اشاره: این نوشتار به معرفی، نقد و بررسی گزارش شرح مبسوط قانون اساسی: شرح اصل نود و چهارم و نود و پنجم قانون اساسی می پردازد که هم اکنون از نظر خوانندگان گرامی می گذرد:

معرفی گزارش
شناسنامه گزارش
عنوان گزارش: شرح مبسوط قانون اساسی: شرح اصل نود و چهارم و نود و پنجم قانون اساسی
مؤلف: ميثم درويش متولی
زير نظر: دکتر عباسعلی کدخدايی
معاونت: پژوهشی
شماره مسلسل: ۱۳۹۴۰۰۶۶
تاريخ انتشار: ۰۹/۰۴/۱۳۹۶
تعداد صفحات: ۳۳ صفحه
ناشر: پژوهشکده شورای نگهبان
منبع: درگاه الکترونیک پژوهشکده شورای نگهبان
در چکیده گزارش اینگونه آمده است: اصول ۹۴ و ۹۵ قانون اساسی به تبیین سازوكار نظارت شورای نگهبان بر مصوبات مجلس از حیث عدم مغایرت با شرع و قانون اساسی پرداخته است. اصول مزبور بازهی زمانی معینی را به منظور نظارت بر مصوبات مقرر داشته كه بر اساس آن شورای نگهبان مكلف است، نسبت به مغایر بودن یا نبودن مصوبه در این مهلت زمانی اظهار نظر نماید. شورای نگهبان در این مهلت و در صورتی كه مغایرت مصوبه را با شرع و یا قانون اساسی احراز نماید، آن را برای تجدید نظر به مجلس عودت می دهد و اگر در بازهی زمانی فوق اظهار عقیده ننماید، آن مصوبه بر اساس اصل نود و چهارم قابل اجراست. قانونگذار اساسی به منظور تبیین احكام فوق، از عبارات و اصطلاحاتی در اصول ۹۴ و ۹۵ بهره برده است كه تأمل و تتبع در آن به منظور شناخت صحیح احكام اصول مزبور، لازم و ضروری می باشد. به نظر می رسد كه مفاد آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی و آیین نامه داخلی شورای نگهبان، با حكم موجود در اصول فوق كه مبین نظارت پیشینی شورای نگهبان بر تمامی مصوبات و امور تقنینی مجلس در مهلت ده روزه می باشد، از حیث رعایت بازه زمانی ده روز همخوانی ندارد. در همین راستا فقهای شورای نگهبان بر اساس اصل چهارم قانون اساسی معتقدند كه می توان، خارج از مهلت مقرر در اصول ۹۴ و ۹۵ بر قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی نظارت شرعی را اعمال نمایند.
در مقدمه گزارش اینگونه آمده است: اصول نود و چهارم و نود و پنجم قانون اساسی از جمله اصولی است كه به
تبیین صلاحیت های شورای نگهبان و سازوكار اعمال آن در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران می پردازد. حكم مقرر در این اصول ناظر به آن دسته از مصوبات مجلس است كه بر اساس اصول ۷۱ و ۷۲ قانون اساسی در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده و به منظور اعمال نظارت از حیث مغایر نبودن با موازین شرع و قانون اساسی به مرجع صالح یعنی شورای نگهبان ارسال می گردد. شورای نگهبان نیز كه بر اساس تركیب مقرر در اصل ۹۱ قانون اساسی تشكیل شده است، به موجب اصل ۹۶ قانون اساسی به اعمال صلاحیت مزبور می پردازد. قانونگذار اساسی به منظور عدم وقفه و عدم اخلال در امر تقنین، بازه زمانی ده روز را در این اصل برای نظارت و رسیدگی شورای نگهبان مقرر داشته است. بر اساس قانون اساسی، شورای نگهبان ظرف مهلت مزبور مكلف است، نسبت به مغایرت یا عدم مغایرت مصوبه مجلس با شرع و قانون اساسی اظهار نظر نماید. اگر مورد یا مواردی از مصوبه مجلس شورای اسلامی را متضاد با شرع و قانون اساسی دانست، آن را به منظور تجدیدنظر به مجلس شورای اسلامی اعاده می نماید، در غیر این صورت (در حالت تأیید) مصوبه ادامه فرآیند قانونی خود را مانند امضاء مصوبه (اصل۱۲۳ قانون اساسی) و انتشار در روزنامه رسمی طی نمینماید. در همین راستا و در ذیل اصل ۴۹ قانون اساسی پیش بینی شده است كه هرگاه مصوبه ای جهت تشخیص مغایرت داشتن یا عدم مغایرت با شرع و قانون اساسی به شورای نگهبان ارسال گردید و اگر شورای نگهبان ظرف ده روز مقرر اظهار نظر ننمود، بر اساس این اصل آن مصوبه لباس قانون بر تن می نماید. اصل ۹۴ قانون اساسی نیز ادامه حكم موجود در اصل ۹۵ بوده و مقرر داشته است كه اگر شورای نگهبان نیازمند وقت مجدد ده روزه برای نظارت بر مصوبات مجلس باشد می تواند خواستار تمدید مهلت شود. بر اساس اصل ۹۴ قانون اساسی كلیه مصوبات مجلس شورای اسلامی به صورت پیشینی ظرف ده روز مورد نظارت شورای نگهبان قرار می گیرد. باید توجه داشت كه لفظ مصوبه مفهومی متمایز از تصمیم و امور غیرتقنینی نظیر رأی اعتماد دارد. لذا همان طور كه از اصل مزبور قابل برداشت است، تصمیمات مجلس شورای اسلامی مشمول حكم اصل نود و چهارم نمی باشد. با نگاهی به مستنداتی نظیر ماده ۱۹۹ آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی و رویه عملی شورای نگهبان در می یابیم كه روز وصول مصوبه و روز اعلام نظر شورا جزء بازه زمانی ده روز محاسبه نمی گردد و همچنین بر اساس ماده قانونی فوق نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان از حكم اصل نود و چهارم یا بازهی زمانی ده روز مقرر در این اصل مستثنی شده است. توضیح بیشتر آنكه بر اساس مواد ۱۹۹ آیین نامهداخلی مجلس شورای اسلامی و ۱۹ آیین نامه داخلی شورای نگهبان، شورای نگهبان در نظارت بر مصوبات مجلس شورای اسلامی از حیث تشخیص مغایرت و یا عدم مغایرت مصوبات با شرع تابع مهلت ده روزه مقرر در اصول ۹۴ و ۹۵ نمی باشد و هرگاه مغایرت مصوبه یا قانونی را با موازین شرع تشخیص دهد، بطلان آن مصوبه یا قانون را اعلام می نماید.

ارزیابی بخش های گزارش
الف) عنوان
- آیا عنوان گزارش بیان گر اهمیت موضوع آن است؟ بله
- آیا محتوای گزارش در راستای بحث و بررسی پیرامون عنوان تهیه و ارائه شده است؟ خیر
- آیا نام دست اندرکاران تهیه و انتشار گزارش بطور کامل شامل نام و نام خانوادگی، رتبه علمی، محل کار و نشانی پست الکترونیک در گزارش قید شده است؟ خیر
الف) چکیده
- آیا چکیده دقیقا آینه تمام نمای مطالعه است؟ بله
- اگر چکیده به تنهایی مورد بررسی قرار گیرد، آیا به اندازه کافی خلاصه و چکیده کل مقاله است؟ بله
- آیا چکیده گزارش دارای بخش واژگان کلیدی است؟ بله
ب) فهرست
- آیا گزارش دارای فهرست اجمالی و تفصیلی است؟ گزارش دارای فهرست اجمالی است.
- آیا جدول ها، نمودارها و تصاویر دارای فهرست جداگانه اند؟ خیر
- آیا گزارش دارای فهرست اعلام و اشخاص، مکان ها و ... است؟ خیر
پ) مقدمه
- آیا مقدمه، توجیه منطقی از مطالعه و یا هدف از مقاله (بیانی از مشکل موجود و بررسی متون) را شامل می شود؟ خیر
- آیا اهداف مطالعه به وضوح شرح داده شده است؟ خیر
- آیا از واژگان کلیدی و اصطلاحات مهم گزارش تعاریف مشخص ارائه شده است؟ خیر
- آیا پیشینه تاریخی بحث مورد نظر در منابع معتبر داخلی و خارجی در گزارش مطرح شده است؟ خیر
ت) روش کار
- آیا از روش های معتبر و قابل اعتماد استفاده شده است؟ روش گزارش توصیفی و اقتباسی است.
- آیا روش های انتخاب شده توسط نویسندگان قادر به پاسخ به سوالات تحقیق می باشد؟ خیر
- آیا روش های مورد استفاده به وضوح شرح داده شده اند؟ خیر
- اگر یک مطالعه تحقیقاتی مشابه توسط محققین دیگری انجام شود، می تواند همین نتایج را در پی داشته باشد؟ خیر
ث) یافته ها
- آیا یافته ها به خوبی سازماندهی شده است؟ خیر
- آیا نتایج به وضوح شرح داده شده است؟ خیر
- آیا روش های آماری مناسب انتخاب شده است؟ گزارش فاقد روش آماری است.
- راستی آزمایی نتایج گزارش از طریق کدام آزمون انجام شده است؟ گزارش فاقد روش آماری است.
- آیا نتایج گزارش از روایی و پایایی قابل قبول برخوردار است؟ گزارش فاقد روش آماری است.
ج) بحث
- آیا نتایج مهم به اختصار بیان شده است؟ خیر
- آیا نویسندگان مشخصا بیان کرده اند که فرضیه آنها در این مطالعه ثابت شده یا نه؟ خیر
- آیا یافته های این مطالعه با مطالعات مشابه پیشین در این زمینه مقایسه شده است؟ خیر
- آیا محدودیت های مطالعه ذکر شده است؟ خیر
- آیا برای انجام پژوهش های بعدی پیشنهاداتی ارائه شده است؟ خیر
چ) جدول ها، نمودارها و تصاویر
- آیا مدل مفهومی گزارش در قالب شکل ارائه شده است؟ خیر
- آیا جدول ها، نمودارها و شکل ها ویژگی های کلیدی مطالعه را نشان می دهند؟ گزارش فاقد جدول، نمودار و شکل است.
- آیا تصاویر، جدول ها و نمودارها شفاف و قابل فهم هستند و دارای بالانویس و زیرنویس مناسب می باشند؟ گزارش فاقد جدول ها، نمودارها و شکل ها است.
ح) پیوست ها
- آیا پیوست های گزارش حاوی اطلاعات مفید است؟ گزارش فاقد پیوست است.
- آیا پیوست ها به کسب آگاهی بیشتر در مخاطبان کمک می کند؟ گزارش فاقد پیوست است.
- آیا پیوست ها حاوی فرم ها و اسناد مرتبط با گزارش است؟ گزارش فاقد پیوست است.
خ) منابع
- آیا منابع کافی برای اهداف این مطالعه در جامعه وجود دارد؟ بله
- آیا سبک نوشتن منابع منطبق با دستورالعمل های علمی است؟ بله
- آیا منابع مهم و کلیدی به روز بوده اند و با دقت گزارش شده اند؟ خیر
- شیوه ارائه مستندات و ارجاعات در گزارش چگونه است؟ بصورت پاورقی
- آیا گزارش منابعی برای مطالعه بیشتر مخاطبان ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از منابع بین بخشی و بین رشته ای داخلی و خارجی معتبر استفاده کرده است؟ خیر

ارزیابی محتوایی گزارش
الف) سامان مندی
- آیا گزارش یک کل سامان مند را تشکیل می دهد؟ خیر
- آیا گزارش برای ساماندهی محتوایی خود مدل مفهومی ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش دارای فرضیه یا فرضیه هایی با سوالات مشخص است؟ خیر
- آیا عناوین موجود در گزارش دارای انسجام و هماهنگی است؟ خیر
- آیا بسط و توضیح مطالب در هر پاراگراف، بخش، فصل و ... در گزارش انجام شده است؟ خیر
- آیا در پایان هر فصل، بخش و ... مؤلف به جمع بندی مطالب پرداخته است؟ خیر
- آیا گزارش دارای بخش نتیجه گیری یا جمع بندی نهایی است؟ بله
ب) نوآوری
- آیا محتوای گزارش دارای سطح خاصی از نوآوری در نظریه پردازی و اندیشه ورزی است؟ خیر
- آیا گزارش مدعی صورت بندی جدید از مبانی نظری قدیمی است؟ خیر
- آیا در گزارش توانایی های نوین فناورانه وجود دارد؟ خیر
- آیا گزارش مدعی ارائه محصولات یا خدمات جدید است؟ خیر
- آیا محتوای گزارش دارای توانایی خاص در ایجاد یا گسترش گفتمان اجتماعی را دارد؟ خیر
- آیا خواندن این گزارش تفکر نقادانه را ترغیب می کند؟ خیر
پ) اهمیت
- آیا نسبت حجم مطالب به اهمیت موضوع در گزارش کافی است؟ خیر
- آیا چینش مطالب در گزارش بر اساس درجه اهمیت موضوعات و وزن محتوایی آنها انجام شده است؟ خیر
- آیا در نگارش مطالب در گزارش به موضوعات اولویت دار توجه شده است؟ خیر
ت) شیوایی، روشنی و قابل فهم بودن
- آیا متن گزارش روان و سلیس است؟بله
- آیا در گزارش مطالب به روشنی توانسته اند موضوعات مرتبط با خود را مطرح کنند؟ خیر
- آیا گزارش ساده و قابل فهم است؟ بله
ث) جامعیت
- آیا گزارش به لحاظ موضوعی جامعیت دارد و وجوه مختلف موضوع را پوشش می دهد؟ خیر
- آیا استفاده از تصاویر، نمودارها، جدول ها و ... توانسته است به همه جانبه بودن گزارش کمک کند؟ گزارش فاقد تصویر، نمودار و جدول هاست.
- آیا مؤلف از ساختارها و کلمات رایج در متون علمی و نیز سبک نویسندگی استفاده کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از ویژگی های بینامتنی برخوردار است؟ خیر
- آیا گزارش برای کمک به درک جامع، الگو یا مدلی خاص برای ساده سازی روابط پدیده مورد نظر با سایر پدیده ها ارائه کرده است؟ خیر
ج) اعتبار
- آیا گزارش مبتنی بر پژوهش های روزآمد حوزه تخصصی مربوطه است؟ خیر
- آیا شواهد، منابع و استدلال های موجود در گزارش از اعتبار علمی لازم و کافی برخوردار است؟ خیر
- آیا اعتبار علمی گزارش از سوی یافته های پژوهشی معتبر داخلی و خارجی تایید می شود؟ خیر

ارزیابی اجتماعی گزارش
الف) مخاطبان و ذینفعان
- مخاطبان و ذینفعان این گزارش چه کسانی هستند؟ اعضای شورای نگهبان
- آیا انتشار این گزارش مورد استقبال مخاطبان و ذینفعان قرار گرفته است؟ نامشخص
- آیا این گزارش مخاطبان را به پژوهش بیشتر در رابطه با موضوع تخصصی ترغیب می کند؟ نامشخص
- آیا گزارش حاضر توانایی برطرف کردن نیازهای مخاطبان و ذینفعان خود را دارد؟ نامشخص
ب) تاثیرگذاری اجتماعی
- آیا گزارش در بحث پیرامون پدیده مورد نظر خود از جامعه نگری قابل قبول برخوردار است؟ خیر
- آیا گزارش پیش نیازها و پیش فهم های ضروری و مورد نیاز برای فهم خود را به مخاطبان ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش برای علل و آثار مشکلات متعدد موجود در زندگی مردم تحلیل مناسبی ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش برای حل مشکلات زندگی مردم دارای طرح اجرایی با پیشنهادهای مشخص و مستدل است؟ خیر
- آیا گزارش برای کارآمدی راهکارهای پیشنهادی خود برای حل مشکلات زندگی مردم روش راستی آزمایی خاصی را پیشنهاد کرده است؟ خیر
- آیا گزارش توانسته است اهداف اجتماعی از پیش تعیین شده خود را محقق سازد؟ خیر
- آیا ناشر مجموعه نظرات مخاطبان و بازخوردهای مجامع علمی را پیرامون گزارش منتشر کرده است؟ خیر
- آیا گزارش نسبت خود را با اسناد فرادست و فرودست کشور معین کرده است؟ خیر
- آیا گزارش مطالبی پیرامون کارآمدی و عملکرد قوانین مرتبط با موضوع بحث خود را ارائه کرده است؟ خیر
- آیا انتشار این گزارش بازتاب های رسانه ای گسترده در پی داشته است؟ خیر
پ) نیازمحوری
- این گزارش چه نیازی (بنیادی، تخصصی، درسی، کمک درسی و عمومی) را تأمین خواهد کرد؟ نیازهای عمومی
- آیا گزارش توانایی علمی و عملی برای تفکیک نوع نیازهای مخاطبان (خلاءها، کمبودها، تهدیدها، آسیب ها، ضعف ها، فرصت ها، قوت ها، ضرورت ها و اولویت ها) و برنامه ریزی و اجرای برنامه های متناسب با آن را (برنامه های ایجادی، جبرانی، پیشگیرانه، مقابله ای، تقویتی، توانمندسازی، ارتقایی، تامینی و انتخابی) دارد؟ خیر
- آیا توانایی هدف گذاری، راهبردگذاری، سیاستگذاری و سازماندهی مرتبط با موضوع برای رفع سطوح گوناگون نیازهای مخاطبان در گزارش وجود دارد؟ خیر
پ) رتبه ها و جوایز
- آیا گزارش دارای رتبه و جوایز ملی و بین المللی است؟ خیر
- آیا گزارش دارای ارجاعات داخلی و خارجی از سوی منابع علمی معتبر است؟ خیر
ت) تقدیر و تشکر
- آیا در گزارش از شخصیت های حقیقی و حقوقی موثر در کار (اعم از امور علمی و فنی و...) سپاسگزاری شده است؟ خیر
- آیا گزارش در مجامع علمی داخلی و خارجی مورد تقدیر قرار گرفته است؟ خیر

ارزیابی های شکلی گزارش
الف) ویراستاری فنی
- آیا تعداد کلمات و صفحات گزارش برای بیان کامل موضوع گزارش کافی است؟ خیر
- آیا عنوان گذاری اصلی و فرعی در گزارش به درستی انجام شده است؟ خیر
- آیا نوع صفحه آرایی (نوع و اندازه خط، فاصله خطوط، حاشیه ها، سرصفحه و پاورقی و ...) گزارش مناسب است؟ خیر
- آیا آیین نگارش واژگان و جملات بر اساس زبان فارسی معیار در تدوین گزارش رعایت شده است؟ خیر
- آیا در گزارش برای واژگان و اصطلاحات علمی بیگانه، معادل سازی مناسب انجام شده است؟ خیر
- آیا نشانه گذاری در گزارش (مانند ویرگول، نقطه، خط تیره، ویرگول نقطه و پرانتز و ...) به درستی انجام شده است؟ خیر
ب) ویراستاری علمی
- آیا گزارش دارای ناظر یا ویراستار تخصصی است؟ بله
- آیا ناظر یا ویراستار تخصصی به وظایف خود عمل کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از زمان انتشار چاپ اول تاکنون بروزرسانی شده است؟ خیر
- آیا محتوای گزارش نیاز به حذف مطالب دارد؟ بله
- آیا محتوای گزارش نیاز به اضافه کردن مطالب دارد؟ بله
- آیا گزارش حاضر نیاز به ویراستاری ادبی دارد؟بله
ج) ویژگی های خاص
- آیا گزارش دارای ویژگی های خاص مانند کادر های خلاصه پیام، سخنان بزرگان، تاریخچه و... است؟ خیر
- آیا گزارش دارای صفحه شناسنامه است؟ بله

^{نویسنده: دکتر محمدرضا ناری ابیانه}