در حالی دولت یازدهم روزهای پایانی خود را سپری می‌کند که عملکرد این دولت در عرصه سیاست خارجی و حوزه دیپلماسی مورد نقد بسیاری از ناظران سیاسی است.
با بی‌انصافی و مغرضانه به عملکرد دولت در عرصه دیپلماسی بویژه در منطقه و ارتباط با همسایگان نپرداختیم؛ تلاش مجاهدانه شخص رییس دستگاه دیپلماسی بویژه در عرصه برجام و توافق هسته‌ای را نادیده نمی‌گیریم اما آنچه از کارنامه حوزه سیاست خارجی نظاره گریم کارنامه‌ای تقریبا ناموفق در حوزه آسیا و آفریقا است. جمهوری اسلامی ایران کشوری وسیع و با ۱۵کشور همسایه است، از این رو موقعیت ژئوپلتیک این کشور درهارتلند جهان قرار گرفته و موقعیت ویژه دارد.
عملکرد دستگاه سیاست خارجی در طول مدیریت وزیرخارجه به میزان لازم فرایندهای تامین امنیت ملی جمهوری اسلامی را نتوانست به نقطه مطلوب برساند که نمونه آن موضوع شهادت حجاج ایرانی در منا بود؛ البته تحکیم روابط با کشورهای دوست منطقه از جمله عراق و عمان مد نظر است. البته تعامل دستگاه وزارت خارجه در مدت مذکور با کشورهای اروپایی را باید نسبتا فعال اما تحت تاثیر پرونده هسته‌ای بدانیم که تلاش‌های این دستگاه برای جلب توجه این کشورها در مواردی موثر و در مواردی با دخالت آمریکایی‌ها غیرموثر بود.
به بیان دیگر در حوزه اروپا با توجه به توافق‌نامه برجام فضای تعامل مناسب‌تری بین ایران و برخی کشورهای عضو اتحادیه اروپا برقرار شده هرچند که این روابط و به وجود آمدن فضای تعامل دلپذیر نتوانست در شرایط اقتصادی ایران بهبودی ایجاد کند، البته کنش‌های تهاجمی کشورهای اروپایی علیه ایران کاهش یافته است.
اما آنچه مورد نقد کارشناسان دلسوز عرصه سیاست خارجی است؛ در حوزه منطقه‌ای و ارتباط با کشورهای آسیا، آفریقا و‌آمریکای لاتین است که متأسفانه دستگاه دیپلماسی نتوانسته از ظرفیت این کشورها برای توسعه مناسبات استفاده کند.
توجه به کشورهای همسایه ،آفریقا و حتی آمریکا به دلیل برخی قرابت‌ها با جمهوری اسلامی ایران و نفوذ و الگو برداری از انقلاب اسلامی جدا از فراهم کردن بازار بزرگ اقتصادی و تجاری؛ زمینه ائتلافی بزرگ علیه تروریسم و رژیم‌های استکباری را بوجود می‌آورد اما حیف که دولت در این چهار سال این ظرفیت را مورد غفلت قرار داد. شاید همین غفلت گستاخی رژیم‌هایی همچون سعودی را علیه ملت ایران فراهم کرده است.
دیپلماسی دولت یازدهم در شمال آفریقا و جهان اسلام تعطیل بود
«جعفر قنادباشی»، در گفت‌وگو با تسنیم، در خصوص رویکرد دولت یازدهم در منطقه آفریقا و نقاط قوت و ضعف دستگاه دیپلماسی در این منطقه، با اشاره به اینکه وزارت خارجه دولت یازدهم در بخش‌های مربوط به شمال آفریقا و جهان اسلام تعطیل بود، بیان داشت: سیاست دولت یازدهم در قبال آفریقا به هیچ وجه با انتظارات ایجاد شده و شعارهای این دولت همسو نبود. سیاست خارجی دولت نه تنها در شمال آفریقا، بلکه در کل آفریقا و کشورهای جهان سوم دقیقاً در تقابل با انتظارات ایجاد شده بود.
وی با تأکید بر عدم تحقق شعارهای دولت یازدهم در منطقه آفریقا، افزود: انتظار می‌رفت با روی کار آمدن دولت یازدهم با کشورهایی مهم در آفریقا روابط گسترده‌ای برقرار شود؛ اما در عرصه عمل در شمال آفریقا با کشوری مانند الجزایر به عنوان رکن مهم جنبش عدم تعهد یا کشورهایی مانند مصر و سودان که کشورهای بزرگ و پهناور اسلامی هستند، هیچ‌گونه مراوداتی انجام نگرفت. جنبش عدم تعهد در دولت دهم دوبار با اجماع کامل از حق جمهوری اسلامی ایران برای داشتن انرژی هسته‌ای دفاع کرده بود؛ اما در دوره دولت روحانی به هیچ وجه از ریاست این جنبش که توانمندی‌هایی در عرصه بین‌المللی به ایران داده بود، بهره‌برداری نشد.
کارشناس ارشد مسائل آفریقا با توجه به اینکه سیاست دولت یازدهم عمدتاً به کشورهای بزرگ و منحصراً در قضیه برجام متمرکز بود، اضافه کرد: برخی از کشورهای آفریقایی در شورای امنیت حضور داشتند و نیمی از کشورهای عدم تعهد را تشکیل می‌دهند؛ لذا دولت یازدهم می‌توانست از این کشورها برای پیشبرد اهداف کشور استفاده کند. وی با اشاره به وجود منابع غنی در آفریقا مطرح کرد: کشورهایی مانند الجزایر، تونس و لیبی دارای منابع انرژی و درآمدهای غنی هستند. با این حال سیاست خارجی دولت یازدهم در خدمت اقتصاد قرار نگرفت.
وزارت خارجه در این دولت به یک اداره کوچک تبدیل شده و بخش‌های مربوط به شمال آفریقا و جهان اسلام در این وزارتخانه تعطیل شده بود. توجه چندانی به اهداف اسلامی نیز وجود نداشت. تحرکات دولت در عرصه جهان اسلام، دفاع از فلسطین و پیشبرد سیاست‌های منطقه‌ای گسترش پیدا نکرد. ظرفیت‌های ریاست جنبش عدم تعهد به هیچ وجه مورد استفاده قرار نگرفت.
قنادباشی در پاسخ به این پرسش که «دولت دوازدهم با توجه به تحولات منطقه آفریقا چه اولویت‌هایی را باید مدنظر داشته باشد؟» بیان داشت: انتظار می‌رود دولت دوازدهم با برخورداری از یک دستگاه دیپلماسی فعال، جایگاه ایران را در جهان به صورت بالفعل در عرصه دیپلماسی متجلی کند. نمی‌توان روابط خود را با دنیای خارج قطع کرد و تنها به یک موضوع خاص متمرکز بود. همکاری با کشورهای نفت‌خیز و گاز خیز در شمال آفریقا و یافتن بازار در این منطقه باید مورد توجه دولت دوازدهم باشد.
وی با بیان اینکه صدور خدمات فنی و مهندسی به آفریقا باید مورد توجه دولت دوازدهم باشد، یادآوری کرد: اقداماتی در گذشته برای تولید خودرو در آفریقا شروع شده بود و مهندسان ایرانی در برخی کشورها در خصوص انتقال برق و گاز و ساختن پالایشگاه حضور جدی داشتند. صادرات می‌تواند از تعطیلی کارخانه‌های کشور جلوگیری کند و اشتغال را به جریان بیندازد. دیپلماسی دولت دوازدهم می‌تواند اشتغال را نجات دهد. بخش دیگری از مسائل به منطقه مربوط می‌شود. استفاده از ظرفیت‌های جنبش عدم تعهد نیز نیاز حیاتی کشور است.
سفیر سابق ایران در لیبی در پاسخ به این پرسش که «با توجه به تأکید مقام معظم رهبری و مقامات ارشد نظام بر اقتصاد محور بودن دیپلماسی، آفریقا از نظر اقتصادی چه پتانسیل‌هایی دارد و در دیپلماسی اقتصادی ایران چه جایگاهی می‌تواند داشته باشد؟» اشاره داشت: شمال آفریقا از یک‌طرف بخشی از جهان اسلام است و از طرف دیگر کشورهای مهم و استراتژیک از لحاظ جغرافیایی در این منطقه قرار دارند. این کشورها بسیار پرجمعیت هستند و می‌توانند بازار خوبی برای کالاهای ایرانی باشند. مصر نزدیک به ۹۰ میلیون، الجزایر بیش از ۵۰ میلیون، مغرب ۴۰ میلیون و سودان ۵۰ میلیون نفر جمعیت دارد. این کشورها می‌توانند پذیرنده کالاهای تولیدی ایران باشند.
وی با توجه موقعیت کشورهای آفریقایی گفت: سودان بندرهایی در دریای سرخ دارد و مصر و الجزایر نیز دارای بندرهایی هستند که این موضوع نیاز ضروری برای اقدامات تجاری محسوب می‌شود. جایگاه کشورهای آفریقایی در مجامع بین‌المللی نیز قابل‌توجه است. برخی از کشورهای آفریقایی از اعضای فعال مجامع مهم بین‌المللی محسوب می‌شوند. متأسفانه دولت یازدهم در چهار سال گذشته در راستای یارگیری از کشورهای آفریقایی در نظام بین‌الملل موفق نبوده است. دیپلماسی این دولت نتوانسته واقعیت‌های داخل کشور را به مجامع بین‌المللی منعکس کند.
دریافت صفحه با کد QR