دکترای ارزیابی محیط‌زیست، پژوهشگر فرهنگی و ژئوپلتیک و استادیار دانشگاه گفت: بسیاری از ریزگردهای عراق آلوده به سلاح‌های شیمیایی، رادیواکتیوی در جنگ ۲۰۰۳ آمریکا با این کشور است که مشکلات تنفسی، شیمیایی و رادیواکتیوی آن گریبان مردم عراق و ایران را خواهد گرفت.
دکتر مهرداد میرسنجری در گفت‌و‌گو با فارس، درخصوص اجرای «پروژه گاپ» در ترکیه و آثار سوئی که بر محیط‌زیست ایران و دیگر کشورهای منطقه خواهد داشت با اشاره به اینکه رود فرات با ۲۸۰۰ تا ۲۹۰۰ کیلومتر طول، از کوه‌های ارمنستان غربی و در محدوده شرق ترکیه، از دو شعبه قره‌سو و مرادچای تشکیل می‌شود و بعدا این دو رود به هم می‌پیوندند و فرات را تشکیل می‌دهند گفت: این رود در زبان اوستایی هم به نام اوپرتوا یا منطقه پایاب یا منطقه کم عمق آمده است که نشان دهنده اهمیت رود فرات است. رود دجله هم با ۱۸۵۰ کیلومتر از دامنه جنوبی رشته کوه طوروس ترکیه سرچشمه می‌گیرد و مستقیما به عراق می‌آید، اما رود فرات از ترکیه به سوریه و از سوریه به عراق منتهی می‌شود. دو رود دجله و فرات در منطقه القرنه عراق به هم می‌پیوندند و کمی پایین‌تر با کارون ایران، اروندرود را تشکیل می‌دهند.
تاثیر اولیه و مستقیم سدسازی‌های ترکیه بر این کشور
وی با یادآوری این نکته که کشور ترکیه ساخت سدهای خود را از سال ۱۹۷۳ با سد کوبان آغاز کرد و به تدریج میزان حجم آب کم و کمتر شده است و از ۱۵/۳ کیلومتر مکعب به ۹/۴ کیلومتر مکعب تغییر کرده است اظهار داشت: این موضوع نشان دهنده این است که این سدسازی تاثیر مستقیم خود را ابتدا بر خود ترکیه گذاشته است و این کشور را تحت تاثیر قرار داده است.
این صاحب نظر در ادامه تصریح کرد: علاوه بر آن در طول این چند دهه بیش از ۵۰۰ سد در ترکیه ساخته شده است که ۲۲ سد آن به عنوان محدوده سرشاخه‌های فرات در ترکیه به نام پروژه عظیم G. A. P که به گاپ مشهور است و سد آتاتورک (که به عنوان مهم‌ترین و بزرگ‌ترین سد ترکیه و اروپا و پنجمین سد در دنیا از اهمیت زیادی برخوردار است) لازم است بدانید ۸۱۷ کیلومتر مکعب فقط مساحت دریاچه آن است و به این معنی است که حجم آب بسیار بالا و عظیم است. علاوه بر آن ما میزان گنجایش سد آتاتورک، ۴۸/۷ میلیارد متر مکعب است و این میزان را اگر با بیش از ۶۵۰ سد موجود در ایران مقایسه کنیم که مجموع ظرفیت آن‌ها ۴۶ میلیارد متر مکعب است و اگر مقایسه کنیم حجم عظیمی از آب می‌بینم.
میرسنجری با اشاره به اثرات منفی پروژه گاپ در سطح بین‌المللی گفت: نکته مهم تاثیر مستقیم منفی بر روی جوامع بومی و محلی به خصوص محدوده کردستان ترکیه و علاو ه بر آن بر زندگی جوامع محلی و بومی در سوریه، عراق و ایران، تاثیرات خود را نشان داده است. به عقیده وی این رویکرد کاملا مغایر با بیانیه رعایت جوامع بومی، UNDRIP است (که متذکر می‌شود حتما پروژه‌ها و برنامه‌های عظیم توسعه‌ای باید منطبق با حقوق جوامع بومی و محلی باشد) علاوه بر آن این پروژه سدسازی در ترکیه ناقض، UNCCD یا بیانیه مقابله با بیابان‌زایی هم هم هست.
این صاحب نظر ارزیابی زیست‌محیطی اظهار داشت: نکته‌ای دیگر این است که حتی پروژه سدسازی ترکیه ناقض ماده اول بیانیه جهانی سازمان حقوق بشر نیز (که اعلام می‌کند انسان از حقوق بنیادی برای داشتن آزادی، برابری و شرایط مناسب زندگی در محیطی که به او اجازه زندگی توام با سعادت می‌دهد را برخودار است) است.
وی با بیان اینکه این پروژه به صورت مقطعی در کشور ترکیه می‌تواند مزایایی را داشته باشد خاطرنشان کرد: با وجود مزایای موجود اما معایب بسیار بسیار زیادی را در نابودی زمین‌های کشاورزی و نابودی و خشکسالی و بیابان‌زایی در کشور سوریه، عراق و نیز در ایران را باعث خواهد شد.
پدیده سدسازی تاثیر حادی بر محیط‌زیست کشورهای منطقه خاورمیانه داشته است
وی درخصوص تاثیر این پروژه بر ریزگرد‌ها نیز ابراز داشت: علاوه بر این در مقوله ریزگرد‌ها را باید گفت بخش عظیمی از آب‌های سرزمین عراق به تالاب هورالعظیم منتهی می‌شود (که دو سوم از آن در عراق و یک سوم آن در ایران است) خشک شدن این تالاب تاثیر مستقیمی بر روی پدیده ریزگرد‌ها دارد و علاوه بر آن سرزمین بین دجله و فرات که تمدن تاریخی ـ باستانی میان رودان (که بخشی از تمدن بزرگ ایران را در بر گرفته است) را ایجاد می‌کند کاملا مشاهده می‌کنیم که در این محدوده فرآوری زمین‌های کشاورزی، ایجاد محصولات کشاورزی و نیز آب‌های آشامیدنی مورد نیاز کشور عراق تحت تاثیر منفی کم آبی رود فرات قرار گرفته است.
این کار‌شناس ژئوپلتیک افزود: کشور سوریه هم حتی برای تامین آب خود در طول سال‌های دهه ۷۰ میلادی به بعد، سد اسد و سد تشرین و بعث را بر روی رود فرات زده است. عراق هم در ورودی رود فرات به کشور خود از ترکیه سد قادسیه را ایجاد کرد؛ بنابراین می‌بینیم که پدیده سدسازی تاثیر خیلی حادی را بر اقلیم و محیط‌زیست کشورهای منطقه داشته است.
میرسنجری درباره نقض حقوق استفاده از آب راه‌ها از سوی کشور ترکیه نیز اظهار داشت: کنوانسیون حقوق استفاده از آب راه‌های بین‌المللی غیرکشتیرانی در سال ۱۹۹۷ توسط سازمان ملل مصوب شده است و مواد ۵، ۶ و ۷ آن کاملا توسط کشور ترکیه نقض می‌شود.
وی افزود: این بند‌ها متذکر می‌شود که کشورهای بالادست حق احداث و اجرای پروژه‌های زیربنایی در بالادست رودخانه (که سبب بروز مشکلات و آسیب‌های جدی به کشورهای پایین دست می‌شود) را ندارد؛ بنابراین رویکرد ترکیه هم بر خلاف undrip و هم unccd و هم ماده اولیه حقوق بشر نقض می‌شود و همین‌گونه عناوین پنج و شش حقوق کنوانسیون آبراه‌های بین‌المللی غیرکشتیرانی نقض می‌شود.
تقاضای آب در منطقه خاورمیانه تا سال ۲۰۴۵ حدود ۶۰ درصد افزایش پیدا خواهد کرد
این استاد دانشگاه در نهایت مسئله‌ای مهم بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی ناشی از کمبود آب در منطقه را افزایش درخواست آب در منطقه خاورمیانه عنوان و تصریح کرد: به گونه‌ای که پیش بینی کرده‌اند تا سال ۲۰۴۵ تقاضای آب در منطقه خاورمینه ۶۰ درصد افزایش پیدا خواهد کرد و این ۶۰ درصد افزایش نشان دهنده این است که بحران آب در آینده قطعی است و مدیریت صحیح منابع آب اصلیترین وظیفه کشور‌ها و دولت هاست.
بسیاری از ریزگردهای عراقی آلوده به سلاح‌های شیمیایی، رادیواکتیوی هستند
وی با اشاره به اینکه در هفت سال در بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰، حدود ۱۱۴کیلومتر مکعب مجموع آب دو رودخانه دجله و فرات کاهش داشته است گفت: این کاهش، تاثیر مستقیمی بر زمین‌های کشاورزی، ایجاد خشکسالی، ریزگرد و بحران‌های اقتصادی، بحران‌های اجتماعی و بحران‌های محیط‌زیستی در ترکیه منجر شده و خواهد شد.
وی در ادامه اظهار داشت: قطعا اگر این پدیده مورد توجه قرار نگیرد و برخورد با آن صورت نگیرد، در آینده ما شاهد پیامدهای منفی بسیار بیشتری خواهیم بود. همچنین بسیاری از این ریزگرد‌ها از مناطقی برمی خیزند که آلوده به سلاح‌های شیمیایی، سلاح‌های رادیواکتیوی در جنگ ۲۰۰۳ آمریکا با عراق است و مطمئنا تاثیرات منفی علاوه بر مشکلات فیزیکی برای تنفس مردمی که تحت تاثیر قرار می‌گیرند، مشکلات شیمیایی و رادیواکتیوی هم گریبان مردم و به ویژه مردم ایران را خواهد گرفت.
درختکاری جای مدیریت منابع آب را نمی‌گیرد
به عقیده این کار‌شناس مدیریت منابع آب و همین طور بهره‌گیری از پتانسیل‌های بین‌المللی می‌تواند تاثیر بسیاری در جلوگیری و کاهش پیامدهای ضد محیط‌زیستی سدسازی در ترکیه داشته باشد و به هیچ وجه صحیح نیست که ما بخواهیم از ایران فعالیت‌های مقطعی و کوتاه‌مدت مانند درختکاری در عراق را انجام دهیم. وی با تاکید بر اینکه فعالیت‌های مقطعی مانند درختکاری جز اتلاف هزینه و سرمایه هیچ پیامد خاص دیگری ندارد تصریح کرد: در حالی که لازم است از کمک نهادهای بین‌المللی و به ویژه سازمان ملل در بهره‌گیری از منابع مالی و ویژه آن برای بحران‌های فراملی زیست‌محیطی لحاظ شود.
میرسنجری با اشاره به قدمت تاریخی این منطقه یادآور شد: اینکه کشور عراق امروزی یا سرزمین تاریخی در ۵۳۰ پیش از میلاد که سرزمین تاریخی بابل توسط کوروش بزرگ فتح شده است و در کنار دجله قرار داشته است و نشان می‌دهد گذشته تاریخی این منطقه کاملا هماهنگ و همراه با استفاده از طبیعت و مواهب طبیعی بود، ولی امروزه هیچ اثری از استفاده صحیح مشاهده نمی‌شود.
عملکرد مشابه سدسازی در ترکیه و ایران هیچ پیامدی جز تخریب و نابودی محیط‌زیست ندارد
وی عملکرد سدسازی در دو کشور ایران و ترکیه را مشابه دانست و گفت: در واقع مسئولین سدساز و افراد و پیمانکارانی که شاید منافع کوتاه مدت بهره گیری حداکثری از این منافع را در نظر می‌گیرند، به نگاه آیندگان و قضاوت آیندگان توجه کنند. پروژه سدسازی ضد محیط‌زیستی در ترکیه و پروژه‌های سدسازی ضد محیط‌زیستی در ایران کاملا مشابه هم است و هیچ پیامدی جز تخریب و نابودی زمین‌های بالادست، زمین‌های پایین دست و مناطق جلگه‌ای که در محدوده حوزه آبریز دو رود قرار دارند را کاملا تحت تاثیر قرار می‌دهد.
میرسنجری تاکید کرد: بیش از ۵۰۰ هزار کیلومترمربع حوزه آبریز محدوده فرات و ۳۷۵ هزار کیلومترمربع، محدوده حوزه آبخیز دجله کاملا تحت تاثیر مستقیم سدسازی در ترکیه قرار دارد و باید به روش‌های مختلف و با بهره‌گیری از ابزارهای سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی، اجتماعی و بین‌المللی حل شود.
دریافت صفحه با کد QR