چانه‌زنی‌های این روزهای ایران با اروپا بر سر توافق‌نامه برجام در حالی ادامه دارد که هنوز اروپایی‌ها بسته حمایتی خود در قالب ارائه تضمین‌های لازم به جمهوری اسلامی را ارائه نکرده‌اند؛ البته کمیسیون مشترک برجام قرار است فردا در سطح وزرا با یکدیگر دیدار داشته باشند؛ مذاکره با وزرای اروپایی در حالی صورت می‌گیرد که طرف ایرانی بیش از گذشته باید چشم و گوش خود را باز کند و حتی بعد از ارائه بسته حمایتی حواسمان باشد و تضمین‌های لازم را بگیریم تا این‌بار آنها نتوانند حتی به فکر بد قولی و بی‌تعهدی در برجام بیفتند؛ نکته‌ای که سیدمصطفی خوش‌چشم کارشناس سیاست خارجی و امور بین‌الملل در بخش دوم مصاحبه با سیاست روز بطور مفصل اشاره و تاکید کرد.

تا چه اندازه می‌توان روی اروپا برای گرفتن تضامین برجام حساب کرد؟
ببینید اصولا ما یکی از مشکلاتمان در خود برجام این بود که اجرای این توافق‌نامه تضمین‌های درست و متناظر نداشته است، اگر تضمین درستی می‌داشت آمریکایی‌ها بعد از اینکه ما همه تعهداتمان را انجام دادیم و آنها از آن خارج شدند قطعا می‌بایستی تنبیه می‌شدند، قطعا باید اتفاقی می‌افتاد، اما می‌بینید آمریکایی‌ها به راحتی نقض عهد می‌کنند و بیرون می‌روند و هیچ اتفاقی برایشان نمی‌افتد. تنها تضمینی که همیشه از سوی ایران بیان شده این است که هرگاه احساس کند به نفعش نیست و در حقیقت مزایا و منافع قول داده شده در برجام به ایران داده نمی‌شود، ایران می‌تواند تعهداتش را کن‌لم‌یکن کند و فعالیت‌هایش را از سربگیرد، خب مشکل اصلی هم اتفاقا در همین جاست. 

چرا؟
برای اینکه ما دیدیم وقتی اوباما و بعد ترامپ به نقض عهد شروع کردند، ایران تعهداتش را ملغی نکرد، اینکه کل تعهدات را ملغی کنید حتما بایستی در ازای نقض بزرگ اتفاق بیفتد، مثل همین کاری که آمریکا کرد یعنی بعد از اینکه آمریکا خروج کرد حالا این بالانس برقرار است که شما در حقیقت از برجام خروج کنید؛ به عبارت دیگر خروج ازبرجام بایستی ارزشش را داشته باشد، مسلم است که با نقض عهدهای کوچک، شما خروج را انجام نمی‌دهید آن هم بعد از اینکه به تعهداتتان عمل کردید و منتظر دریافت امتیازات از طرف مقابل هستید.
در حقیقت آمریکایی‌ها ما را در این قضیه آزمودند، یعنی اول با نقض عهدهای کوچک شروع کردند و چون در عمل حرکت درخوری در مقابله به مثل از سوی ما ندیدند متأسفانه کار را به جایی رساندند که خانم هیلی قبل از خروج آمریکا از برجام در یکی از اندیشکده‌ها اعلام کرد ما از رفتار ایران متوجه شدیم با خروج ما از برجام، این کشور از برجام خارج نخواهد شد. یعنی آنها ما را ارزیابی کردند و به این نتیجه رسیدند نقض‌ها پله‌پله بزرگتر هم بشود ایران اقدام آنچنانی انجام نخواهد داد و به همین دلیل آنها این شجاعت را پیدا کردند که خروج کنند، این اتفاق نبایستی در برخورد با مورد ضمانت به اروپا تکرار شود. 

چرا؟
به جهت اینکه الان قرار است اروپایی‌ها به ما تضمین دهند که فروش نفتمان کماکان ادامه پیدا می‌کند و بعد منافع بانکی در حقیقت پول نفت هم به حساب ایران و داخل کشور بر‌گردد و روابط بانکی حفظ ‌شود. 

خب این راهکار اگر ارائه شود، اگر تضمین‌ها از سوی اروپا ارائه شود اجرای این تضمین‌ها خود چه تضمینی دارد؟
به عبارتی اگر اروپایی‌ها بعد از چند ماه به تعهداتشان به همین ضمانت‌ها به خوبی عمل نکردند آن وقت چه ضمانتی وجود دارد که آنها تنبیه شوند، به عبارتی همان مشکلی که در برجام باعث شد آمریکا کلا خروج کند و منافع برجام به حداقل ممکن برسد چراکه۸۰ درصد منافع برجامی ایران در گرو برداشته شدن تحریم‌ها ازسوی آمریکا بود، وقتی آمریکا خروج کرد بنابراین۸۰ درصد یا بیشتر از آن منافع ایران در حقیقت پایان پیدا کرد. هراندازه که همان۸۰ درصد منافع هم روی کاغذ بود اما، در عمل و به طور رسمی با خروج آمریکا بخش اعظم منافع ایران در حقیقت پایان پیدا کرد ولو اینکه روی کاغذ بوده باشد و یک بخش کوچکی از منافع ایران در ذیل برجام که قرار است اروپایی‌ها آن را حفظ کنند، حفظ شده. 

تعهدات ما چه طور؟!
در مقابل، ما در بخش تعهداتمان کماکان داریم به صورت کامل تعهدات خودمان را انجام می‌دهیم، به عبارتی قرار بود یکسری امتیازات بدهیم و یکسری امتیازات بگیریم، از امتیازاتی که قراربوده به ما داده شود بخش عمده آن حذف شده است اما، کماکان ما داریم امتیازات خودمان را یعنی انجام تعهدات خودمان را به صورت کامل انجام می‌دهیم و این اصلا ارزیابی خوب و قدرتمندی را از چهره ما و از سیاست‌های ما ترسیم نمی‌کند. 

اروپایی‌ها هم ممکن است الان تضمین کنند که منافع ما را کماکان به ما دهند اما اگر یکسال دیگر این کار را نکردند یا بخشی از تعهداتشان را انجام ندادند آن وقت چه تضمینی وجود دارد؟ آیا ما تعهداتمان را قطع می‌کنیم؟
باید تعهدات ارائه شده ازسوی اروپایی‌ها متناظرسازی شود، یعنی مشخص شود برای هر مقدار از صادرات نفت ما که آنها قرار است تضمین کنند یک اقدام در نظر گرفته شود که مثلا اگر به خاطر بدعهدی اروپا ۱۰۰ هزار بشکه کمتر صادرات ایران شد ایران فلان اقدام را انجام خواهد داد یک اقدام مشخصی در تنبیه اروپایی‌ها انجام خواهد داد. 
این از مهمترین بخش‌هاست، به دلیل اینکه این پالس را به حریف می‌دهد که ما بسیار جدی هستیم، در خود برجام بایستی این کار را می‌کردیم یعنی بعد از اینکه آمریکایی‌ها خروج کردند و بخش عمده‌ای از مزایای برجامی ما ضایع شد و با خروج آمریکا در حقیقت جمهوری اسلامی علاوه بر شروطی که گذاشته است یک شرط دیگر هم باید می‌گذاشت و چون با خروج آمریکا منافع ایران در ذیل برجام به شدت افت می‌کرده، خب ایران هم بایستی در تعهدات خودش تعدیل‌های معناداری انجام دهد. 

چرا؟
به جهت اینکه دست برابری داشته باشد، نمی‌شود که ما قرار بوده یک سری ستانده و داده داشته باشیم، داده‌هایمان همان و امتیازاتی که می‌دهیم همان مثل سابق است؛ اما ستانده‌هایمان به شدت افت کرده است حتی اگر اروپایی‌ها قبول کنند تضمین‌های مورد نظر را به ما بدهند. در حقیقت به عقیده من جمهوری اسلامی علاوه بر درخواست‌هایی که الان داشته است، باید تعدیل معنادار در تعهداتش را می‌گنجاند و این را هم در مذاکره با اروپا درخواست می‌کرد تا موضع ما برابر شود نه اینکه موضع برتری داشته باشیم.
بلکه فقط دست برابری داشته باشیم، اگر آنها از داده‌هایشان کم می‌کنند ما هم باید در امتیازاتی که به طرف مقابل می‌دهیم کم می‌کردیم، حالا در قبال اروپا باید بسیار با موضع محکم و دست برتر به مذاکره رفت. اگر اروپایی‌ها احساس کنند نیازمند این گارانتی‌ها هستیم آن وقت سوء‌استفاده خواهند کرد؛ از جمله اینکه سال گذشته بسته‌هایی را اروپایی‌ها آماده کردند تا در چنین زمانی در وقت ارائه ضمانت به ما، مذاکره بر سر موضوعات منطقه‌ای و موشکی را در خواست کنند.
خب جمهوری اسلامی بارها اصرارکرده این کار را نخواهد کرد اما، اروپا نیز مانند آمریکایی‌ها، همانطور که آقای ماکرون و بقیه گفتن به دنبال این هستند تا قدرت موشکی و منطقه‌ای جمهوری اسلامی را مهار کنند و همین طور قدرت هسته‌ای ایران بعد از سال ۲۰۲۵ را نیز از طریق ادامه برجام مهار کنند.
اگر اروپایی‌ها در موضعمان ضعف ببینند قطعا همین تضمین‌هایی را که هم‌اکنون اگر قبول کنند تا ۲ سال دیگر همان‌ها را گروگان و برای ما شرط خواهند گذاشت که اگر می‌خواهید فروش نفتتان ادامه پیدا کند و پول آن برگردد باید به درخواست‌های ما توجه کنید و مذاکرات موشکی و منطقه‌ای را شروع کنید؛ بنابراین بسیارمهم است بر روی بسته تضمینی اروپایی‌ها، چگونه به مذاکره ورود می‌کنیم. 

در یک قانون جامع‌تر باز عرض می‌کنم بسیار مهم است مثلا بدانیم پول فروش نفت که می‌خواهد به جمهوری اسلامی برگردد چه مکانیسمی دارد اگر جلوی این مکانیسم گرفته شود آپشن بعدی برای انتخاب و دریافت پول ما چه خواهد بود؟
آپشن‌های مختلفی باید در نظر گرفته شود تا برگشت پول نفتمان صد درصدی شود و با بسته شدن یک راه همه چی تمام نشود، در یک قانون جامع‌تر می‌شود گفت مهمترین موارد این است؛ اشتباهاتی را که در زمان حصول توافق هسته‌ای انجام دادیم الان انجام ندهیم، دوباره در قبال بسته‌های اروپا به هیچ عنوان نباید همان اشتباهات دوران برجام را انجام داد، عجله نباید کرد، باید بررسی درستی بایستی از تمام مکانیسم‌ها انجام شود، با موضع برتر قطعا باید در مذاکره شرکت کنیم خود را بی‌میل نشان دهیم نه اینکه در حقیقت با نشان دادن دستمان ارزیابی آنها را راحت‌تر کنیم و درعین حال باید همیشه با شک به اروپا نگاه کرد.
از بدترین مشکلات ما این است برخی فکر می‌کنند اروپایی‌ها به دنبال حل اختلاف با ایران بوده و مانند آمریکا نیستند، این بسیار غلط است همانگونه که سیاست ترامپ و اوباما در قبال ایران فرقی ندارد و فقط شدت سیاستشان فرق می‌کرد نه نوع سیاستشان. اروپایی‌ها هم به دنبال حل اختلاف نیستند. سیاست آنها مشابه سیاست آمریکاست؛ یعنی به دنبال مهار جمهوری اسلامی هستند.
به عبارتی کاری که آمریکا واروپا می‌کنند این است بخش اعظمی از منافع وعده داده شده در برجام را که انجام ندادند حالا آنها را از ما پس می‌گیرند تا با وعده ارائه همین منافع در ذیل برجام موشکی و برجام منطقه‌ای ما را به مذاکره وادار کنند.
یکی از مهمترین قضایا که دانستن آن بسیار بر ما واجب است، این است؛ ببینید این درخواست‌های ۷گانه یا چندگانه‌ای که رهبر معظم انقلاب داشتند مهمترین بخش آن مربوط به تضمین فروش نفت ایران و بازگشت پول آن است.
این درست است که اینها جزء منافع برجامی بوده است ما چیز اضافی نمی‌خواهیم و تازه منافع برجامی ما مسائل بسیار زیادتر را شامل شده است که با خروج آمریکا حالا دیگر وجود ندارد اما، هدف مقام معظم رهبری از این شروط چه بوده است؟ آمریکا به دنبال تشدید تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران است. تحریم‌ها به مانند حلقه‌هایی است که در یکدیگر قفل می‌شود و باید بر روی هم یک مجموعه را پدید آورد این دو شرطی که مقام معظم رهبری گذاشتند در حقیقت تضمین فروش نفت و بازگشت پول آن توسط اروپا، باعث می‌شود تا حلقه‌های پایانی این مجموعه از همین الان به گروگان گرفته شود و مجموعه اقدامات آمریکا در ذیل سیاست تحریم برعلیه جمهوری اسلامی ایران، بی‌اثر یا کم‌اثر شود.
اگر مجموعه تحریم‌های آمریکا شامل تحریم‌های نفتی و بازگشت پول فروش نفت شود نمی‌تواند تاثیرگذاری به سزایی داشته باشد، بنابراین این دو شرط کارکردشان تا اندازه زیادی آینده‌بینانه و آینده‌نگرانه است به این شکل که حتی قبل از پاییز که تحریم‌های نفتی آمریکا در عمل شروع شود، اگر اروپایی‌ها بپذیرند به درستی فروش نفت و بازگشت پول آن به ایران را تضمین کنند، از همین الان تحریم‌های آمریکا ابتر خواهد شد یعنی مهم نیست مابقی حلقه‌های تحریمی و اقدامات تحریمی آمریکا تا چه اندازه‌ای پیشرفت کند و به اجرا گذاشته شود این مجموعه به جهت تضمین فروش نفت و بازگشت پول نفت به ایران ابتر و ناقص می‌ماند، این یکی از اقدامات هوشمندانه‌ای بوده است که جمهوری اسلامی و مقام معظم رهبری داشتند.
به جهت اینکه با آینده‌نگری اجازه ندهند تحریم‌های آتی آمریکا تاثیرگذاری مورد نظر واشنگتن را داشته باشد و در عین حال باید باز بسیار مراقب باشیم در صورت ارائه تضمین‌ها از سوی اروپایی‌ها.
در عین حال قطعا آنها از این فرصت استفاده خواهند کرد تا سودشان را با حضور در ایران سرشارتر کنند؛ نسبت به این هم باید دغدغه‌های خودمان را داشته باشیم تا با نشان دادن نیاز خودمان باعث نشویم که آنها طمع بیشتری کنند.
بخش دیگری که از همه اینها، شاید واجب‌تر و کلیدی‌تر باشد این است اگر اروپایی‌ها تضمین‌کننده فروش نفت ایران و بازگشت پول آن هستند، باز جمهوری اسلامی بایستی حداکثر توان خود را به کار گیرد تا هرچه سریع‌تر این اتکا و وابستگی به نفت و درآمدهای نفتی کمتر شود؛ چراکه در ادامه راه بعد از ماه‌ها یا چند سال، اروپایی‌ها قطعا از ما خواهند خواست به مذاکرات موشکی و منطقه‌ای برویم.
از همین الان بارها درخواست کردند و در صورتیکه قبول نکنیم از آنجایی ‌که پروژه آمریکا و اروپا مهار جمهوری اسلامی یعنی همان چهار رکن و مهار آن مؤلفه‌های قدرتی که عرض کردم (قدرت هسته‌ای موشکی و منطقه‌ای) آن وقت ممکن است از این دو مؤلفه از این دو تضمین یعنی تضمین فروش صادرات نفت ایران و بازگشت درآمدهای نفتی به کشور سوء‌استفاده کنند. یعنی از آنها به عنوان ابزار فشار استفاده کنند، به عبارتی ممکن است الان تضمین بدهند که تضمین‌های درست با مکانیسم درست که ایران می‌تواند نفتش را به همان مقدار که می‌خواهد بفروشد و پول آن هم برگردد، در آینده هم همین کار را ممکن است انجام دهد، ممکن است تا یک سال، دو سال مثل خود برجام این را ادامه دهند اما، برای اینکه ایران را به زور مجبور به توافق‌های بعدی کنند در صورت اجرای این دو کار، دو تضمین و دو شرط را به گروگان بگیرند و از آنها به عنوان اهرم فشار علیه جمهوری اسلامی استفاده کنند.
بنابراین وقتی داریم بسته‌های ضمانت اروپا یا راهکارها برای ضمانت برجام و ادامه آن را بررسی می‌کنیم، حتما به این نکات هم فکرکنیم و احتمالات آینده را در نظر بگیریم، همانگونه که مقام معظم رهبری گفتند اروپا مانند آمریکاست، تفاوتی ندارد و بایستی حتما با بدبینی نسبت به اقدامات و سیاست‌ها و طرح‌های آنها نگاه کرد.

_{گفت‌وگو: هدی دهقان بذرافشان}