ سال پیشبینی شده است و ازدواج برای دختران زیر ۱۳ سال مطلقاً ممنوع خواهد شد. این طرح میان نگاه فرهنگ، شرع و قانون مخالفان و موافقانی پیدا کرد. جدال با این سه اصل و رسیدن به طرحی جامع کار آسانی نخواهد بود. باوجود قید یکفوریتی که در صحن علنی مجلس برای بررسی طرح کودکهمسری به تصویب رسید اما در بخش کارشناسی و قضایی نمایندگان عضو کمیسیون حقوقی و قضایی به طرح کودکهمسری رأی منفی دادند.
طرح کودکهمسری نیازمند تفکیک منطقهای نیست
در بررسی بیشتر این طرح و بحث ازدواج دختران در سنین کم جویای نظر یکی از اعضای کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی شدیم. علی ساری نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی مطرح کرد: طرح کودکهمسری در حال بررسی دقیق و موشکافانه است و موانع این طرح بهزودی مرتفع میشود. این طرح نیازمند تفکیک منطقهای نیست.
ساری، پیرامون وضعیت فعلی طرح کودکهمسری در مجلس شورای اسلامی، اظهار کرد: در زمینه نتیجه بخشی باید عرض شود که اجرای صحیح این طرح نیازمند بسیج همگانی تمام قوا است. در حال حاضر کمیسیون و کارگروههای مربوطه در مجلس شورای اسلامی مجدد بررسیهای لازم را انجام دادهاند تا بهزودی موانعی که باعث شده است، این طرح به سرانجام نرسد، برطرف شود.
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس افزود: با توجه به میزان توجهای که به این طرح شده است، نسبت به نتیجه آن خوشبین هستم. وی در ادامه با اشاره به مباحث شرعی این طرح خاطرنشان کرد: طرح در مجلس شورای اسلامی بررسی و به تمام نکات آن از منظر دین اسلام توجه میشود. همچنین ضمن رعایت کردن نیازهای ضروری این طرح، مورد تائید بودن آن نیز از مراجع مربوطه استعلام خواهد شد.
این عضو کمیسیون اجتماعی در بخش دیگری عنوان کرد: طرح کودکهمسری نیازمند تفکیک منطقهای نیست، زیرا باوجود تفاوتها در شرایط اقلیمی، آبوهوا، باورها و سنتها شباهتهای اصولی در اقوام ایرانی وجود دارد.
ساری با بیان اینکه مردم ایران در جایجای این کشور زندگی یکسانی دارند و گرچه تفاوتهای هم در آیینها و مراسمهای مختلف وجود دارد، گفت: در زمینه بحث ازدواج سیاستهای کلی تأثیرگذاری بیشتری دارد و برای نمونه باید عرض شود که سن اشتغال در فرایند ازدواج تأثیرگذار است و امر اشتغال تأثیرگذاری بیشتری نسبت به باورها و فرهنگ درخصوص ازدواج دارد.
وی تصریح کرد: سن ازدواج میبایست در این طرح بهگونهای باشد که ما شاهد ازدواج کودکان نباشیم. درخصوص سن دقیق ازدواج، کارشناسان اجتماعی و روانشناسان، نظرات جامعتری دارند و با توجه به اظهارنظر این کارشناسان، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی به یک گزینه کارشناسی شده خواهد رسید، اما آنچه مسلم است، آمار سن ازدواجیهایی که در حال حاضر ما شاهد هستیم، مناسب نیست و نیازمند چارهجویی در این بحث هستیم.
قانون توان مقابله با فرهنگ مردم را ندارد
مطمئناً طرح کودکهمسری مطرح شده است که در آینده شاهد ازدواج دختران در کودکی نباشیم. با این نگاه که قانون عامل بازدارندگی خواهد بود تا دیگر دختری به اجبار یا بدون هیچگونه پیشزمینه ذهنی وارد مسیر پرفرازونشیب زندگی مشترک نشود. این موارد خواسته ما از طرح کودکهمسری است اما مصطفی اقلیما پدر مددکاری اجتماعی ایران معتقد است که تصویب طرح کودکهمسری تأثیری در رفتار مردم نخواهد داشت. به این دلیل که از نظر شرعی مانعی برای ازدواجها در سن کم نیست، عقد شرعی را برقرار میکنند و عقد رسمی را به آینده موکول میکنند. جلوگیری از ازدواج کودکان با تصویب قانون شدنی نیست و این امر به تفکر، دانش و فرهنگ مردم برمیگردد.
اقلیما با اشاره به پایدار نبودن ازدواجها اظهار کرد: در قدیم ازدواجها در سن ۱۰ سال برای دختران و ۱۵ سال برای پسران انجام میشد و این ازدواجها ماندگار بود. دختران در کنار مادر همسرشان امور خانه را انجام میدادند و پسر هم کنار دست پدرش خرجی خانهاش را تأمین میکرد. در زمان فعلی هیچ دختری این شرایط را نمیپذیرد. استقلال اولویت زندگی مشترک در زمان ما است. ۶۰ درصد طلاقها زیر سن ۲۴ سال است. دخترها در سالهای اولیه حتی باوجود فرزند زمانی که به سن ۲۰ سالگی میرسند، ذهنشان به دنبال مرد ایدهآل میرود. پسر هم تازه ذهنش به دنبال انتخاب دختر مدنظرش میرود. نکته اصلی به جامعه برمیگردد که مفهوم ازدواج را چه میدانند؟ درگذشته تفکر طلاق وجود نداشت و ازدواج به معنی زندگی دائمی بود. درحالیکه الان با این تفکر ازدواج میکنند که اگر مناسب نبود، جدا میشوم. ۳۰ درصد طلاقها در دوران عقد انجام میشود. این قانون در صورت تصویب در مجلس به تصویب شورای نگهبان به علت مغایرت با سن شرعی نخواهد رسید. درنتیجه طرح این موضوع بیفایده است. در صورتی هم که تائید شود، هیچ مشکلی را برطرف نخواهد کرد.
پدر مددکاری اجتماعی ایران با اشاره به تفکرات خانوادهها گفت: پدر و مادرهایی که موافق این امر هستند، تفکراتی متفاوت از قانونگذاران دارند. سیستمهای حکومتی اثرگذار نیستند. زمانی که تفکرات منطقهای دختر ۱۰ ساله را پیر میدانند که ازدواجش دیر شده است، قانون در برابر فرهنگ اثرگذار نخواهد بود. تنها زمانی این قانون عملی میشود که مراجع سن ازدواج شرعی را تغییر بدهند.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: تغییر تفسیرها، فرهنگها و باورها نیازمند زمان است. قانون به دور از تفکر و فرهنگ نباید باشد. راه تغییر دوری از اشتباهات گذشته است، نسل جدید نباید دختران خود را مانند گذشتگان مجبور به ازدواج کنند. تغییرات را شاهد هستیم و بهاندازه گذشته ازدواج در سن کودکی انجام نمیشود. بهاجبار باید زمان به تغییر فرهنگ بدهیم.
سیب را نباید کال یا گندیده چید
حسین باهر یکی دیگر از جامعه شناسان ایرانی که سن ازدواج را امری جسمانی، روحانی، نفسانی و عرفانی و بستگی به استطاعتهای لازم برای مسئولیتپذیری خانوادگی میداند، درخصوص سن مناسب برای پایداری ازدواج گفت: سن ازدواج با پایداری آن رابطهای مستقیم ندارد، مسلماً سیب را نباید کال یا گندیده چید و دختران کمتر از سیزده سال احتمالاً نمیتوانند از عهده مادرانگی برآیند.
زندگی مشترک بدون پیشنیازهای اولیه زندگی
اگر سهگانه فرهنگ، شرع و قانون را جداگانه بررسی کنیم که خواسته یا ناخواسته براساس فرهنگ بومی در مناطقی از کشور دختران باید در کودکی به زندگی مشترک فکر کنند و شرعی که معتقد است، سن دختران همزمان با بلوغ مناسب برای ازدواج است، قانون در شرایط فعلی به سن ۱۶ سال فکر میکند. همین سن ۱۶ سال که در جدال با فرهنگ و شرع است، مشکلاتی را به همراه دارد. اولین بحث درخصوص تحصیل دختران است. اگر شرایط ادامه تحصیل همراه با مسئولیتهای زندگی محیا شود، باید به مدارس شبانه بروند.
از سویی با مشکلات اقتصادی جامعه بحثهای مالی باید توسط دختر و پسر بهصورت مشترک مدیریت شود. این امر زمینه مناسب را ندارد زیرا در سن کمتر از ۱۸ سال امکان بازگشایی حساب بانکی برای افراد وجود ندارد. در نهایت درصورتیکه فرزندی در زندگی مشترک متولد شود، مادری که همراه با مشکلات زندگی و تولد فرزند ادامه تحصیلات برایش دشوار است، باید در جامعه امروزی که تربیت فرزندان مورد حمله فضای مجازی و شرایط مختلف جامعه است، بدون شناخت و آگاهی کودکی را پرورش دهد. درنهایت باید گفت که پیش از تصویب قوانین باید زیرساختهای لازم ایجاد شود و تا زمانی که حتی قانونهای موجود هم بازدارندگی ندارند، هیچ مصوبه و طرحی عملی نخواهد شد.
نویسنده: رویا رئیسی