تغییــر رفتــار مخــــاطب در حوزههای گوناگون زندگی که به اختصار «سبک زندگی» نامیده میشود، مهمترین دستاورد ارتباطات میان فرهنگی است. هنگامی که این تغییرات در یک فرهنگ، زیربناییتر و مبناییتر شود حاکی از یک «تهاجم» یا به عبارت دیگر «شبیخون» خواهد بود. تغییر در سبک زندگی به طور طبیعی باید مبتنی بر ارتباطات میان فرهنگی و از راه رسانه صورت پذیرد. رسانه نیز اقسام گوناگونی دارد که هر یک گستره نفوذ و مخاطبان خاص خود را دارا هستند؛ بنابراین روند تحول در نحوه تعامل رسانهها با مخاطبان در دورههای مختلف جالب توجه و تعمق است. البته لازم به ذکر است که این نوشتار درپی بررسی رسانههای مجازی و تأثیرات آن بر مخاطب میباشد.
در رسانههای مجازی «نسل اول» که رسانههای یک سویه خطاب میشدند، محتوای طراحی شده از سوی رسانه در اختیار مخاطب قرار میگرفت و به طور طبیعی مخاطب امکان مشارکت در محتوا را نداشته و همانند روزنامه، رادیو و یا تلویزیون تنها مصرفکننده محتوای برنامهریزی شده از سوی صاحبان رسانه قرار میگرفت. این رسانه را (web۱) مینامند. این نسل تقریباً در اغلب نقاط جهان جای خود را به نسل دوم (web) یعنی (web۲) دادهاند.
در (web۲) البته رابطه بین مخاطب و رسانه، تعاملی بوده و مخاطب خود در تأمین محتوای رسانه، بازیگر مؤثر است و سلایق و علایق وی کارگر خواهد افتاد. از جمله رسانههای متعلق به نسل دوم (web) میتوان به «youtube ،facebook، friend feed ،flicker ،twitter و...» در سطح بینالمللی و «cloob ،netiran ،neviseh ،balatarin ،donbaleh و...» در ایران اشاره کرد.
هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه آمریکا، در تاریخ ۳۰ دیماه ۱۳۸۸، سه هفته پس از اتمام حجت تاریخی ملت فهیم ایران با فتنهگران، سخنرانی طولانی درخصوص آزادی اینترنت و سیاستهای دولت آمریکا در این خصوص در جمع دولتمردان و مسئولین دولتی نمود. وی گفت: «من برای خدمت به دموکراسی و دستیابی به اهداف دیپلماتیک خودمان، تیمی متشکل از کارشناسان و افراد با استعداد گردهم آوردهام تا اقداماتمان را در تلاشهای مربوط به سیاستمداری متناسب با قرن بیست و یکم رهبری کنند. آنها ابتکار جامعه مدنی ۲ (web ۰.۲) را راهاندازی کردند. در یک مدت کوتاه ما اقدامهای قابل توجهی را برای تبدل این فنآوریها به نتایجی که موجب ایجاد تغییرات میشوند، به انجام رسانیدهایم.» کلینتون اظهار داشت: «ما میخواهیم این ابزار را در دست مردم قرار دهیم تا از آن برای پیش برد دموکراسی و حقوق بشر بهره گیرند.»
ملاحظهی جملات فوق که از زبان «وزیر امور خارجهی آمریکا» صادر شده، نشاندهنده جایگاه نسل دوم اینترنت (web ۰.۲) در دیپلماسی بینالمللی آمریکا است. پیشرفت تکنولوژی رسانههای مجازی و اینترنت از زوایه نگاه دیپلماسی در دولت آمریکا مورد تأیید و تأکید است؛ ضمن اینکه لازم است خوانندگان گرامی به نظامی بودن پروژه اینترنت توجه داشته باشند. در حال حاضر مقر اصلی اینترنت در وزارت خارجه آمریکا و پنتاگون قرار دارد. وزیر امور خارجه آمریکا به این نکته نیز اشاره میکند که: «در ایران و دیگر کشورها سازماندهی از راه اینترنت به صورت ابزاری برای پیش برد دموکراسی و توانا ساختن شهروندان به اعتراض بر ضد نتایج مشکوک انتخابات در آمده است.»
نویسنده البته درپی تکرار مکررات نبوده و تنها در صدد توجه دادن خوانندگان به جایگاه اینترنت در نظام حاکمیتی آمریکاست؛ جایگاهی سیاسی - نظامی در مرحلهی اول و فرهنگی - اجتماعی در
مرحلهی دوم؛ حال جالب است که به جایگاه این پدیدهی پیچیده در ایران نیز توجه کنیم. به نظر میرسد اینترنت در ساختار، نظامی و در محتوا، سیاسی است. این عرصه شاید همان عرصهای باشد که سالهاست اقسام مردمان در ایران بر سر آن نزاع دارند. سیاست ما، عین دیانت ما و دیانت ما، عین سیاست ماست. توجه کنید: «محتوا و ساختار از یکدیگر جدا عمل نمیکنند بلکه نقش پشتیبان یکدیگر را به عهده دارند.»
خوب است به گفته یکی از بزرگان علم رسانه نیز توجه شود که: «رسانه خود پیام است.» بدین معنا که در مقطعی از مناسبات فرهنگی، پیامی که رسانه حامل آن است همان فرهنگ درونی رسانه است. (web۲) فرهنگی را با خود به همراه میآورد که به طور مشخص و هوشمندانه مخاطب را به سوی هدف از پیش تعیین شده، هدایت میکند. در همین سخنرانی خانم کلینتون بخش دیگری وجود دارد که به قتل مشکوک «ندا آقا سلطان» پرداخته میشود: «در تظاهرات پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران، فیلم برداشته شده با تلفن همراه از قتل خونین یک زن جوان، سند دیجیتالی اتهام ظلم و قساوت دولت شد.» غرض از پرداختن به این جمله فارغ از اظهارنظر خصمانه وی، اشاره به مفهوم «ژورنالیسم شهروندی» است که در عمل وظیفه اطلاعرسانی را از انحصار خبرنگاران و رسانههای رسمی خارج میسازد و این امکان را در اختیار هر فردی قرار میدهد که بتواند کار خبرنگاری، اعم از کار متنی یا تصویری و کار تصویری اعم از عکس یا ویدئو را انجام دهد.
حال باید پرسید، بستر انتشار محتوای تولید شده چیست؟ ناگفته پیداست. (web ۰.۲) وظیفهی تولید محتوا برعهدهی شهروندان در قالب ژورنالیسم شهروندی است و وظیفه انتشار نیز برعهده (twitter Flicker youtube) و سایر رسانههای مجازی است. از اینجاست که در مییابیم به ابزار و تکنیکی که از ناحیه نظام بینالملل در اختیارمان قرار گرفته است، اعتماد کامل نکنیم.
همین ابزار و محتوای تولید شده مشکوک در قضیه ترور آقاسلطان، چهره حاکمیت ایران را در برخورد با آشوبگران و یا متعرضان به نتیجه انتخابات مخدوش نمود و جالب آنکه این واقعه در زمان مرگ «مایکل جکسون»، خواننده معروف در جهان اتفاق افتاد و تعداد ویدئوهای دیده شده مرتبط با خانم ندا در دنیا با تعداد ویدئوهای مرتبط با آقای مایکل برابری میکند، آیا مایهی تعجب نیست؟ نکته مهم اینکه آنچه در رسانههای نسل دوم از اهمیت وافری برخوردار است، بازنشر بیشمار یک محتوای مشخص در فضای اینترنت میباشد.
در پایان، نکات طرح شده در این نوشتار درپی طرح برخی ویژگیها و شیوه استفاده از تکنولوژی در دست کاربران شبکهی مجازی بوده و هشداری است آگاهیبخش تا مسئولین امر و نیز کاربران این فرصت پرتهدید را غنیمت شمرده و درپی حسن استفاده از این رسانه باشند. برهان