اگرچه خدمات بسیج و بسیجی به زمان، مکان و قشر محدودی منحصر نمیشود، اما با گذشت ۴دهه از انقلاب اسلامی می بینیم که ترویج فرهنگ بسیج و بسیجی نتایج بسیار ارزشمندی در ابعاد مختلف برای مردم و کشور داشته است به شکلی که دیگر کشورها نیز آن را به عنوان نمونه تشکلی موفق برای خود بومی سازی کردهاند.
نگاهی به ساختار بسیج نشان میدهد که گرچه دستور تشکیل بسیج پس از پیروزی انقلاب و تشکیل شورای انقلاب از سوی رهبر کبیر انقلاب اسلامی صادر شد، اما وجود چنین فرهنگی حتی به هنگامه مبارزات مردم ایران برای پیروزی در انقلاب اسلامی دیده میشد و در این نهضت مردمی همواره نقش مردم و بسیج بسیار چشمگیر بوده است. در این میان بسیاری از شاگردان و همراهان امام خمینی (ره) معتقدند که پس از ۱۵ خرداد ۴۲ ایده بسیج در اندیشه امام خمینی (ره) شکل گرفت.
به گفته حجتالاسلام محمدعلی رحمانی از یاران امام (ره) این ایده در سالهای ۵۱ و ۵۲ شکل گرفت و ایشان در جلسهای در مورد تشکیل نیروی مسلح جدید فرمودند:« من اشتباهی را که آقای دکتر مصدق مرتکب شدند، به هیچ نحوی مرتکب نخواهم شد. آنها به زاهدی و دوستان ایشان، به زاهدی تانکسوار اعتماد کردند و این خطا بود. به حول و قوهی الهی برای حفظ نظام و سرزمین ملت شریف ایران بسیج را راه خواهم انداخت.»
در حقیقت امام ایده خود را برگرفته از تاریخ صدراسلام میدانستند به شکلی که در این مورد تاکید کردهاند که پیامبر اکرم (ص) برای مقابله با مشرکین و کفار از نیروی مردمی استفاده کرده و آنان را بسیج کردند.
اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و به دنبال تسخیر لانه جاسوسی ، تهدیدات آمریکا علیه کشورمان آشکارتر شد و ناوگان این کشور در خلیج فارس آرایش جنگی به خود گرفت. در این زمان بود که فرمان تشکیل بسیج در آذرماه ۱۳۵۸ از سوی رهبر فقید انقلاب صادر شد. امام در آن زمان در سخنانی فرمودند کشوری که ۲۰ میلیون جوان دارد، ۲۰ میلیون تفنگدار هم باید داشته باشد.
به دنبال این فرمان در فرصت ۹ ماهه تا غاز جنگ تحمیلی، عضویابی، آموزش و سازماندهی نیروهای بسیجی انجام گرفت. هدف اصلی از تشکیل بسیج و آموزش مردم، فراهم کردن زمینه و بستر دفاع در برابر هرگونه تجاوز احتمالی بود.
نگاهی به نقش بسیج در جنگ و پس از آن
با حمله رژیم بعثی عراق به کشورمان و آغاز جنگ تحمیلی شرایط سختی بر ارتش تحمیل شد، از یک سو بایستی در میدان نبرد با دشمن بعثی وارد می شد و از سوی دیگر درگیر غائله کردستان و مقابله با کومله و دموکرات در غرب کشور بود. سپاه هم اگرچه ۷ ماه پیش از آن تشکیل شده بود، اما این نهاد بخش کوچکی از مردم را سازماندهی میکرد، از این رو امام دستور تشکیل بسیج را داد تا تمامی مردم در آن نقش داشته باشند و خارج از ساختارهای اداری به فعالیت بپردازند. دراین زمان بود که به فرمان امام (ره) جذب نیروهای مردمی برای عضویت در بسیج از طریق مساجد شکل گرفت و رزمندگان بسیجی آموزش، تجهیز و برای اعزام به جبههها آماده شدند. در آن زمان نیروهای بسیجی همچنین در مقابله با گروهکهای ضدانقلاب در مناطق مختلف کشور نقش چشمگیری داشتند.
پس از پایان جنگ تحمیلی برخی مطرح میکردند که دیگر نیازی به بسیج نیست، اما امام خمینی در پیامی تاکید کردند که بسیج باید مانند گذشته و با قدرت و اطمینان خاطر به کار خود ادامه دهد. حتی بنابر گفته برخی از همراهان امام ایشان بوسه بر دست و بازوی بسیجیان و سپاهیان را افتخار می دانست و آنان را در خالصانه ترین مناجاتهای خویش دعا میکرد. امام خمینی (ره) از ابتدای شکلگیری بسیج تا پایان جنگ نیز در موقعیتهای مختلف، کارکردهای دیگری را هم برای بسیج تعریف کردند که یکی از آنان سازندگی ایران بود. نمونه ای از این اقدامات بازسازی مناطق جنگزده، محرومیتزدایی از مناطق محروم کشوربعد از جنگ تحمیلی است.
بسیج نماد کارآمدی
نگاهی به فعالیتهای بسیج از ابتدای تشکیل این سازمان تاکنون نشان میدهد که به نوعی این سازمان نشان دهنده اقتدار و عزت و کارآمدی نظام است.
مقام معظم رهبری در بیانات خود بسیج را نیروی کارآمد کشور برای همه میدان ها تعریف و خاطرنشان کردند: «بسیج یعنی نیروی کارآمد کشور برای همه میدان ها.»
در این میان کارشناسان نیز نظرات مختلفی را در مورد کارآمدی بسیج ارائه کرده اند . از جمله احمد ملک زاده عضو هیات علمی گروه سیاست پژوهشکده نظام های اسلامی دراین باره اظهار داشته؛ بسیج دارای یک هویت انقلابی و برخاسته از تودههای مختلف اجتماعی در نظام است که هیچ گاه دچار رکود نشده است.
وی افزود: بدون شک بایستی دستاوردهای چهل ساله جمهوری اسلامی و کسب اقتدار و پیروزی در برابر دسیسههای قدرتهای جهانی را مرهون فداکاریها و از خودگذشتگیهای این نهاد انقلابی در نظام اسلامی دانست. یدالله جوانی نیز در این زمینه خاطرنشان کرد: میزان قدرت «بسیج عمومی» نظامهای سیاسی، با میزان «کارآمدی» آن نظامها ارتباط مستقیم دارد؛ درواقع نظام سیاسیِ دارای قدرت بسیجکنندگی عمومی؛ از کارآمدی بیشتری هم برخوردار است. این کارشناس مسائل سیاسی و نظامی افزود: در طول سه دهه بعد از رحلت حضرت امام(ره) نیز، رهبر معظم انقلاب در صحنههای گوناگون همانند رهبر کبیر انقلاب اسلامی، با همین کارآمدی در بسیج عمومی کارهای بزرگی را به نتیجه رساندهاند. آخرین نمونه از این نوع کارآمدی را میتوان در رزمایش کمکهای مؤمنانه به آسیبدیدگان از شیوع ویروس کرونا ملاحظه و مطالعه کرد. وی تصریح کرد: در ادبیات سیاسی معاصر، «کارآمدی» معیار اصلی اعتبار و برتری یک نظام سیاسی نسبت به دیگر نظامها به حساب میآید. همانگونه که شاهد بودیم رهبر معظم انقلاب با یک فراخوان عمومی، ایران را به نمایشگاهی بزرگ برای خلق صحنههای حماسی از رزمایش کمکهای مؤمنانه تبدیل کردند؛ صحنههایی که نمونههایش فقط در دوران دفاع مقدس، به اقتضای آن دوران خلق شده بود. بسیار روشن است که چنین نظامی، هرگز شکست نخواهد خورد چرا که ولایت فقیه با این کارآمدی بینظیر در حوزه بسیج عمومی که ریشه در اعتقادات و باورهای دینی دارد، تمام موانع را از سر راه حرکت به سمت قلههای عزت، افتخار و شکوفایی برمیدارد. در این میان می توان دریافت که بسیج با حجم عظیمی از تنوع کارکردها و نقشهای متصور، در ۴۰ سال انقلاب اسلامی در کارآمدی این نظام نقش به سزایی را ایفا کرده است.
ظرفیتهای خاص
باید گفت که چابکی و کارآمدی هر سازمانی، داشتن انعطاف، سرعت عمل، سازمان کار، انگیزه و اراده بالاست. بسیج به دور از بروکراسی های روز مره حاکم بر دیگر سازمانها و قوانین دست و پا گیر، به مردم خدمت می کند و اگر امروز نام و اعتبار بسیج مانا و پویا بوده است، به واسطه همین «فرهنگ» است. استفاده از این ظرفیت های خاص بارها به هنگامه وقوع حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله در کشورمان شاهد بودهایم . در حقیقت وجود این جوانان جهادگر با انجام کارهای جهادی بود که داشتن روحیه جهادی را به برخی از مسئولان دیکته کرد.
از سوی دیگر بسیج با استفاده از ظرفیتهای خود در پیاده سازی بحث اقتصاد مقاومتی با شناسایی دست اندازها حرکت می کند. ظرفیت های بسیج این توانایی را دارد که برای نظارت بر اصناف و انبار کالاها به دیگر نیروهای نظارتی کمک کند که با ظهور گرانی های اخیر در کشورمان، شاهد این اقدامات بسیج در بسیاری از شهرهای کشورمان هستیم. این اقدامات نظارتی موجب شده است تا در بسیاری از موارد با متخلفان بازار و گرانفروشان برخورد شود. در زمان کرونا نیز شاهد بودیم که امکانات جهادی و بسیج به خدمت مردم و دولت درآمد.
رویکرد علمی بسیج
رویکرد علمی بسیج در عرصه سازندگی یکی از امتیازاتی است که اقدامات این سازمان را برجسته میکند. تشکیل گروه های جهادی برای ارائه کمکهای بهداشتی و سازندگی در روستاها، کمک به سواد آموزی در روستاها و مناطق محروم، مدرسه سازی و تشکیل بسیج دانش آموزی و دانشجویی، بسیج فرهنگیان و ... از جمله اقدامات بسیج در این مسیر است. یکی از حرکت های اثر گذار بسیج سازندگی در این زمینه موضوع واکسیناسیون در آذر ماه سال ۹۵ و در هفته بسیج بود، اقدامی که در نگاه بسیاری از ناظران، آن را غیر ممکن می دانستند. همچنین بسیج سازندگی در راستای کمک به اقتصاد مقاومتی و تأمین امنیت غذایی کشور ظرف سه روز با مشارکت گسترده بسیجیان، ۱۵ میلیون قطعه طیور را در سراسر کشور واکسینه کرد. در این طرح بزرگ که یک رکورد دست نیافتنی در جهان محسوب میشود، با مشارکت ۱۱ هزار بسیجی داوطلب، ۱۵ میلیون قطعه طیور در ۱۲ استان و ۱۱ هزار و ۵۰۰ روستای کشور واکسینه شدند. در این طرح علاوه بر واکسیناسیون طیور بومی، عمل سرشماری این پرندگان نیز انجام گرفت. طرح ملی واکسیناسیون فلج اطفال به عنوان الگو و تجربهای بسیار موفق و راهگشا بود که در آن علاوه بر انجام اقدامات آموزشی در خصوص پیشگیری از شیوع بیماری نیز یکی از دیگر اقدامات این نهاد مردمی است. همچنین با شیوع بیماری کرونا شاهد حرکت نیروهای بسیج در پایگاههای سلامت مساجد مختلف برای اجرای اقداماتی از جمله بیماریابی، امدادرسانی، خدمات بهداشتی، خدمات معیشتی و … در سراسر کشور بودیم . از سوی دیگر تشکیل پایگاههای تولید ماسک و توزیع آن در میان مردم از سوی بسیج اصناف و دیگر بخشهای بسیج بوده ایم.
فرهنگ بسیجی و مقابله با نفوذ و جنگ نرم
این روزها شاهد هستیم که اگر فرهنگ بسیجی در میان مردم کشورمان جایگاهی نداشت دشمنان به راحتی با استفاده از شیوه های مختلف نفوذ و انواع روشها در جنگ نرم می توانستند به اهداف خود در کشورمان دست یابند. فرهنگ بسیجی به باورهای ذاتی افراد تاکید داشته و یاد آور می شود که میتوان از این ظرفیت ها برای انجام ماموریت های بزرگ در دفاع از انقلاب اسلامی بهره برد. درحقیقت در فرهنگ بسیجی تربیت نسل آموزشدیده، دارای اعتقادات و ارزشهای اصیل دینی و انسانی و ارتقای «دانش عمومی» و «حقوق شهروندی» در اولویت قرار دارد و این تفکر غالب و راهبردی به نیروی محرکهای در زمان ما مبدل شده تا راه رشد و پیشرفت را برای جوانان کشورمان هموار کند. حضور مؤثر در فضای مجازی و افزایش سواد رسانهای یکی از اقدامات موثری است که در مقابله با جنگ نرم دشمنان مورد توجه بسیج است .
الگوی موفق منطقهای
در این میان شاهد هستیم که موفقیت نیروهای بسیجی موجب شده تا به الگویی برای مسلمانان انقلابی بخصوص در منطقه غرب آسیا تبدیل شود.
یکی از موفقترین نمونههای این الگوبرداری، حزبالله لبنان است که در گفتههای سیدحسن نصرالله نیز بر آن تاکید میشود؛ گروهی که در جریان دفاع از کشور لبنان و عقب راندن اسرائیل تا مرزهای رسمی لبنان، نقش عمدهای ایفا کرد. از سوی دیگر تاثیرگذاری بسیج در شکلگیری نمونههای دفاع مردمی در بحرانهای اخیر در کشور عراق و سوریه از آن الگو برداری شده است. داعش که با ادعای خلافت اسلامی ابتدا در سوریه و سپس در عراق دست به اقدام نظامی زد با یک نیروی مردمی برخاسته از نگاه انقلابی و اسلامی روبرو شد. نیروهای مردمی در سوریه و نیروهای بسیج مردمی در عراق یکی از مهمترین عوامل پایداری در برابر تجاوزات این گروه تروریستی بوده است؛ گروههایی که به روشنی نمونههای موفق نیروی مقاومت بسیج ایران هستند.
دلیل دشمنی با بسیج
می توان به راحتی دلیل بدگوییها و دشمنی دشمنان انقلاب اسلامی را با نیروهای بسیجی دریافت چرا که این نهادهای کارآمد، یکی از نهادها مؤثر برای خنثیسازی توطئههای دشمنان دانست. رهبر معظم انقلاب اسلامی در این باره فرمودند: چرا در تبلیغات جهانی و رادیوها به بسیج اهانت می شود بسیج را که در خور تشویق و تعظیم و تحسین است مورد اهانت و بی مهری قرار می دهند چون نقش بسیج را در حفظ استقلال ملی، در حفظ غرور ملی در حفظ افتخارات ملی، در تأمین منافع ملی و بالاخره از همه در اعلا پرچم اسلام و نظام جمهوری اسلامی میدانند به جد با بسیج دشمنند، اما دشمنی آنها فایدهای ندارد. در نهایت می توان گفت که بسیج مصداق بارز «خادمان گمنام» و «بینام و نشان» ایران است. بسیجیها در همه صحنهها و عرصهها در گام نخست خدمت هستند و شبانه روز در حال خدمت بدون ادعا بوده و خود را همواره خادم و فدایی مردم میدانند.