اشاره:
مبنای عملکرد قوه مقننه، قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی است که ساختار، تشکیلات و گردش کار را در آن تعیین می کند. این قانون دارای فصول و مباحث گوناگونی است که اجرای آن وظیفه هیات رییسه مجلس شورای اسلامی با مشارکت نمایندگان مردم است. صرف نظر از اشکالات ماهیتی و عملکردی قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی و ضمن اطلاع رسانی عمومی آن، این نوشتار به پرسشگری پیرامون نحوه اجرای قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی (تحقيق و تفحص و نحوه بررسى موارد خاص و مهم) می پردازد که هم اکنون از نظر خوانندگان می‌گذرد:

قانون آئين‏نامه داخلى مجلس شوراى اسلامى
باب دوم- وظايف و اختيارات مجلس شوراي اسلامي (ادامه)
‎‎‎‎‎ فصل دوم – نظارت
‌مبحث اول – نحوه بررسی و رأی اعتماد به هیأت وزیران
‌ماده ۱۸۸ – رئیس جمهور، ظرف دو هفته پس از انجام مراسم تحلیف و یا بعد از استعفاء یا سقوط دولت، کتباً اسامی هیأت وزیران را به‌همراه شرح‌حال هر یک از وزیران و برنامه دولت تسلیم مجلس می‌نماید. رئیس مجلس مکلف است در اولین فرصت در جلسه علنی وصول معرفی‌نامه وزیران را‌اعلام و پس از قرائت دستور تکثیر آن را صادر نماید.
ماده ۱۸۹ – یک هفته پس از معرفی دولت، برای بحث و بررسی خط مشی و اصول کلی برنامه دولت و اخذ رأی اعتماد برای هیأت وزیران‌جلسات مجلس به‌طور متوالی تشکیل می‌گردد. با پیشنهاد رئیس و تصویب مجلس، جلسات بصورت صبح و بعد از ظهر برگزار خواهد شد. مجلس در‌این جلسات نطق نخواهد داشت.
ماده ۱۹۰ – قبل از تشکیل اولین جلسه بررسی برنامه‌های دولت و اخذ رأی اعتماد هیأت وزیران، نمایندگان مخالف و موافق برنامه، خط مشی و‌اصول کلی و ترکیب هیأت وزیران و نیز نمایندگان مخالف و موافق هریک از وزیران به تفکیک برنامه و هر وزیر در برگه‌های جداگانه ثبت نام می‌نمایند.
هریک از نمایندگان حق دارند تمام یا قسمتی از وقت خود را دراختیار نماینده دیگر قرار دهد. در شروع بحث در مورد هیأت وزیران، رئیس جمهور‌برنامه دولت را تشریح و ضمن معرفی وزیران از ترکیب هیأت وزیران دفاع خواهد نمود. پس از آن مجلس ، بررسی برنامه دولت و ترکیب هیأت وزیران‌را با اظهارات پنج نفر از نمایندگان مخالف و پنج نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و یکنفر موافق و هر کدام برای مدت پانزده دقیقه‌انجام خواهد داد.
رئیس جمهور یا کسانی که او تعیین خواهد نمود به سوالات و اظهارات مخالفان پاسخ می‌دهند. مجموع مدت نطق اولیه رئیس جمهور و دفاعیات اخیر ‌دو و نیم ساعت خواهد بود. در پی اظهارات و دفاعیات رئیس جمهور، مجلس شور در مورد برنامه‌ها و صلاحیت هریک از وزیران را به صورت جداگانه‌آغاز خواهد نمود. درمورد هر وزیر دو نفر از نمایندگان مخالف و دو نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و موافق هرکدام برای مدت‌پانزده دقیقه فرصت خواهند داشت. پس از آن وزیر و در صورت صلاحدید رئیس جمهور به مدت سی دقیقه برای دفاع از برنامه و صلاحیت وزیر‌مطروحه وقت خواهند داشت. بحث و بررسی برای تک تک وزیران به ترتیب حروف الفبای وزارتخانه به همین شیوه انجام می‌گیرد، رئیس جمهور‌می‌تواند با استفاده از وقت وزیران در پایان و به‌طور یکجا از آنان دفاع نماید. پس از آن رأی‌گیری به عمل می‌آید و‌شمارش و اعلام نتیجه آرا پس از رأی‌گیری برای همه وزراء صورت خواهد گرفت. سوالات کتبی نمایندگان در طول مدتی که برنامه دولت مطرح است‌ از طریق رئیس مجلس به رئیس جمهور یا وزیر مربوط داده خواهد شد. (اصلاحی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
تبصره ۱ – در موارد معرفی یک یا چند وزیر (‌کمتر از نصف مجموع وزراء) پس از نطق اولیه رئیس جمهور به مدت یکساعت بدون بحث در‌کلیات برنامه‌ها و ترکیب هیأت‌وزیران تنها در مورد برنامه‌ها و صلاحیت وزیران پیشنهادی به‌ترتیب فوق‌الذکر اقدام خواهد شد.
تبصره ۲ – چنانچه مجلس به یک یا چند وزیر رأی اعتماد نداد و یا وزارتخانه‌ای به هر دلیل وزیر نداشته باشد، رئیس جمهور موظف است با رعایت اصل یکصد و سی و پنجم (۱۳۵) قانون‌اساسی حداکثر قبل از سه ماه فرد یا افراد دیگری را برای اخذ رأی به مجلس معرفی نماید.
ماده ۱۹۱ – درمورد اصول هشتاد و هفتم (۸۷) و یکصد و سی و ششم (۱۳۶) قانون اساسی، کیفیت رأی اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران و همه‌مسائل مربوط به آن طبق این آیین‌نامه خواهد بود.
تشخیص مسائل مهم و مورد اختلاف مذکور در اصل هشتاد و هفتم (۸۷) که دولت می‌تواند در زمینه آنها از مجلس رأی اعتماد بگیرد، با هیأت وزیران‌است.
مبحث دوم – نحوه بررسی اصول هشتاد و هشتم (۸۸) و ‌هفتاد و ششم (۷۶) قانون اساسی
اول – تذکر و سؤال:
الف – تذکر:
ماده ۱۹۲ – در کلیه مواردی که نماینده یا نمایندگان مطابق اصل هشتاد و هشتم (۸۸) قانون اساسی، از رئیس جمهور یا وزیر در باره یکی از‌وظایف آنان حق سؤال دارند، می‌توانند درخصوص موضوع موردنظر به رئیس جمهور و وزیر مسؤول کتباً تذکر دهند.
هیأت رئیسه خلاصه تذکر را در جلسه علنی مجلس قرائت و متن کامل تذکر را به رئیس جمهور یا وزیر مربوط ابلاغ می نماید.(اصلاحی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
ب – سؤال:
ماده ۱۹۳ – نحوه رسیدگی به سؤال‌نماینده از وزیر به شرح‌ذیل خواهد بود: (اصلاحی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
۱- هر نماینده می‌تواند راجع به مسائل داخلی و خارجی کشور از وزیر مسؤول درباره وظایف او سؤال نماید سؤال باید کتبی و صریح بوده و در فرم مخصوص که هیأت رئیسه تهیه می‌نماید توسط نماینده تنظیم و به هیأت رئیسه تسلیم شود. ‎هیأت رئیسه موظف است سؤال را فوری به کمیسیون تخصصی ذی‌ربط ارسال نماید.
‎۲- کمیسیون موظف است حداکثر ظرف مدت پانزده روز پس از وصول سؤال، جلسه‌ای با حضور وزیر و سؤال‌کننده تشکیل دهد و با استماع نظرات سؤال‌کننده و وزیر و بررسی‌های لازم، به موضوع رسیدگی کند.
تبصره۱ـ در صورت درخواست نماینده یا نمایندگان سؤال کننده، کمیسیون می تواند بررسی سؤال را حداکثر به مدت یک ماه به تعویق بیندازد.(الحاقی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰)
تبصره۲ـ هیأت رئیسه مکلف است هرگاه تعداد سؤالات قابل طرح در صحن علنی ایجاب نماید یک جلسه علنی در هفته را به پاسخگویی به سؤالات اختصاص دهد.(الحاقی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰)
تبصره۳ـ هیأت رئیسه می تواند کلیه سؤالات یک نماینده از یک وزیر را که آماده طرح در جلسه علنی باشد در یک جلسه در دستور قرار دهد. در این صورت حداکثر زمان اختصاص داده شده نباید از یک ساعت بیشتر شود که به همان ترتیب و تناسب طرح سؤال از وزیر در جلسه علنی، به نماینده و وزیر تخصیص می یابد. (الحاقی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰)
۳- چنانچه سؤال‌کننده، توضیحات وزیر را قانع‌کننده نداند، کمیسیون با تعیین قلمرو «ملی» یا «منطقه‌ای» سؤال، بلافاصله نسبت به ارجاع سؤال ملی به هیأت رئیسه جهت اعلام وصول در اولین جلسه علنی اقدام می‌نماید.
‎۴- در رابطه با سؤال منطقه‌ای، کمیسیون موظف است حداکثر ظرف مدت ده‌روز نسبت به ارائه راه‌حل و ارسال گزارش به هیأت رئیسهمجلس و رئیس جمهور(توسط رئیس مجلس) اقدام نماید. ‎هیأت رئیسه مساعی لازم نسبت به حل موضوع سؤال منطقه‌ای را به عمل می‌آورد. ‎چنانچه پس از پانزده روز از ارجاع نامه کمیسیون، نماینده سؤال‌کننده همچنان موضوع را حل و فصل نشده بداند، از هیأت رئیسه درخواست طرح سؤال منطقه‌ای در جلسه علنی را می‌نماید. ‎هیأت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی، سؤال منطقه‌ای را اعلام وصول و فوری به وزیر ابلاغ و به کمیسیون ذی‌ربط ارسال نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک هفته گزارش نهایی را به هیأت رئیسه ارائه نماید.
‎۵- طبق اصل هشتاد و هشتم (۸۸) قانون اساسی، وزیر مورد سؤال مکلف است حداکثر ظرف مدت ده‌روز از تاریخ ابلاغ سؤال در مجلس حضور یافته و به سؤال پاسخ دهد مگر آن‌که وزیر به‌صورت رسمی و با عذرموجه تقاضای تأخیر حداکثر برای مدت ده‌روز داشته باشد.
۶- در جلسه علنی ابتدا گزارش کمیسیون متضمن طرح سؤال و بررسی‌های انجام شده توسط سخنگو کمیسیون به مدت حداکثر پنج‌دقیقه مطرح می‌شود سپس وزیر ونماینده سؤال کننده به ترتیب و هرکدام به مدت حداکثر پانزده ‌دقیقه توضیحات خود را ارائه می‌دهند و در صورت قانع نشدن نماینده، رئیس جلسه نظر مجلس را در این مورد اخذ می‌کند. درصورتی که اکثر نمایندگان حاضر، نظر به وارد بودن سؤال نماینده یا نمایندگان بدهند رئیس مجلس موظف است موضوع را به رئیس جمهور جهت رسیدگی ارجاع نماید.
‎تبصره ۱– عدم حضور وزیر در مجلس و کمیسیون به منزله وارد بودن سؤال می‌باشد.
‎تبصره ۲- سؤال کننده یا وزیر می‌توانند از وقت خود در جلسه علنی طی دونوبت استفاده نمایند.
‎تبصره ۳- گزارش کمیسیون حداقل بیست و چهارساعت قبل از طرح سؤال در مجلس باید چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.
‎تبصره ۴- در صورتی که سؤال توسط چند نماینده تنظیم گردد، نماینده منتخب سؤال‌کنندگان جهت توضیح سؤال در کمیسیون و صحن علنی باید در فرم مربوط به سؤال مشخص گردد در صورت عدم توافق سؤال‌کنندگان، نماینده آنها توسط یکی از اعضاء هیأت رئیسه به قید قرعه انتخاب خواهد شد.
‎تبصره ۵- سؤال می‌تواند شامل اجزاء متعدد باشد.
تبصره۶ ـ با تغییر وزیر، سؤالاتی که به تشخیص کمیسیون تخصصی، مربوط به عملکرد فردی وزیر است از دستور کار خارج می شود و گزارش آن به هیأت رئیسه ارائه می گردد.(الحاقی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰)
ماده ۱۹۴ – برطبق اصل هشتاد و هشتم (۸۸) قانون اساسی، وزیر مورد سؤال مکلف است حداکثر ظرف پانزده روز از تاریخ ابلاغ سؤال، در مجلس‌حضور یافته و پاسخ دهد، والا از طرف رئیس مجلس بازخواست می‌شود، مگرآنکه وزیر رسماً و با عذر موجه تقاضای تأخیر حداکثر برای مدت یکماه‌نموده باشد که قبول این تقاضا منوط به رأی مثبت مجلس خواهد بود. پس از حضور، وزیر مورد سؤال و نماینده‌ای که سؤال نموده و یا نماینده منتخب‌سؤال کنندگان به ترتیب مقرر در این آیین‌نامه صحبت می‌نمایند. تبصره۱ـ در صورت درخواست نماینده یا نمایندگان سؤال کننده، کمیسیون می تواند بررسی سؤال را حداکثر به مدت یک ماه به تعویق بیندازد.
تبصره۲ـ هیأت رئیسه مکلف است هرگاه تعداد سؤالات قابل طرح در صحن علنی ایجاب نماید یک جلسه علنی در هفته را به پاسخگویی به سؤالات اختصاص دهد.
تبصره۳ـ هیأت رئیسه می تواند کلیه سؤالات یک نماینده از یک وزیر را که آماده طرح در جلسه علنی باشد در یک جلسه در دستور قرار دهد.
در این صورت حداکثر زمان اختصاص داده شده نباید از یک ساعت بیشتر شود که به همان ترتیب و تناسب طرح سؤال از وزیر در جلسه علنی، به نماینده و وزیر تخصیص می یابد.(حذف شده به موجب قانون اصلاح موادی از قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
ماده ۱۹۵ – چنانچه در هر دوره مجلس، سه بار با رأی اکثریت نمایندگان حاضر سؤالات نمایندگان از هر وزیر وارد تشخیص داده شود طرح استیضاح وزیر درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسی و آئین‌نامه داخلی در دستورکار مجلس قرار خواهد گرفت. (اصلاحی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
ماده ۱۹۶ – براساس اصل هشتاد و هشتم (۸۸) قانون اساسی، در صورتی که حداقل یک ‌چهارم کل نمایندگان بخواهند درباره یک یا چند وظیفه رئیس‌ جمهور سؤال کنند، باید سؤال یا سؤالات خود را به طور صریح و روشن و مختصر همگی امضاء و به رئیس مجلس تسلیم نمایند. رئیس مجلس موضوع را در اسرع وقت به کمیسیون ‌های تخصصی مربوط، ارجاع می ‌نماید. هر کمیسیون موظف است حداکثر ظرف یک هفته با حضور نماینده معرفی شده رئیس ‌جمهور به آن کمیسیون و نماینده منتخب سؤال ‌کنندگان تشکیل جلسه دهد. در این جلسه نماینده رئیس ‌جمهور پاسخ مقتضی را از طرف رئیس ‌جمهور ارائه خواهد نمود تا به نمایندگان سؤال‌ کننده گزارش شود.
پس از یک هفته از طرح سؤال در کمیسیون یا کمیسیون ‌ها چنانچه هنوز حداقل یک ‌چهارم کل نمایندگان مجلس از سؤال خود منصرف نشده باشند رئیس مجلس موظف است در اولین جلسه سؤال یا سؤالات آنان را قرائت و فوراً برای رئیس ‌جمهور ارسال کند. این سؤال یا سؤالات ظرف چهل و هشت ساعت تکثیر و در دسترس نمایندگان قرار می‌گیرد.
تبصره۱ـ تعداد سؤالات نباید از پنج سؤال بیشتر باشد.
تبصره۲ـ پس از ارسال سؤال یا سؤالات برای رئیس ‌جمهور، کاهش امضاء‌ها سبب خروج سؤال یا سؤالات از دستور نمی ‌گردد.(اصلاحی مصوب ۱۳۹۱/۲/۱۹)
ماده ۱۹۷ – رئیس‌ جمهور موظف است ظرف یک ماه از تاریخ دریافت سؤال یا سؤالات، در جلسه علنی مجلس حضور یابد و به سؤال یا سؤالات مطروحه نمایندگان پاسخ گوید مگر با عذر موجه با تشخیص مجلس شورای اسلامی. مدت طرح سؤال یا سؤالات از طرف نمایندگان منتخب سؤال‌ کنندگان حداکثر سی دقیقه و مدت پاسخ رئیس ‌جمهور حداکثر یک ساعت است که طرفین می ‌توانند وقت خود را به دو بخش تقسیم نمایند. در این صورت همه سؤالات و پاسخها در بخش اول وقت هر یک از دو طرف بیان می ‌شود و در بخش دوم ابهامات سؤال‌ کنندگان و پاسخهای رئیس‌ جمهور مطرح می‌گردد.
تبصره ـ پس از این مرحله، درباره پاسخ رئیس‌ جمهور به هر یک از سؤالات از نظر قانع‌ کننده بودن به صورت جداگانه رأی‌ گیری می ‌شود. چنانچه اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه از پاسخ رئیس ‌جمهور به سؤالی قانع نشده باشند و موضوع مورد سؤال، نقض قانون و یا استنکاف از قانون محسوب شود، آن سؤال به قوه قضائیه ارسال می ‌شود. (اصلاحی مصوب ۱۳۹۱/۲/۱۹)
پرسشگری از مجلس شورای اسلامی
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد رأى اعتماد براى وزيران به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون چگونگی بحث و بررسى خط مشى و اصول كلى برنامه دولت ها به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون توانایی بحث و بررسى خط مشى و اصول كلى برنامه دولت ها به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون بررسی برنامه‏ها و صلاحيت وزيران پيشنهادى به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد عدم رای اعتماد به وزیران به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد تذكرات نمایندگان مردم به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد سؤالات نمایندگان مردم به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد سوالات با قلمرو ملی به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد سوالات با قلمرو منطقه ای به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد جلسات برگزار شده توسط کمیسیون ها برای بررسی سوالات نمایندگان مردم به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد عدم قانع شدن نماینده سوال کننده از پاسخ وزیر مربوطه به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد وارد دانستن سوال با نظر نمایندگان مجلس شورای اسلامی و ارسال سوال جهت رسیدگی برای رییس جمهوری به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد طرح استيضاح وزيران در اثر وارد دانستن سه باره سوال از آنها با رای اکثریت نمایندگان مجلس شورای اسلامی به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی پیرامون تعداد سوال انجام شده از رییس جمهوری به تفکیک دوره های ده گانه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- منظور از صريح و روشن و مختصر بودن سوال از رییس جمهوری چیست؟
- نظر رسانه های گروهی پیرامون وظایف نظارتی مجلس شورای اسلامی در ده دوره گذشته در راستای وظایف نمایندگی چگونه بوده است؟
- نظر خبرنگاران رسانه های گروهی پیرامون وظایف نظارتی در مجلس شورای اسلامی به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- به نظر نخبگان و اندیشمندان نحوه انجام وظایف نظارتی در مجلس شورای اسلامی در ده دوره گذشته در راستای وظایف نمایندگی بوده است؟
- از نظر سازمان های مردم نهاد آیا انجام وظایف نظارتی در مجلس شورای اسلامی در ده دوره گذشته در راستای وظایف نمایندگی بوده است؟
- گزارش دستگاه های نظارتی بر انجام وظایف نظارتی در مجلس شورای اسلامی در ده دوره گذشته در راستای وظایف نمایندگی چیست؟ 

^{نویسنده: دکتر محمدرضا ناری ابیانه}