چنان که از قبل هم اروپاییها در بیانیه مشترکی عنوان کرده بودند در صورت برداشته شدن گام چهارم کاهش تعهدات هستهای از برجام خارج خواهند شد، وزیران امور خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا همراه با شورای اروپایی در بیانیه مشترک روز دوشنبه ۲۰ آبان ماه در واکنش به برداشته شدن گام چهارم و کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران، تهران را به فعال شدن مکانیسم ماشه تهدید کردند. با این تفاسیر آیا این بار اروپاییها تهدیدشان را عملیاتی خواهند کرد و یا اینکه کماکان شمشیر داموکلس خود (مکانیسم ماشه) را بر سر ایران نگاه خواهند داشت و به تبع آن، این بیانیه از مرز تهدید دیپلماتیک پا جلوتر نخواهد گذاشت؟
اروپاییها اکنون یک بازی دو سره را آغاز کردهاند. از یک طرف همواره معتقدند که دونالد ترامپ با خروج از برجام ناکارآمدی توافق هسته ای را باعث شد و این اقدام کاخ سفید را نکوهش میکنند. مضافا این که اگر چه نمیتوان به روند استیضاح و برکناری ترامپ دل خوش کرد، اما اروپاییها این امید را دارند با تاثیر مخرب این استیضاح بر انتخابات ۲۰۲۰، ترامپ دیگر به کاخ سفید راه پیدا نکند. اما در عین حال اروپاییها اکنون تهدیدات خود را هم به جمهوری اسلامی ایران و گامهای کاهش تعهدات برجامی دارند. یعنی این سه کشور اروپایی سعی دارند با برخی اقدامات تا انتخابات بعدی آمریکا یک وقت کشی سیاسی داشته باشند. چون اروپاییها به هیچ وجه نمیخواهند به شرایط قبل از برجام باز گردند. ضمن این که هنوز یک روابط و مذاکراتی میان ایران و فرانسه وجود دارد که اگر چه پررنگ نیست، اما قطع هم نشده است. لذا باید دید تکلیف این مسائل چه خواهد شد. چون اروپا تا زمانی که تکلیف این مسائل روشن نشود فقط به بیانیههای سیاسی و تهدیدات توخالی دیپلماتیک علیه ایران بسنده میکند. یعنی مسئله فعال شدن مکانیسم ماشه اساسا در دستور کار آلمان، فرانسه و انگلستان نیست.
اما به موازات این تحرکات سیاسی، طی روزهای اخیر به نظر میرسد که اروپایی در تعریف روابط و مناسبات خود با ایران به برخی مسائل حاشیه ای با محوریت اعتراضات اخیر پرداختهاند که با واکنش دستگاه دیپلماسی کشور مواجه شد. سوال اینجاست که در شرایط حساس کنونی که شما معتقدید اروپاییها به دنبال مذاکره با ایران هستند و در عین حال نیز با توجه به واقعیتهای کنونی و عدم صداقت اروپا در عمل به تعهدات برجامی هر لحظه شکنندگی روابط دیپلماتیک فی مابین بیشتر میشود، قاره سبز دست به اقداماتی میزند که وضعیت پیچیده تر و بغرنج تر شود؟
اروپاییها بر استحکام نظام جمهوری اسلامی ایران واقفند. مضافا این که چنین اعترضاتی در خصوص بنزین از قبل از انقلاب در ایران سابقه داشته است. در کنار آن هم شما به تحولات در فرانسه و اعتراضات یک ساله مردم این کشور نگاه کنید، چنان که اکنون در هنگ کنگ، آمریکای لاتین و برخی کشورها این اعتراضات وجود دارد. پس این مسائل مختص ایران نبوده و نیست. لذا این گونه دخالتهای اروپا، نه تنها کمکی به شرایط و مناسبات فی ما بین نمیکند، بلکه میتواند همین روابط کنونی را هم تحت تاثیر قرار دهد. اتفاقا با اشراف بر همین مسئله بود که سران و مقامات اروپایی آن گونه که باید دخالتی در مسائل اعتراضات مربوط به بنزین نداشتند.
یعنی در مقام قیاس با تحولات سال ۸۸ این بار اروپا دخالت بسیار کم رنگ تری داشت. اگر شما به ده سال پیش نگاه کنید می بینید که آن زمان سران و مقامات درجه اول اروپا همگی به کرات در خصوص تحولات داخلی در ایران اظهار نظر تندتری میکردند. اما این بار فقط برخی از معاونین، مشاورین و سخنگوها آن هم به صورت محدود درباره تحولات در ایران مواضعی داشتند و بیانیههایی را صادر کردند. هر چند که همین مواضع محدود هم در خصوص تحولات ایران نباید وجود داشته باشد. چون دخالت در مسائل ایران در هر شکل و در هر سطحی قابل پذیرش نیست. البته این را هم باید گفت این مسئله هم طبیعی است. زمانی که حزب رقیب در یک کشور اروپایی روی این مسائل مانور میدهد. به خصوص مسائلی که با حقوق بشر در ارتباط است. یقینا دولت های اروپایی هم اظهار نظر میکنند.
در راستای تحرکات آژانس بین المللی انرژی اتمی شاهدیم که پنچ شنبه گذشته کورنل فروتا که روزهای پایانی تصدی گری مدیرکلی این آژانس را میگذراند، در بیانیهای خطاب به شورای حکام خواستار همکاری کامل و به جای ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی شد. با این زمزمه آیا تلاشهایی برای سیاسی و حتی امنیتی کردن پرونده فعالیتهای هستهای ایران در این آژانس وجود دارد؟
اگر چه شما به نکات درستی اشاره کردید اما هنوز برای قضاوت در خصوص وجود تلاش هایی برای سیاسی و امنیتی کردن پرونده فعالیتهای هستهای ایران زود است. شما به دو مسئله اشاره کردید. اولا مسئله تورقوز آباد اکنون محل رایزنی ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی است. در این راستا آقای کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز عنوان داشت این مسئله یک مسئله جزئی است که در مذاکره با آژانس حل خواهد شد. پس زمانی که کسی مانند معاون سازمان انرژی اتمی این گونه سخن میگوید باید حرف او را سند و مرجع قرار داد.
در خصوص اخراج بازرس هم باید گفت که این خانم با خود مواد خطرناکی را در مراکز هستهای حمل کرده است که موجب برخورد جدی ما شد. گزارش این مسئله هم به خود آژانس داده شد. لذا با اشرافی که آژانس در این مسئله داشت، چندان نتوانست روی آن مانور دهد. البته در روند اعزام بارزسهای آژانس به ایران احتمالا آمریکا و اسرائیل سعی دارند و با گماشتن برخی افراد برای دسترسی به اطلاعات حساس ما، شرایط را طور دیگری رقم بزنند که خوشبختانه با هوشیاری مسئولین این دست تلاشها همواه با شکست مواجه خواهد شد.
ولی برخی معتقدند که آقای فروتا برای بررسی همین مسائل به ایران سفر خواهد کرد و در این سفر هم وی با هماهنگی آمریکا و برخی کشورهای دیگر عمل خواهد کرد. آیا شما این مسئله را تایید میکنید؟
باید ایشان به ایران سفر و مواضع خود را مطرح کنند آن وقت قضاوت کرد. نمیشود از الآن اظهارنظر قطعی داشت. ضمن این که واقعیت ها را هم باید در نظر داشت. دیگر آژانس بین المللی انرژی اتمی نمی تواند مانند گزارشهای سیزدهم و چهاردهم عمل کند. چون در راستای گامهای کاهش تعهدات برجامی ما روز به روز در حال ورود به نقاط حساسی هستیم که آژانش موظف به گزارش آنهاست. لذا ما هر لحظه به فاز حساس پرونده فعالیتهای هستهای نزدیک تر میشویم. ضمن این که آمریکا بعد از برداشته شدن گامهای کاهش تعهدات هستهای ایران به دنبال فشار بیشتر بر همه طرفهای برجامی و آژانس است که ایران را محدود کند. لذا اکنون وضعیت تغییر پیدا کرده است. همه باید خود را مهیای تحولات جدی تری کنند.
به عملکرد کورنل فروتا، دبیر موقت آژانس بین المللی انرژی اتمی اشاره شد. در این رابطه برخی از کارشناسان معتقدند که فروتا با اقدامات، واکنشها، مواضع، گزارشها و حتی سفر آتیاش به تهران تنها به زمنیه سازی، مقدمه چینی و فراهم کردن بستر برای پیگیری روند سیاسی و امنیتی کردن پرونده فعالیتهای هستهای ایران با آغاز دوره ماموریت آقای گروسی به عنوان مدیر کل جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی کمک میکند که از اول ژانویه سال ۲۰۲۰ آغاز میشود. تحلیل شما در این باره چیست؟
این سوال شما مانند سوالات قبلی فقط در قالب تحلیل است نه خبر. باید منتظر ماند و دید که ایشان با شروع کار خود چه گزارشها، مواضع و کارنامههای از خود در قبال پرونده فعالیتهای هستهای ما خواهد داشت، آن زمان قضاوت کنیم. ما نباید در این شرایط با برخی تحلیل وضعیت را ملتهب کنیم. ضمن این که حتی اگر ما تحلیل موجود در سوال شما را بپذیریم و آقای گروسی تحت تاثیر آمریکا باشد، نمی تواند بر روند مد نظر ما تاثیر سوئی داشته باشد. ایران از ۱۸ اردیبهشت ماه عنوان کرده است در قبال تحریمهای آمریکا و بدعهدی اروپا گام به گام از تعهدات هستهای خود خواهد کاست. لذا وجود هر شخصی در هر مقامی نمیتواند بر این برنامه ایران اثر داشته باشد، مگر بازگشت اروپا و آمریکا از مواضع خود.