گرانی و تورم کالا و خدمات یکی از موضوعاتی است که بیش از هر موضوع دیگر رنجش خاطر اقشار مختلف جامعه را به همراه داشته و بیشترین نفرین و ناسزا را برای مسببین آن به همراه دارد، اما اگر قرار باشد موضوع را واقع بینانه مورد بررسی قرار دهیم، باید ببینیم چه میزان از این معضل بزرگ خواسته و چه میزان از آن ناخواسته و بر اثر سهل انگاری‌ها صورت می‌گیرد؟ چه کسانی در بروز این نابسامانی‌ها نقش دارند؟ مهم ترین عوامل تشدیدکننده تورم و گرانی کدامند؟ سهم ما در مقابله و متقابلا تشدید این ناهنجاری چیست؟

مهم ترین عوامل فراملی گرانی
۱- از آنجا که کشورهای مختلف جهان بخش قابل توجهی از نیازهای خود را در تعامل با یکدیگر و در جریان داد و ستدهای تجاری تأمین می‌نمایند، لذا بحران‌های اقتصادی رخ داده در غرب، یکی از عواملی است که آثار و پیامدهای منفی آن خواسته یا ناخواسته در وضعیت اقتصادی و مالی سایر کشورها رخ می‌نمایاند، اما قطعا این تأثیرات شامل همه موضوعات تجاری و اقتصادی نمی‌شود و بخصوص به علت استقلال نسبی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران و نیز درآمد مستمر ناشی از فروش منابع نفتی، حداقل تأثیر چندانی در بسیاری از محصولات و خدمات ندارد.
۲- تحریم و فشارهای اقتصادی غرب و در رأس آنها آمریکا اگرچه به فرصت‌هایی تبدیل شده اند که در دراز مدت از وابستگی ایران به سایر کشورها به شدت خواهد کاست، اما درحال حاضر در برخی از موضوعات بی‌تأثیر نبوده و افزایش هزینه تولید برخی از محصولات را به همراه داشته است.
۳- کاهش و افزایش جهانی قیمت نفت و گاز یا ارزهای خارجی و طلا و همچنین فراز و فرودهای بازار بورس کشورهای شاخص نیز قطعا در کاهش یا افزایش تورم بی‌تأثیر نیست و می‌تواند در افزایش برخی محصولات استراتژیک موثر باشد.
۴- سایر رخدادهای جهانی مانند بروز جنگ ها، انقلاب‌ها و سایر حوادث طبیعی و غیرطبیعی فراگیر از دیگر عواملی به شمار می‌روند که می‌توانند، هزینه‌های مسیر تولید تا مصرف را تحت تأثیر خود قرار دهند.
۵- نقش کارتل‌ها و تراست‌های خارجی و مافیای ثروت و قدرت جهانی نیز در بروز این نابسامانی‌ها و افزایش قیمت گاه و بی‌گاه برخی از محصولات کاملا مشهود و انکارناپذیر است. با توجه به استقلال نسبی اقتصاد ایران از بازار پول و سرمایه خارجی، تأثیرات رخدادهای خارجی در مورد کشور ما در حدی نیست که همه موضوعات در همه صنوف را تحت تأثیر آثار تورمی خود قرار دهد.

مهم ترین عوامل ملی و داخلی گرانی
۱- عملکرد سیستم‌های دولتی در بخش‌های قانون گذاری، برنامه ریزی، کنترل و نظارت، اجرا و در نهایت برخورد و مجازات یکی از مهم ترین عوامل تأثیرگذار در بهبود یا ضعف نظام اقتصادی به شمار می‌رود.
۲- صاحبان سرمایه، تولیدکنندگان بخش خصوصی، تأمین کنندگان و توزیع کنندگان و واسطه‌ها بخصوص در مواردی که انحصار تولید یا ارائه خدمات یا کالایی را در اختیار داشته و از خصلت‌ها و ارزش‌های دینی و اجتماعی تهی باشند، نیز می‌توانند بحران‌ها را تشدید نمایند.
۳- فروشندگان و عرضه کنندگانی که فقط به تأمین منافع خود چشم دوخته و مصالح و منافع کشور و جامعه را فدای خواسته‌های نامشروع خود می‌نمایند، از دیگر عوامل بروز بحران‌های اقتصادی محسوب می‌شوند.
۴- رفتارهای اقتصادی اقشار مختلف جامعه و بی‌تفاوتی آنها نسبت به تخلفات مالی و اقتصادی از یک سو و متقابلا رفتار منطقی و معقول آنها هنگام بروز بحران‌ها بخصوص در بحران‌های کاذب می‌تواند نقش اساسی در ثبات یا عدم ثبات وضعیت بازار داشته باشد.
۵- بروز حوادث و رخدادهای طبیعی و غیرطبیعی حادث شده در داخل یک کشور نیز از عواملی محسوب می‌شوند که می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر افزایش قیمت‌ها داشته باشند، به عبارت دیگر آسیب پذیری طبیعی و یا ضعف امنیت در ابعاد مختلف اعم از اینکه قابل کنترل و یا غیرقابل کنترل باشد، می‌تواند به تورم و گرانی منجر شود.
۶- امنیت ناپایدار و نیز رکود محیط کسب و کار و فراهم نبودن فرصت‌های لازم برای ایجاد اشتغال و افزایش تولید، از دیگر عواملی هستند که در افزایش تورم نقش مستقیم دارند.

روش‌های اختلال در نظام اقتصادی کشور
۱- شایعه سازی و شایعه پراکنی عمدی و کاذب برای سوء استفاده از موقعیت‌های بحرانی و حتی عادی
۲- متشنج ساختن بازار ارز و طلا و بازار پول و سرمایه (بورس)
۳- ایجاد اختلال در عرضه به موقع و منظم برخی کالاها در بازار
۴- کم فروشی و یا احتکار و ایجاد کمبود کاذب در بازار
۵- عرضه بیش از حد برخی از کالاها برای حذف رقبا یا سایر اهداف پنهان و آشکار مشابه.

ترفندها و بهانه‌ها در افزایش قیمت‌ها
۱- تغییر شکل ظاهری و یا کوچک نمودن حجم بسته بندی یا کاهش وزن و حجم محتوای آن
۲- افزودن برخی خدمات یا امکانات ساده و بی‌ارزش و غیرضروری و افزایش چند برابر قیمت
۳- کاستن از کیفیت کل یا بخشی از اجزای محصول یا حذف برخی از قطعات یا امکانات
۴- دریافت اضافه مبلغ به هنگام مراجعه برای تعمیر یا خدمات پس از فروش تحت عنوان هزینه حمل و نقل یا نصب و راه اندازی و ...
۵- اجبار مشتری برای خرید لوازم و امکانات جانبی آن بیش از قیمت واقعی
۶- افزایش قابل ملاحظه قیمت و سپس کاهش اندک آن پس از مواجه شدن با فشار افکار عمومی یا ترس از اجرای قانون. 

^{نویسنده: احمدرضا هدایتی}