کناره‌گیری رائول کاسترو به عنوان رئیس‌جمهوری کوبا طی ماه جاری میلادی، بیانگر این امر است که برای نخستین‌بار طی شش دهه گذشته فردی با نام فامیلی کاسترو در کوبا در رأس قدرت نیست. بر این اساس قرار است به احتمال بسیار زیاد میگوئل دیاز کانل جایگزین رائول کاسترو شود. اما کوبای بعد از کاستروها چگونه خواهد بود؟
گرچه رائول کاسترو تلاش بسیار برای انجام اصلاحات اساسی در کوبا کرد، اما میراث رائول و برادر بزرگترش فیدل، ملتی با اقتصادی نابسامان است. گرچه انتظار می‌رود کاستروئیسم تحت میگل دیاز کانل به حیاتش ادامه دهد، اما وی تغییرات بنیادینی را در دستور کار خود قرار خواهد داد و آنگونه که بر می‌آید تماس‌هایش با ملت را افزایش خواهد داد و سیاست خارجی بازتری را در مقایسه با برادران کاسترو درپیش خواهد گرفت.
رائول کاسترو هنگامی که به قدرت رسید، اعلام کرد که اقتصاد کوبا زمینگیر شده است؛ جمله‌ای که بعید بود از فردی چون فیدل شنیده شود. رائول مجموعه‌ای از اصلاحات را با هدف ایجاد مشوق‌های بازاری در اقتصاد کوبا درپیش گرفت؛ وی به برخی از شرکت‌های خصوصی اجازه فعالیت داد، قوانین جدید را برای سرمایه‌گذاری بازنویسی کرد و حتی از سرمایه‌گذاری برزیل در بندر «ماریل» به عنوان یکی از مهمترین بنادر کوبا استقبال کرد و برای مبارزه با کمبود مواد غذایی به بخش خصوصی اجازه فعالیت در حوزه کشاورزی را داد. به عبارتی وی کوبا را به پیش برد اما با سرعتی که مورد علاقه خود بود و شعارش این بود که «بدون وقفه اما بدون عجله کوبا را به پیش خواهم برد.»
اما کوبا تحت رهبری برادران کاسترو از سال ۱۹۵۹ کاملا بسته اداره می‌شد. هیچ انتخاباتی در آن برگزار نمی‌شد و مردم کوبا اجازه تجمعات آزاد نداشتند و آزادی‌بیان و دسترسی به اطلاعات محدودی داشتند. تنها یک روزنامه رسمی وجود داشت که از سوی حزب کمونیست منتشر می‌شد و تقریبا تمامی صفحات آن تبلیغ در حمایت از حزب کمونیست و سیاست‌هایش بود.
رهبران جدیدی که در کوبا به قدرت می‌رسند به انتخابات توجه جدی دارند و نخستین دور از انتخابات در ماه اکتبر برگزار شد که طی آن نمایندگان شوراهای محلی انتخاب شدند. نمایندگان محلی به همراه شماری از چهره‌های ملی و سازمان‌هایی چون حزب حاکم کمونیست، نمایندگان استانی را برگزیدند. پس از آن نمایندگان مجلس ملی برگزیده می‌شوند. پس از آن این مجلس ملی خواهد بود که کمیته نامزدها را بر می‌گزیند که از آن رئیس‌جمهور جدید، معاون اول و معاون دوم رئیس‌جمهور، شورای حکومتی شامل گروهی از سیاستمداران که به طور هفتگی برای بررسی جهت‌گیری‌های سیاست ملی و نحوه اجرای آن تا ۱۹ آوریل (۱۶ اردیبهشت) برگزیده می‌شوند. این روش انتخاب نامزدها اعتراضاتی را درپی داشته است چراکه تنها اعضای حزب کمونیست مجاز به شرکت به عنوان نامزد هستند و مردم به نمایندگانی رای می‌دهند که پیشتر از سوی دولت تایید شده‌اند. در طول برگزاری نخستین انتخابات در سطح شوراهای محلی، رای‌گیری به نحوی صورت گرفت که اسامی نامزدها قابل رویت باشد.
شواهد و قرائن از این امر حکایت دارد که دیاز کانل به عنوان رئیس‌جمهوری جدید کوبا سوگند خواهد خورد و دیاز ۵۷ ساله به نسبت کسانی که در راس قدرت بوده‌اند به نسبت جوانتر است. متوسط سن اعضای شورای حکومتی در حال حاضر ۶۰ سال است. وی تنها نامزدی است که در طول انقلاب کوبا متولد نشده است و می‌توان گفت به نسل جدید سیاستمداران کوبا تعلق دارد و سوار بر موتورش راهی محل کار شده و در انتخابات اخیر به مانند مابقی مردم برای انداختن رای خود در صف ایستاد و تلاش کرده حواشی پیرامونش را کم کند.
مردم کوبا انتظار دارند که در دوره جدید پس کاستروها شاهد پاسخی برای خواسته‌های دموکراتیک خود باشند؛ آنچه که در دوران کاستروها کسب نکردند. به نظر می‌رسد دیاز کانل با توجه به سنش به خوبی از خواسته‌ها و سرخوردگی مردم آگاه باشد و احتمالا تماس‌های بیشتری را با مردم برقرار خواهد کرد.
اما باید این واقعیت را پذیرفت که دیاز کانل از سوی کسانی در قدرت احاطه خواهد شد که به کاسترویسم بسیار متعهد خواهند بود. رائول کاسترو همچنان به عنوان دبیر کل حزب کمونیست حضور خواهد داشت و رئیس بالفعل نیروهای نظامی خواهد بود. الخاندرو پسر رائول به عنوان رابط بالفعل بین ارتش، سازمان‌های اطلاعاتی و بخش‌های غیرنظامی باقی می‌ماند. همه به این امر چشم دوخته‌اند چه تعدادی از نسل قدیمی - انقلابیون پیشین - در شورای حکومتی برگزیده می‌شوند. دیاز کانل در صورتی که نسل وی یا نسل رهبرانی که وی برمی گزیند وارد شورا شوند، از آزادی به مراتب بیشتری برخوردار خواهد بود.
از این منظر، دیاز کانل با چالش‌های بسیار جدی روبه‌رو خواهد شد. نخستین چالش، انتخاب یک واحد پول مشخص است. در کوبا دو واحد پولی وجود دارد که باعث بروز اختلال‌های جدی در اقتصاد شده و باعث بی‌انگیزه شدن سرمایه‌گذاری خارجی در کوبا می‌شود. چالش بعدی پیش‌روی دیاز کانل ذخایر ارزی این کشور و جمع‌آوری مالیات است. به نظر می‌رسد وی می‌بایست رهبری به شدت جدی را در بافت انقلاب از خود بروز دهد.
دیاز کانل در حوزه سیاست خارجی نمی‌تواند بهبود روابط با آمریکای ترامپ را داشته باشد و انتظار تغییراتی در روابط بین دو کشور تحت دولت ترامپ نمی‌رود که سیاستش تشدید فشارها بر هاوانا به منظور منزوی ساختن آن و ایجاد اصلاحات از طریق فرسوده کردن کوباست و تا زمانیکه تندروها در مسند قدرت در واشنگتن هستند انتظار رفع تحریمهای اعمالی بر کوبا نمی‌رود.
به نظر نمی‌رسد که با تغییر حکومت از کاستروها به دیاز کانل تغییرات شگرفی در سیاست آمریکا در قبال کوبا روی دهد چراکه قانون سال ۱۹۹۶ موسوم به «قانون هلمز-برتون) که هنوز هم اجرا می‌شود بیان می‌دارد که رئیس‌جمهوری آمریکا تنها می‌تواند خواستار برداشته شدن تحریمهای آمریکا بر کوبا تحت شرایط خاصی باشد.
باید دید دیاز کانل تا چه حد می‌تواند از میراث به جای مانده از دوران زمامداری برداران کاسترو که بر تاروپود سیاست و زندگی مردم کوبا گره خورده، برای تامین نظر نسل جوان و تشنه تغییرات در کوبا خود را دور کند یا کاستروئیسم همچنان بر سپهر سیاسی در کوبا سایه طولانی خواهد داشت.
رئیس‌جمهوری آینده کوبا را بشناسیم
امروز قرار است میگوئل ماریو دیاز رئیس‌جمهور کوبا شود؛ در اینجا می‌توانید با او بیشتر آشنا شوید. تاکنون اسمی از او نشنیده‌اید، او چه زمانی انتخاب شد؟ او انتخاب نشد. رائول کاسترو انتخاب شد.
بنابراین رائول کاسترو رئیس‌جمهوری بعدی کوباست. او هنوز رئیس‌جمهوری کوبا بود که مجدداً به‌عنوان رئیس‌جمهوری انتخاب شد و اعلام کرد دور دوم ریاست جمهوری‌اش، آخرین دور ریاست جمهوری وی خواهد بود. و سپس، احتمالاً، آنها باید یک انتخابات دیگر برگزار کنند. در کوبا رئیس‌جمهوری توسط مجمع ملی انتخاب می‌شود و کاسترو دیاز - کانل را به‌عنوان فرد بعد از خود پیشنهاد داد.
شغل او در حال حاضر چیست؟ او هم‌اکنون دومین شغل مهم سیاسی را در کوبا برعهده دارد، او بتازگی به‌عنوان معاون اول رئیس‌جمهوری منصوب شده است. چطور باید پیشرفت ناگهانی او را توضیح داد؟ احتیاجی به این کار نیست. او در واقع به صورت ناگهانی به پیشرفت دست پیدا نکرده است. دیاز-کانل طی ۳۰ سال گذشته روند پیشرفت را به‌صورت پلکانی و تدریجی در درون حزب کمونیست پیموده است. او قبل از رسیدن به مقام ریاست جمهوری پست‌های استانی داشته و به‌عنوان وزیر آموزش عالی خدمت کرده است.
آیا می‌توان درباره شخصیت او حدس‌هایی زد؟ او در مقابل دوربین بسیار جدی و سخت است اما گفته شده در محافل خصوصی بسیار بذله‌گو و شوخ ظاهر می‌شود. او را فردی وفادار، منعطف، باهوش و مبهم توصیف کرده‌اند و در ضمن طرفدار گروه موسیقی «بیتلز» است.
پس بدرستی نمی‌توان نتیجه گرفت که او چطور آدمی است. نه واقعاً. اما با توجه به سن‌اش می‌توان گفت نماینده نسل جدیدی از سیاستمداران کوباست. او در مقام معاون رئیس‌جمهوری جانشین خوزه رامون ماچادای ۸۱ ساله شد و نکته مهم این است که او نام فامیل کاسترو را یدک نمی‌کشد و این یک بدعت محسوب می‌شود.
فیدل در گور می‌لرزد! منظورتان چیست؟ فیدل کاسترو هنوز هم زنده است و حتی در جلسه مجمع ملی هم ظاهر شد و با اشارات خود به پیشرفت دیاز - کانل مهر تأیید زد. آیا به این معنی است که تغییراتی در کوبا قرار است اتفاق بیفتد؟ رائول کاسترو از این لحظه به‌عنوان «برتری تاریخی» یاد کرده است اما اکثر اعضای پولیتبورو سن و سال‌های بالایی دارند و اغلب در انقلاب ۱۹۵۹ شرکت داشته‌اند.
نویسنده: حامد شهبازی - دانش‌آموخته دکترای روابط بین‌الملل
دریافت صفحه با کد QR