درگیری نظامی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ درحالی ادامه دارد که عزم جدی طرفین برای ترک این مخاصمه دیده نمی‌شود و شاید این نگرانی وجود داشته باشد که بحران از مرزهای ۲ کشور خارج و دیگر کشور‌ها ازجمله ایران را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
ناظران سیاسی بر این باورند جمهوری اسلامی ایران در راستای سیاست بی‌طرفی می‌تواند با دیپلماسی فعال خود نقش‌آفرینی موثری برای حل بحران قره‌باغ داشته باشد و از بروز جنگی احتمالی که ناامنی را حتی برای مرزهای کشورمان ایجاد کند، ممانعت کند.
درگیری‌های میان ایروان و باکو، موجب شده مناطق مرزی جمهوری اسلامی ایران را نیز هدف خمپاره‌های طرفین قرار گیرد و حتی یک پهپاد نیز با پدافند هوایی نیروهای مسلح ایران در منطقه که وارد حریم هوایی ایران شده بود سرنگون شود، چنین وضعیتی غیر قابل قبول است و جمهوری اسلامی ایران به خاطر جلوگیری از وخیم تر شدن اوضاع به دو کشور هشدار داده به درگیری‌ها پایان دهند.
جمهوری اسلامی ایران معتقد است، ثبات منطقه و حل مناقشه «قره‌باغ» میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان صرفاً در چارچوب همکاری‌های منطقه‌ای میسر است؛ سیاست خارجی تهران در سال‌های گذشته در قبال مناقشه قره‌باغ، پیوسته سیاست مصالحه، تعادل و آشتی‌جویی بوده است و تهران تلاش کرده تا در سیاست‌گذاری‌های خود، سیاست متوازن‌سازی و خط مشی حل وفصل اختلافات کشورهای همجوار را دنبال کند.
ایران به سبب داشتن مرز مشترک با هر ۲ کشور، طبیعتا از ادامه درگیری‌ها میان ۲ کشور، نگرانی‌هایی دارد که این نگرانی‌ها کاملا مشروع است؛ چراکه ایران ممکن است متحمل آسیب شود. البته در این میان کشور‌هایی هستند که در تشدید اختلافات میان آذربایجان و ارمنستان نقش دارند و باعث بروز این درگیری‌ها می‌شوند و در حقیقت جنگ میان آذربایجان و ارمنستان یک جنگ نیابتی است. جمهوری اسلامی ایران با توجه به سابقه تاریخی این درگیری و رصد آن، می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای در حل این بحران داشته باشد.
در حقیقت منطقه قره‌باغ کوهستانی (ناگورنو قره‌باغ) بار دیگر پس از سه ماه، صحنه درگیری نیروهای ارتش ارمنستان و جمهوری آذربایجان است. جمهوری آذربایجان دو روز پیش از آغاز درگیری‌ها در خطوط مقدم جبهه با ارمنستان خبر داد و ایروان نیز وضعیت جنگی اعلام کرده است. جمهوری آذربایجان و ارمنستان از اوایل دهه ۱۹۹۰ بر سر کنترل منطقه کوهستانی قره باغ درگیر شده‌اند و آخرین درگیری‌های مسلحانه این دو کشور در ماه ژوئیه آغاز شد و هر دو طرف تلفاتی را گزارش دادند. اکنون درگیری بین دو کشور بار دیگر شدت گرفته است. در همین ارتباط باکو و ایروان به طور جداگانه با صدور بیانیه‌هایی یکدیگر را متهم به آغاز این درگیری کردند.
گزارش‌ها حاکی از آن است که، نیروهای ارمنستان با استفاده از سلاح‌های سنگین از جمله آتش سنگین توپخانه مواضع واحد‌های ارتش جمهوری آذربایجان را در امتداد مناطق مرزی و نیز روستا‌های مرزی قاپانلی؛ شهرستان ترتر، چیراغلی و ارتا قروند؛ شهرستان آقدام، آلخانلی و شکوربیکلی؛ شهرستان فضولی و جوجوق مرجانلی؛ شهرستان جبرایل را مورد هدف قرار داده که بر اثر آن تعدادی از افراد غیر نظامی کشته و یا زخمی شده‌اند.
بنیاد حسین‌اف، سفیر جمهوری آذربایجان در تهران می‌گوید که کشورش برای هر دو راه‌حل سیاسی و نظامی در خصوص مناقشه قره‌باغ آماده است؛ او می‌گوید که ارمنستان باید خاک اشغالی آذربایجان را ترک کند.
حسین اف در پاسخ به این سوال که از آمادگی تهران برای حل‌وفصل این موضوع استقبال می‌کنید یا نه؟ به تسنیم گفته؛ جمهوری اسلامی ایران باید اول رسماً اشغالگر و اشغالگری را محکوم کند. آذربایجان از هر امکانات و پیشنهادی که برای حل‌وفصل این موضوع است هیچ وقت امتناع نکرده است.
او گفته؛ ۲۸ سال است که این مناقشه به‌خاطر آتش‌بس همین طور مانده است و این تا کی ادامه خواهد داشت؟ این که گفتم گفت‌وگوها با گروه مینسک ماهیت ندارد و نتیجه نمی‌بینیم و مردم و دولت آذربایجان از این میانجیگری هیچ نتیجه‌ای ندیده‌اند. این که ایران میانجیگری کند اولین شرط این است که ارمنستان اشغالگر است و سرزمین‌های آذربایجان را اشغال کرده است و باید سرزمین‌های اشغالی را ترک کند.
آرتاشس تومانیان سفیر جمهوری ارمنستان در تهران نیز در خصوص زمان احتمالی درگیری فعلی با جمهوری آذربایجان و رسیدن به راه‌حل واقعی می‌گوید در شرایطی که عملیات نظامی تمام‌عیار در جریان است پیش‌بینی کردن بسیار دشوار است.
سفیر جمهوری ارمنستان در مورد نقش میانجی گری ایران نیز می‌گوید؛ موضع متعادل و متوازن ایران در ارتباط با حل مناقشه قره باغ بسیار مهم است، علی‌الخصوص موضع تغییرناپذیر ایران در قبال حل مناقشه از طریق مذاکرات، صلح را مدنظر دارم. اعلامیه روزهای اخیر آقای محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران خطاب به طرفین مناقشه و اعلام آمادگی برای مساعدت به بازگشت آنان به مذاکرات صلح برای ما بسیار امر مثبتی بود. در ارتباط با احتمال اقدام میانجیگری ایران قابل ذکر است که امروزه عرصه فعال میانجیگری بین‌المللی ریاست سه‌گانه گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا می‌باشد و برای جایگزینی آن هیچ‌گونه دستور کاری وجود ندارد.
نگرانی ایران از نامنی در مرزهای کشورش
حسن هانی زاده کارشناس مسائل بین الملل در گفت‌وگو با سیاست روز درباره بحران قره باغ و نقش تهران در حل این بحران گفت: مسئله قره باغ بیش از ۳ دهه است که به یک کانون بحران تبدیل شده و با توجه به اختلافات ساختاری میان ارمنستان و آذربایجان کشورهای فرامنطقه ای و برخی کشورهای منطقه از این فرصت اختلاف به دنبال بهره برداری در جهت اهداف شوم خود هستند.
وی افزود: کشورهای مغرض تقلا می‌کنند تا با ایجاد درگیری و نقض توافق نامه آتش بس یک جنگ نیابتی در این منطقه حساس به راه اندازند.
کارشناس مسائل بین‌المللی با تاکید بر اینکه روسیه و ترکیه طی روزهای گذشته به صورت پشت پرده بر افزایش این تنش‌ها دمیدند، اظهارداشت: اختلافات مزمن میان روسیه و ترکیه در منطقه وجود دارد که در موضوع قره باغ به اوج خود رسیده است.
هانی‌زاده در پاسخ به اینکه آیا ایران ظرفیت و توان میانجیگری میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان را دارد، بیان داشت: با توجه به شرایط موجود و احتمال گسترش جنگ میان آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه استراتژیک قره‌باغ، جمهوری اسلامی ایران این نگرانی را دارد که بحران اخیر به یک بحران منطقه‌ای و حتی بین‌المللی بدل شود. از سال ۱۹۹۰ که آذربایجان و ارمنستان از زیر چتر شوروی خارج شدند و به استقلال رسیدند، همواره مسئله قره‌باغ و اختلافات میان این ۲ کشور مورد توجه مقامات جمهوری اسلامی ایران قرار داشته و دارد.
وی با اشاره به اینکه ایران از یک سو به سبب نگاه عاطفی به ارمنستان و از سوی دیگر به سبب روابط گسترده فرهنگی و مذهبی‌ای که با آذربایجان دارد، به مصلحت نمی‌داند که درگیری میان آن‌ها ادامه پیدا کند، خاطرنشان کرد: از این رو همواره این آمادگی را دارد که میان ۲ کشور میانجیگری کند؛ عوامل خارجی در این میان باعث تشدید اختلافات می‌شوند.
تحلیلگر سیاسی افزود: آذربایجان و ارمنستان به‌خوبی می‌دانند که ایران چشم طمعی به این ۲ کشور همسایه ندارد، برخلاف قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای که هرکدام بنا به مصلحت خود به این منطقه نگاه می‌کنند.
هانی زاده با تاکید بر اینکه اختلافات دو کشور ارمنستان و آذربایجان می‌تواند مرزهای مشترک با جمهوری اسلامی ایران را نیز ناامن کند، تصریح کرد: مقامات کشورمان نقش تاثیر گذاری می‌توانند در حل بحران قره باغ داشته باشند، ایران در راستای سیاست بی‌طرفی این آمادگی را دارد تا با میانجی گری میان دو کشور از ادامه درگیری و آسیب بیش از اندازه به منطقه ممانعت کند.
باید از ظرفیت‌های اجلاس سه گانه ایران، ترکیه و آذربایجان استفاده کرد
یک کارشناس مسائل قفقاز با بین اینکه مساله قره باغ از منظر حقوقی و جغرافیای سیاسی عملا تبدیل به گره کور شده است، گفت: ظرفیت‌های اجلاس سه گانه ایران، ترکیه و آذربایجان می‌تواند جایگاه ایران را در سطح یک میانجی قابل اعتماد، در بحران قره‌باغ تثبیت کند.
محمدعلی دستمالی با اشاره به درگیری‌های اخیر بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان و تلاش‌هایی که تاکنون برای حل این بحران و میانجیگری انجام شده است، به ایرنا گفت: در بسیاری از موارد از سازمان ملل و گروه مینسک انتقاد می‌شود که چرا کاری نمی‌کند. ممکن است بخشی از این انتقادات هم به جا باشد، اما تا زمانی که طرفین درگیر، خودشان اراده نکنند، میانجی نمی‌تواند کاری انجام دهد.
به گفته این کارشناس مسائل منطقه، منطقی نیست از یک نیروی میانجی انتظار معجزه داشته باشیم. ضمن اینکه تعداد راهکارها و پیشنهادات ممکن بی نهایت نیست.
دستمالی با تشریح راهکارهای حل مناقشه قره‌باغ بیان کرد: برخی برگزاری رفراندوم و پذیرش نتیجه آن از سوی دو طرف را پیشنهاد می‌دهند. برخی قائل به برگزاری مذاکرات با حضور ارامنه قره‌باغ هستند و عده‌ای خودمختاری قره‌باغ وابسته به آذربایجان را مطرح می‌کنند، اما جمهوری آذربایجان هیچ کدام از این راهکارها را نمی‌پذیرد.
وی با بیان اینکه ارمنستان برخی اسناد و وقایع تاریخی را قبول ندارد، گفت: ایروان متکی به حمایت مسکو و لابی ارامنه است و در پاره‌ای موارد هم دست به اقدامات تحریک کننده می‌زند. منطقه قره‌باغ هم با معادلات جمعیتی و برتری آشکار جمعیت ارامنه نسبت به آذری‌ها، مستعد و دستخوش تداوم تنش است.
کارشناس مسائل منطقه با بیان اینکه از منظر واقع‌گرایانه، طرفداران ایده وزن‌کشی و تنش نظامی، کم نیستند، اظهار داشت: نقش روسیه در این میان، برجسته‌تر و مهم‌تر از دیگران است. روسیه به دنبال موازنه است و شواهد میدانی نشان می‌دهد که مسکو خواهان حل سریع و تغییر موازنه به نفع یکی از دو طرف درگیر نیست. کارشناس مسائل بین‌المللی تاکید مجدد ایران بر ضرورت توقف جنگ، انجام آتش بس و پافشاری بر مذاکره، موضع صحیحی دانست و تصریح کرد: موضع وزارت امور خارجه ما، معقول و صحیح بود. ضمن اینکه اجلاس سه گانه ایران، ترکیه، آذربایجان، ظرفیت‌هایی دارد که می‌تواند جایگاه ایران را در سطح یک میانجی قابل اعتماد، تثبیت کند.
دستمالی با اشاره به سه دهه تلاش برای حل مسئله قره‌باغ تصریح کرد: پس از سه دهه تداوم معضل بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان و حرکت سنگین و کند گروه مینسک، ترکیه با علم به افزایش توانمندی‌های نظامی و اقتصادی آذربایجان و مشکلات اقتصادی و دفاعی ارمنستان، به این جمع‌بندی رسیده که با اقدام نظامی در مدت زمان کوتاه‌تری به نتیجه مورد نظر خود خواهد رسید.
وی افزود: مساله هم‌نژاد بودن، برای ترک‌ها مسئله مهمی است و دولت ترکیه خود را موظف می‌داند به یاری آذربایجان بشتابد. در عین حال شاهد هستیم که در مورد اویغورها اقدام نمی‌کند زیرا چین یک ابرقدرت سیاسی، نظامی و اقتصادی است و رابطه با چین برای ترکیه اولویت مهمی است و نباید این دو موضوع را با هم یکی دانست.
این کارشناس مسائل ترکیه به روابط استراتژیک آنکارا- باکو اشاره و تصریح کرد: حوزه انرژی و لوله انتقال گاز آذربایجان به ترکیه (خط انتقال تاناپ)، از دید ترکیه یک شاهرگ حیاتی و مهم است و ارمنستان هم با علم به این موضوع، بارها منطقه طاووس را تهدید کرده است.
دریافت صفحه با کد QR