روز دوشنبه رهبر انقلاب در دیدار با مسئولان نظام با یادآوری روحیه انقلابی و خدمتگزارانه حاکم بر مدیران کشور در دهه ۶۰، خطاب به مسئولان فرمودند: «آیا آن احساسات و رفتارهای تحسینبرانگیز را به یاد دارید؟ آیا اشکال کار این است که گاهی آن ارزشها فراموش میشود.» حال میخواهیم به یاد بیاوریم که مدیریت جهادی و غیرمادی دهه شصت چه بود و چه ویژگیهایی داشت که رهبر معظم انقلاب اخیرا در تذکراتی که به مدیران امروزی میدهند از آن به نیکی یاد کرده و نگاه به آن دوران را بازگشت به عقب نمیدانند.
مدیریت جهادی
مقام معظم رهبری، جدّ و جهد و مبارزه در مقابل دشمن را دو رکن اساسی جهاد میدانند. ایشان در اینباره میفرمایند: «در مبارزه دو چیز حتماً لازم است: یکی اینکه در آن جدّ و جهد و تحرکی باشد. انسان در رختخواب یا در پستوی خانه که نمیتواند مبارزه کند... دوم اینکه در مقابلش دشمنی باشد. مبارزه در آنجا که دشمن نیست معنا ندارد. پس جهاد متقوّم بر این دو رکن است...» هرچند که معنای جهاد مبارزه و رویارویی با دشمن و چارهجویی در مقابل موانع است، ولی جهاد فقط به مبارزه در میدان جنگ و نبرد مسلحانه، ختم نمیشود؛ بلکه هرجا که مانعی باشد و در نتیجه تلاشی خالصانه و با نیت الهی برای رفع آن مانع انجام گیرد، میتوان آن را جهاد نامید. بنابراین جهاد، معنایی وسیعتر از قتال و مبارزه مسلحانه دارد.
تلاش بیوقفه در به کارگیری مؤثر و کنترل فعالیتهای افراد، مبتنی بر مبارزه در تمام عرصههای علمی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و... با نیت الهی، جهت نیل به اهداف والای جامعه و رفع موانع موجود، «مدیریت جهادی» نام دارد. تفاوت اصلی مدیریت جهادی که در دهه شصت بیشترین استقبالکننده را دارا بود، با سایر نظامهای مدیریتی در پیشفرضها و مبانی فکری و عقیدتی آن است. در این نظام مدیریتی، احکام دین مبین اسلام به عنوان راهبردی برای زندگی و شاخصی برای سنجش حیات مطلوب در نظر گرفته شده و هدف این نظام مدیریتی، پیادهسازی ارزشها در جامعه به منظور تبدیل آنها به کیفیت زندگی میباشد. مدیریت جهادی با مصرفگرایی، اشرافیگری، سستی، تنبلی، بیحالی و انحراف از مسیر آرمانگرایی ایمانی، تغایر داشته و بلکه با آن مبارزه میکند؛ در حالی که در شیوههای مدیریتی دیگر که عمدتاً محصول فرهنگ سرمایهداری است، جامعه به سمت مصرفگرایی، اشرافیت، بیعدالتی، اصالت لذت و انحراف از آرمانهای انسانی، سوق داده میشود.
اساس مدیریت جهادی بر تاکید بر معنویت و ارزشهای اخلاقی، اسلامی و انسانی بنا شده؛ درحالی که در نظامهای مدیریتی دیگر، اخلاق به عنوان وسیله، مطرح بوده و تا زمانی کاربرد دارد که در راستای اهداف آن نظام مدیریتی بوده باشد.
مدیریت جهادی بر خلاف شیوههای مدیریتی دیگر، فرهنگی خاص و سبکی از زندگی است که دینمحوری، ولایتمداری، ایثار، مردمگرایی، خودباوری، تکلیفمداری و... از جمله ثمرات عینی آن در جامعه میباشد. مدیر جهادگر در مرتبه نخست بر جنبههای انسانی سازمان توجه داشته و نظام مدیریتی خود را برای تعالی انسانها پایهریزی میکند.
شاخصههای مدیریت جهادی از دیدگاه رهبری
توکل به خدای متعال از جمله نشانههای جامعه ایمانی میباشد. در جامعه اسلامی، مؤمنین براساس وعدههای الهی، تمام کارهای فردی و اجتماعی خود را با توکل به خدا آغاز کرده و حمایت الهی را برای خود کافی میدانند؛ چراکه قرآن کریم میفرماید: «وَ تَوَکَّل عَلَیاللّهِ وَ کَفَی بِاللّهِ وَکیلاً»
مؤمنین براساس وعده ائمه طاهرین؟هم میدانند که غنا و عزت، ثمره توکّل و اعتماد هر فرد یا جامعه به خداست؛ و اگر میخواهند جامعهای عزتمدار داشته باشند، باید در کارهای خود، خدا را در نظر داشته و به او توکل کنند. به همین جهت، رهبر معظم انقلاب، توکل و اعتماد به امداد الهی را از جمله ویژگیهای مدیریت و کار جهادی دانسته و میفرمایند: «در همه کارها توکل به خدای متعال و استمداد از کمک الهی [کنیم ]؛ به کمکهای الهی اعتماد کنیم. [وقتی]شما از خدای متعال کمک میخواهید، راهها به سوی شما باز میشود»
خودباوری و اعتماد به نفس
خودباوری یکی از علامتهای جامعه زنده و فعّال است. جامعهای که خودباوری دارد با نشاط و پویاست. با شور و حرارت وصفناشدنی به هدف خود باور دارد و هر لحظه برای رسیدن به آن در حال کوشش بوده و با موانع و دشمنیها مبارزه میکند. چنین جامعهای مسئولیتپذیر است و از تقلید منفی و کورکورانه دوری میکند. افراد در این جامعه، از ویژگیهای مثبت و منفی خود، آگاهی دارند و در فکر و عمل، استقلال خود را حفظ میکنند. بر این اساس، مقام معظم رهبری، خودباوری و اعتماد به نفس را یکی از ویژگیها و عوامل مهم در مدیریت جهادی برمیشمارند: «عامل مهمّ مدیریت جهادی عبارت است از خودباوری و اعتماد به نفس و اعتماد به کمک الهی.
خودباوری و اعتماد به توانایی نیروهای خودی، یکی از هدیههای امام امت(ره) به ملت ایران بود که خلف صالح ایشان، نیز بارها به این مطلب تاکید کردهاند؛ «همان طور که امام فرمودند ما میتوانیم، باید عزم داشته باشیم، عزم ملی و مدیریت جهادی میتواند همه این گرهها را باز کند.»
دشمنشناسی
طبیعی است، جامعهای که نتواند دشمن خود را بشناسد و از تهدیدهای او اطلاع پیدا کند، نمیتواند برای مقابله با او برنامهریزی صحیحی داشته و سیاست دفاعی مناسبی اتخاذ کند. به همین جهت، دشمنشناسی در رهنمودهای رهبری، جایگاه ویژهای داشته و ایشان یکی از شاخصههای مدیریت جهادی را دشمنشناسی میدانند؛ «باید دشمن را شناخت... دشمنی او را باید فهمید، نقشه او را باید تشخیص داد... این شد حرکت جهادی و مدیریّت دستگاه؛ چه مدیریّت دانشگاه، چه مدیریّت وزارت، چه مدیریت هر بخشی از بخشهای گوناگون این عرصه عظیم، خواهد شد مدیریت جهادی.»
دوری از اختلافات
توصیه به وحدت و دوری از اختلاف و تفرّق، از مهمترین فرامین الهی در قرآن کریم است. از نگاه قرآن کریم، مؤمنان برادران یکدیگرند. آنان از طینت واحد خلق شده، آینه یکدیگر و شریک دینی همدیگر هستند. بر همین اساس، وحدت مؤمنین در جامعه اسلامی، یکی از اصول اجتماعی می باشد که بر پایه اعتقاد دینی بنا شده و الفت و مهربانی مسلمانان در رفتار و گفتار آنان با یکدیگر یکی از تکالیف دینی به شمار میآید. چنان که قرآن کریم میفرماید: «اِنَّما یُریدُ الشَّیطانُ اَن یُوقَعَ بَینَکُم العَداوَهَ وَالبَغضاءَ» اختلاف و دشمنی بین مسلمانان، خواسته شیطان و شیطان صفتان میباشد.
یکی از نقشههای دشمنان اسلام در عصر کنونی، در عرصه بینالمللی و داخلی، ایجاد اختلاف بین مسلمانان میباشد و متاسفانه این اختلافات در هر دو عرصه به یکی از چالشهای جامعه اسلامی، تبدیل شده است. مقام معظم رهبری با هوشیاری هرچه تمام به این نقشه دشمن وقوف داشته و بارها در بیانات خود، از آن بر حذر داشتهاند؛ «چالشهای درونی ما اینهاست: سرگرم شدن به اختلافات در داخل کشور؛ اختلافات فرعی و سطحی، ما را سرگرم بکند، در مقابل هم قرار بدهد، تعارض به وجود بیاورد، ما را از مسائل و خطوط اصلی غافل بکند؛ این یکی از مصادیق آن چالش اصلی است... از دست دادن انسجام ملت از چالشهای ماست.»
کارآمدی
کارآمدی آن است که کارها به نیکویی انجام شود. کارآمدی، درخور بودن، به کار آمدن، مورد استعمال یافتن، مفید بودن و خدمت کردن است. در فرهنگ اصطلاحات مدیریت، کارآمدی به مفهوم میزان موفّقیت در تحقق هدفها و یا انجام ماموریت است که نشان دهنده درجه رسیدن به اهداف میباشد. زمانی میتوان یک نظام اجتماعی را کارآمد دانست که با در نظر گرفتن امکانات و موانع موجود به اهداف تعیین شده، رسیده و بتواند مشکلات جامعه را حل کند.
از آنجا که کارآمدی یکی از عوامل رشد در هر نظامی بوده و بقای هر برنامه و سیستمی به کارآمدی آن است، هر نظامی، به ویژه نظامهای اجتماعی و سیاسی به دنبال بیشینه کردن کارآمدی خویش هستند. در نظام جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یک الگوی موفق نظام اجتماعی ـ سیاسی که بر پایه قوانین شریعت و دین مبین اسلام، پایهریزی شده است، کارآمدی یکی از شاخصههای مدیریت دینی و جهادی به حساب میآید. به این خاطر، رهبر معظم انقلاب کارآمدی را به عنوان هویت و حیثیّت نظام، مطرح کرده و میفرمایند: «مطلب دوّم در مورد آن حقیقتی است که یکی از جلوههای زیبای آن را در این مجموعه کاری - مجموعه «مپنا» - میشود دید: حقیقت کارآمدی، کارآمدی ناشی از دانش و هوش و پشتکار و ابتکار و عزمِ راسخ که خوشبختانه ما این را در این مجموعه مشاهده میکنیم؛ این نگاه ما به کلّ حرکت کشور است.»
استفاده از امکانات و ظرفیتها
یکی از ویژگیهای مدیریت جهادی، استفاده از ظرفیتها و بهرهگیری از امکانات موجود برای نیل به اهداف متعالی جامعه است. لذا مقام معظم رهبری با تأکید بر وجود استعداد و ظرفیت پیشرفت در جامعه، میفرمایند: «اگر ملّتی به خود نیاید، خود را قوی نکند، دیگران به او زور میگویند. بعضی ملّتها هستند که تا قوی شدن، فاصله زیادی دارند؛ امیدی وجود ندارد که بخواهند نیرویی در خود ایجاد کنند که بتوانند با زورگویان و گردنکلفتهای دنیا، مقابله کنند؛ امّا ملّت ما این گونه نیست؛ ما اوّلاً استعداد قوی شدن، زیاد داریم؛ امکانات و ظرفیّتها هم زیاد داریم؛ ملّت ما به سمت اقتدار ملّی هم راه افتاده است و راه زیادی پیموده است؛ من بر این اساس نقشه کلّی سال ۹۳ را در این دو عنصر میبینم که در پیام اوّل سال عرض کردم: اقتصاد و فرهنگ با عزم ملّی و مدیریّت جهادی.»