یک مسجد و یک حسینیــــه در دوشنبه شب گذشته میزبان خانواده‌هایی بود که برای تماشای فوتبال به آنجا رفته بودند. این اتفاق جدیدی است.
در فضای پرهیاهوی فوتبالی این روزها، اتفاقات حاشیه‌ای اما جالب‌توجهی در حوزه فرهنگ عمومی رخ داده است. دوشنبه‌شب گذشته در فضای مجازی، بنرهای دعوت یک مسجد و یک حسینیه از مردم برای تماشای جمعی فوتبال در این مکان‌های مقدس در کانال‌های محلی نشر شد. اتفاق حاشیه‌ای و در ظاهر کم‌اهمیتی که البته می‌تواند نشانه‌ای جالب برای تحلیل اتفاقات بسیار سریع و جدید جامعه ایران به شمار آید.
دعوت به تماشای یک تفریح هیجان‌برانگیز البته ملی که تناسبی ظاهری با اتفاقات روتین یک مسجد یا حسینیه ندارد؛ حداقل در دوران ما اتفاق جدید و غیرمعمولی است. مسئولین حسینیه قرآن و عترت شهر حساسیت‌برانگیز مشهد و مسجد امام کاظم(ع) در پردیسان دست به ریسک بزرگی زده‌اند و بعید نیست که اگر این اتفاق فراگیر شود یا سروصدا کند با انتقادات برخی از متولیان مساجد و حسینیه‌ها نیز مواجه شود.
اما آیا این اتفاق در صورت کلی نمی‌تواند نشانه‌ای برای بازگشت مساجد به کارکرد اصلی و سابق‌شان؛ محلی برای حضور مردم و انسجام‌بخشی به گروه‌های کوچک محلی و شهری باشد؟
مساجد و حسینیه‌ها نشانه‌های بزرگی برای تحلیل وضعیت اجتماعی یک جامعه هستند. به‌خصوص آنکه جامعه مورد نظر ما در کشوری به نام ایران باشد، که یکی از شکل‌یافته‌ترین و دیرپاترین تشکل‌های اجتماعی در آن، در همین مساجد و حسینیه‌ها به وجود آمده‌اند به همین ترتیب، تغییر وضعیت اجتماعات مردمی در مساجد و هیئت‌ها، از ساختاری اجتماعی به فقط مذهبی، نشانه‌ای برای گفت‌وگو درباره ازهم‌گسیختگی جامعه است. ساختار، شکل و نقش اجتماعات مردمی در مساجد و حسینیه‌های سنتی در روزگاران قدیم، امروز به افسانه می‌ماند. تفاوتی هم نمی‌کند، از دوران اوج توجه به ساختارهای سنتی مذدهبی، در روزگاری که شاه قاجار خود شاعر شعرهای مذهبی هیئت‌ها بود و بزرگترین مراسم‌های مذهبی در حضور شخص او با تشریفات کامل یک مراسم حکومتی برگزار می‌شد، تا دوران بی‌توجهی و انکار محض نقش مذهب در جامعة ایران و به زیرزمین رفتن اجتماعات مذهبی در دوران رسمی دین‌زدایی از ایران، نقش مساجد و حسینیه‌ها به عنوان پایگاهی مهم برای کنار هم قرار گرفتن آدم‌ها، فارغ از کارکرد معمول اقامه نماز و عزا، حفظ شده بود. پایگاهی اجتماعی برای مردمانی که در میانة مصائب اجتماعی یا سرور و شادی‌های ملی چاره‌ای جز پناه بردن به یکدیگر نداشتند و چه مکانی پراهمیت امن‌تر از مساجد و حسینیه‌ها.
اجتماعات مردمی در هیئت‌ها و مساجد و حسینیه‌ها چیزی که امروز کارکردی جز اقامه عزا و برپایی نماز جماعتی کم‌تعداد ندارد؛ پیش از این نمونه قابل‌توجهی از یک ساختار سنتی، بدون گرفتار شدن درپیچیدگی‌های بوروکراتیک تشکیلاتی است که در کنار وظیفه اصلی برپاکردن محلی برای تعظیم شعائر دینی، شکلی قابل‌توجه از خدمات اجتماعی به مردم را نیز ارائه دادند. تشکیل صندوق‌های قرض‌الحسنه، یاری رساندن‌های ثابت به بی‌سرپرستان و محرومان، تسهیل امر ازدواج و همین طور بسیج عمومی مردم برای کمک‌رسانی در مواقع بحرانی مثل زلزله و سیل، از نمونه کارکردهای اجتماعی مساجد و حسینه‌ها در دوران سنتی بوده است؛ اتفاقی که امروز، در خوشبینانه‌ترین حالت، به یک دورهمی با رعایت موازین شرعی تبدیل شده است. در دوران جدید که بی‌پناهی تبدیل به بزرگترین معضل شده است، هیئت‌های مذهبی در حسینه‌ها به یک سخنرانی که بعضاً ناامیدکننده است و مداحی یک‌ساعته که صرفاً تخلیه‌کنندة انرژی است، خلاصه شده‌است و مساجد نیز تبدیل به محلی برای برپایی یک نمازجماعت بی‌رمق با حضور بازنشسته‌های محلی شده است.
این دو نشانه جدید این روزها اگر در کنار نشانه‌های دیگری که میل جوانان انقلابی برای بازگشت به تشکلی به نام مسجد و هیئت برای امور اجتماعی را نشان می‌دهد؛ نشانه‌های امیدوارکننده‌ای است. نشانه‌هایی که حداقل فضا را برای بحث و گفت‌وگو درباره کارکرد فراموش شده تجمعات مذهبی ایجاد می‌کند. مهر
دریافت صفحه با کد QR