اقتصاد‌های رقیب، اختلافات سیاسی ریشه‌دار و وابستگی‌های امنیتی کشور‌های عرب حوزه خلیج فارس به غرب که بقای نظام سیاسی آنها را تضمین می‌کند، اجازه شکل‌گیری مناسباتی مشابه روابط اعضای اکو با یکدیگر را در این منطقه نمی‌دهد.
محمدجواد ظریف سه‌شنبه هفته گذشته در آیین روز سازمان همکاری اقتصادی «اکو» گفت: ایران معتقد به سیاست همسایگی قدرتمند است. ما معتقدیم با داشتن همسایه‌های قوی قادر خواهیم بود بسیار بهتر و با سهولت بیشتر به اهداف خود برسیم تا اینکه بخواهیم این اهداف را به تنهایی محقق کنیم. وی با اشاره به طرح امید یا طرح صلح هرمز که اخیرا توسط حجت‌الاسلام و المسلمین حسن روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل ارائه شد، بیان کرد: ایران علاقه‌مند است همان نوع روابطی را که با سایر شرکای خود در اکو دارد، حفظ کرده و به شرکای خود در خلیج فارس تسری دهد. علاقمندی ایران به بهبود مناسبات و ایجاد پیوند‌های مختلف با کشور‌های پیرامونی به ویژه حوزه خلیج فارس، همواره از سوی مقامات جمهوری اسلامی به ویژه وزارت خارجه در چهل سال گذشته تکرار شده است. در همین راستا تا پیش از ارائه طرح صلح هرمز، جمهوری اسلامی دست کم سه پیشنهاد دیگر برای ارتقا همکاری‌های امنیتی در خلیج فارس تحت عناوین مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای (۲۰۱۴)، طرح صلح یمن (۲۰۱۵) و پیمان منطقه‌ای عدم تجاوز (۲۰۱۹) مطرح کرد که تاکنون راهگشا نبودند.
در همین حال بیان علاقه‌مندی ایران به تسری روابطی از جنس روابط کشورمان با اعضای اکو در حوزه خلیج فارس، آرمان سیاسی دیگر است که در اینجا به امکان شکل‌گیری آن پرداخته می‌شود.
در این باره محمدعلی مهتدی دیپلمات بازنشسته وزارت خارجه و تحلیلگر مسائل جهان عرب به خبرنگار میزان گفت: «از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، مقامات کشورمان این پیشنهاد را به کشور‌های عربی خلیج فارس ارائه دادند که نظام امنیت در این منطقه بایستی با تشکیلات کشور‌هایی صورت بگیرد در این حوزه دارای خط ساحلی هستند. اما در چهل سال گذشته کشور‌های عربی تحت فشار آمریکا، انگلیس و فرانسه با این طرح مخالفت کرده‌اند.»
واقعیت سیاسی حاکم در خلیج فارس، وابستگی امنیتی-نظامی کشور‌های عرب این منطقه به غرب به ویژه آمریکاست. این مساله علی‌رغم برخی اقدامات اخیر عربستان در حوزه اصلاحات اقتصادی و یا بعضی ماجراجویی‌های منطقه‌ای همواره در حال تشدید است.
جغرافیای کوچک پنج کشور از ۶ کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس و دارای خط ساحلی در خلیج فارس، ماهیت غیرمردمی بودن سیستم سیاسی در آنها، تک محصولی بودن و همچنین تبلیغات روزافزون و گسترده ایران‌هراسی از سوی غرب موجب شده است تا سردمداران این کشور‌ها امنیت خود را به همکاری با غرب پیوند بزنند.
نکته مهم دیگر در بررسی این مساله که آیا امکان شکل‌گیری روابطی مشابه مناسبات اکو در بین کشور‌های خلیج فارس، در ماهیت این تعاملات است. در این خصوص حسن هانی‌زاده، کارشناس مسائل عرب به میزان گفت: رابطه ایران با اکو بر مبنای مناسبات اقتصادی پایه‌ریزی شده است و فضای حاکم بر ۱۰ عضو این سازمان امنیتی نیست. اما نوع روابط در خلیج فارس سیاسی-امنیتی و تابع سیاست‌های آمریکا است.
وی ارسال برخی سیگنال‌های عربستان برای همکاری با ایران را هم از روی ناچاری سعودی‌ها دانست و تصریح کرد: «این اقدامات در جهت تلاش ریاض برای خروج از بحران است. اما در نهایت عربستان یکی از اضلاع مثلث آمریکا، رژیم صهیونیستی محسوب می‌شود و بنابراین تا زمانی هم که این پیوند باقی است و رویکرد آمریکا نسبت به کشورمان تهاجمی باشد، امکان برقراری روابط پایداری بین تهران-ریاض نخواهد بود.
اما در کنار عوامل مذکور که موانع بسیار بزرگی در جهت ایجاد مناسباتی مشابه آنچه در اکو برقرار است، باید به نوع روابط کشور‌های عرب منطقه نیز اشاره کرد. در حال حاضر در اکو ایران، ترکیه، پاکستان، افغانستان، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان حضور دارند. به رغم وجود برخی اختلافات سیاسی بین اعضا، هیچ یک از این کشور‌ها نسبت به دیگری احساس خطر استیلا ندارد. اگرچه ممکن است این نگاه در برخی از رهبران کشور‌های تازه استقلال یافته عضو اکو وجود داشته باشد که اعضا موسس آن یعنی ایران، ترکیه و پاکستان به کمک اقتصاد‌های قوی‌تر خود تلاش دارند ساختار موجود را در جهت منافع حداکثری‌شان هدایت کنند؛ اما این نگاه عمومیت ندارد و در طبقه‌بندی ترس از بقا قرار نمی‌گیرد. این در حالی است که میان ۶ کشور شورای همکاری خلیج فارس (عربستان، بحرین، امارات متحده عربی، قطر، کویت و عمان) همواره نگرانی‌های امنیتی جدی وجود دارد.
دریافت صفحه با کد QR