اشاره
مبنای عملکرد قوه مقننه، قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی است که ساختار، تشکیلات و گردش کار را در آن تعیین می کند. این قانون دارای فصول و مباحث گوناگونی است که اجرای آن وظیفه هیات رییسه مجلس شورای اسلامی با مشارکت نمایندگان مردم است. صرف نظر از اشکالات ماهیتی و عملکردی قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی و ضمن اطلاع رسانی عمومی آن، این نوشتار به پرسشگری پیرامون نحوه اجرای قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی (تشکیل و افتتاح مجلس شورای اسلامی و وظایف اختصاصی و مشترک هیات رییسه مجلس شورای اسلامی) می پردازد که هم اکنون از نظر خوانندگان می گذرد:
تشكيلات قانونگذارى مجلس
هيأت رئيسه دائم
ماده ۱۷ – اعضاء هیأت رئیسه دائم، پس از انتخاب، در حضور نمایندگان با قرائت متن زیر سوگند یاد میکنند و موظف به رعایت دقیق مفاد آنمیباشند.(اصلاحی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰)
بسم الله الرحمن الرحیم
«من به عنوان عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی در برابر قرآن مجید به خداوند قادر متعال سوگند یاد میکنم که حداکثر توان خود را برای اجراءآییننامه داخلی مجلس شورای اسلامی با مراعات بی طرفی کامل در انجام وظایف بکارگیرم و از هرگونه اقدام مخالف آییننامه اجتناب نمایم.»
ماده ۱۸ – نواب رئیس به ترتیب تعداد آراء به عنوان نایب رئیس اول و نایب رئیس دوم و درصورت تساوی آراء با قید قرعه انتخاب میشوند و درغیاب رئیس مجلس به ترتیب، وظایف و اختیارات او را برعهده خواهند داشت.
تبصره – رئیس مجلس میتواند حتی هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمی را به ترتیب به عهده نواب رئیس بگذارد.
ماده ۱۹ – اگر رئیس مجلس پیش از انقضای مدت از ریاست استعفاء دهد یا فوت شودنواب رئیس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد میسازند و متناستعفاءنامه را قرائت یا فوت را اعلام میدارند. درمورد فوت به احترام متوفی جلسه ختم میشود و در هر صورت در جلسه بعد نایب رئیس جلسه راتشکیل میدهد و رئیس جدید طبق آییننامه داخلی مجلس انتخاب میشود. در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاء نامه در مجلس و استماع توضیحات رئیس مستعفی و مذاکراتی که نمایندگان لازم بدانند، چنانچهاستعفاء پس گرفته نشود، انتخاب رئیس جدید در جلسه بعد به عمل میآید، حداکثر توضیحات رئیس سی دقیقه و سه نفر نماینده هر کدام ده دقیقه است. (اصلاحی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰)
تبصره ۱ – در مورد فوت یا استعفاء سایر اعضای هیأت رئیسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید.
تبصره ۲ – انتخاب رئیس و هریک از اعضای هیأت رئیسه جدید برای مدت باقیمانده از یکسال خواهد بود.
ماده ۲۰ – هیچیک از اعضاء هیأت رئیسه مجلس نمیتواند به عضویت کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتی کههریک از اعضاء این کمیسیون به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از کمیسیون مستعفی شناخته شده و مطابق مراتب منظور در این آییننامه نسبتبه تعیین کمیسیون جدید اقدام خواهند نمود و همچنین نمیتوانند به عنوان رئیس یا سخنگو کمیسیونهای مجلس انتخاب گردند و درصورتی که رئیس یاسخنگو کمیسیونها به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از سمت خود در کمیسیون مستعفی شناخته میشوند.
ماده ۲۱ – وظایف و اختیارات رئیس مجلس عبارتند از :
۱- اداره جلسات مجلس بهشرح مواد این آییننامه.
۲- اداره کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس.(اصلاحی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
۳- امضای کلیه احکام استخدامی براساس آییننامه استخدامی کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات.
۴- امضای کلیه نامههای مربوط به امور قانونگذاری و پارلمانی مجلس.
۵- حضور در نهادهای قانونی که رئیس مجلس عضو آنها است.
۶- ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیأت رئیسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحدهای تابعه آن هر سه ماه یکبار به نمایندگان.
۷- سایر موارد مذکور در قانون اساسی و دیگر مقررات.
ماده ۲۲ – وظایف دبیران عبارتند از:
۱- مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و چاپ و توزیع آنها.
۲- قرائت طرحها و لوایح، پیشنهادها، نوشتهها و مطالبی که باید به اطلاع مجلس برسد.
۳- تنظیم پیشنهادهای واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول با قید شماره.
۴- ترتیب اجازاتی که نمایندگان در جلسه برای نطق میخواهند، با رعایت حق تقدم و قید شماره ترتیب.
ماده ۲۳ – وظایف و اختیارات هیأت رئیسه عبارتند از:
۱- نظارت بر کلیه امور اداری، مالی، استخدامی و سازمانی مجلس.(اصلاحی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
۲- تصویب بودجه پیشنهادی سالیانه مجلس و ارجاع آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طی مراحل قانونی.
۳- تصویب حقوق مالی نمایندگان طبق این آییننامه. (اصلاحی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
۴- انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس.
۵- نظارت بر انجام امور مربوط به گزارشها و چاپ و توزیع آنها.
۶- تهیه و تنظیم برنامه هفتگی مجلس.
۷- مسؤولیت و نظارت بر رعایت اوقات و مهلتهای قانونی مذکور در این آییننامه.
۸- تصمیم گیری در خصوص دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی و موافقت با حضور اشخاص متقاضی جهت شرکت و یا اظهارنظر در مجلس. (اصلاحی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
۹- اعلام مراتب رد اعتبارنامه یا استعفای نمایندگان به وزارت کشور.
۱۰- بررسی و حل و فصل مسائل و مشکلات کمیسیونها و شعب و اتخاذ تصمیم در موارد اختلافی یا عدم رعایت آئیننامه.(اصلاحی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
۱۱- حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جایگاه قانونی نمایندگان.
۱۲- تصویب سازوکار لازم جهت بهبود روشهای نظارتی و ساماندهی امورناظرین منتخب مجلس وکمیسیونها در مجامع و شوراها و دریافت گزارش آنان. (اصلاحی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
تبصره – جلسات هیأت رئیسه با حضور حداقل دو سوم اعضاء که رئیس یا یکی از نواب رئیس جزء آنان باشد رسمیت مییابد و مصوبات آن بارأی اکثریت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود.
د – مسؤولیت مشترک هیأت رئیسه در برابر مجلس
ماده ۲۴ – رئیس مجلس و سایر اعضای هیأت رئیسه در مورد انجام وظایف محوله در این آییننامه در برابر مجلس مسؤولیت مشترک دارند.
ماده ۲۵ – هرگاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفای وظایف رئیس یا سایر اعضای هیأت رئیسه معترض باشند،میتوانند طی تقاضای کتبی با امضای حداقل بیست و پنج نفر و یا بهدرخواست کمیسیون تدوین آییننامه داخلی مجلس، تشکیل هیأترسیدگی به اعتراضات، مرکب از رؤسای کمیسیونهای تخصصی و اعضاء کمیسیون تدوین آییننامه داخلی مجلس را درخواست نمایند. کمیسیون تدوین آئیننامه داخلی مکلف است ظرف مدت سه روز نسبت به تشکیل هیأت رسیدگی به اعتراضات، اقدامنماید. هیأت اخیر مکلف است ظرف ده روز باحضور سه نفر از منتخبین معترضین، به موضوع رسیدگی نماید. درصورتی که اکثریت اعضاء هیأت رأی بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادندعضویت وی در هیأت رئیسه تعلیق میگردد. گزارش هیأت در این باره در جلسه غیرعلنی مورد بررسی قرار میگیرد و در اولین جلسه علنی مجلسبدون بحث به رأیگیری گذاشته میشود. درصورت رد عدم صلاحیت، عضو مزبور به کار خود ادامه خواهد داد و درغیر این صورت از سمت خودمستعفی شناخته میشود و حق شرکت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد.(اصلاحی مصوب ۱۳۸۷/۹/۲۶)
تبصره ۱ – هیأت رسیدگی کننده به اعتراض، در ابتدای نخستین جلسه خود هیأت رئیسهای را وفق مقررات مربوط به انتخاب هیأت رئیسهکمیسیونها، انتخاب مینمایند. جلسات هیأت باحضور سه چهارم اعضاء رسمیت مییابد و مناط اعتبار تصمیمات آن، رأی اکثریت مطلق حاضرین میباشد.
تبصره ۲ – نمایندگان معترض و اعضاء مورد اعتراض هیأت رئیسه مجلس، حق رأی در جلسه هیأت رسیدگی کننده به اعتراضات را ندارند.
تبصره ۳ – رسیدگی فوق مانع از انجام وظایف قانونی کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی نسبت به طرز کار مجلس نخواهد بود و نمایندگان میتوانند از آن طریق نیز نسبت به عملکرد هیأت رئیسه نظارت و پیگیری نمایند.
تبصره ۴ـ نحوه رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف رئیس کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی و نیز رئیس و دادستان دیوان محاسبات و همچنین سایر نمایندگان مجلس که با رأی مجلس انتخاب می شوند ولی در این آیین نامه برای رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف آنان روشی مشخص نشده است طبق این ماده است. (الحاقی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰)
تبصره ۵ـ چنانچه ده نفر از نمایندگان به عملکرد هر یک از نمایندگان منتخب مجلس در هیأتها، مجامع و شوراهای غیراستانی و غیرشهرستانی معترض باشند، طبق این ماده به عملکرد آنان رسیدگی می شود. (الحاقی مصوب ۱۳۹۱/۲/۳۰) پرسشگری از مجلس شورای اسلامی
- میزان شرکت نمایندگان دستگاه های اجرایی در جلسات مجلس شورای اسلامی از نظر سطح و کیفیت مشارکت چگونه است؟
- آیا وظايف و اختيارات رئيس مجلس موضوع ماده ۲۱ آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی برای اداره امور قوه مقننه کافی است؟
- نقاط ضعف و قوت اداره جلسات مجلس شورای اسلامی به شرح مواد آئيننامه داخلی چیست؟
- گزارش عملکرد اداره كليه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس شورای اسلامی به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد رییس مجلس شورای اسلامی در خصوص امضاى كليه احكام استخدامى بر اساس آئيننامه استخدامى كاركنان مجلس مجلس شورای اسلامی و ساير قوانين و مقررات به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد رییس مجلس شورای اسلامی در خصوص امضاى كليه نامههاى مربوط به امور قانونگذارى و پارلمانى مجلس شورای اسلامی به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد رییس مجلس شورای اسلامی در خصوص حضور در نهادهاى قانونى كه رئيس مجلس عضو آنها است به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- ارائه گزارش كامل از تصميمات و اقدامات هيأت رئيسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحدهاى تابعه آن هر سه ماه يكبار به نمايندگان به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- ساير موارد مذكور در قانون اساسى و ديگر مقررات مربوط به وظایف رییس مجلس شورای اسلامی چیست؟
- نحوه نظارت بر هملکرد رییس مجلس شورای اسلامی چگونه است؟
- سازوکار نظارت بر وظايف دبيران مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون مراقبت در ضبط و تحرير صورت مذاكرات و چاپ و توزيع آنها به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون قرائت طرح ها و لوايح، پيشنهادها، نوشتهها و مطالبى كه بايد به اطلاع مجلس شورای اسلامی برسد به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون تنظيم پيشنهادهاى واصله از طرف نمايندگان به ترتيب وصول با قيد شماره به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون ترتيب اجازاتى كه نمايندگان در جلسه براى نطق مىخواهند، با رعايت حق تقدم و قيد شماره ترتيب به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
سازوکار نظارت بر وظايف و اختيارات هيأت رئيسه مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون نظارت بر كليه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون تصويب بودجه پيشنهادى ساليانه مجلس و ارجاع آن به كميسيون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طى مراحل قانونى به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون تصويب حقوق مالى نمايندگان طبق اين آئيننامه به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون نظارت بر انجام امور مربوط به گزارش ها و چاپ و توزيع آنها به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون تهيه و تنظيم برنامه هفتگى مجلس شورای اسلامی به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون مسؤوليت و نظارت بر رعايت اوقات و مهلتهاى قانونى مذكور در اين آئيننامه به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون تصميم گيري در خصوص دعوت از اشخاص حقيقي و حقوقي و موافقت با حضور اشخاص متقاضي جهت شركت و يا اظهار نظر در مجلس به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون اعلام مراتب رد اعتبارنامه يا استعفاى نمايندگان به وزارت كشور به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون بررسى و حل و فصل مسائل و مشكلات كميسيونها و شعب و اتخاذ تصميم در موارد اختلافي يا عدم رعايت آئيننامه به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس شورای اسلامی و دفاع از حقوق و جايگاه قانونى نمايندگان به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد دبیران مجلس شورای اسلامی پیرامون تصويب سازوكار لازم جهت بهبود روش هاي نظارتي و ساماندهي امور ناظرين منتخب مجلس شورای اسلامی و كميسيون ها در مجامع و شوراها و دريافت گزارش آنان به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد جلسات هيأت رئيسه مجلس شورای اسلامی به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- مسؤوليت مشترك رئيس مجلس شورای اسلامی و ساير اعضاى هيأت رئيسه در مورد انجام وظايف محوله آئيننامه در برابر مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد كميسيون تدوين آئيننامه داخلى مجلس شورای اسلامی به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد هيأت رسيدگى به اعتراضات نمایندگان مجلس شورای اسلامی به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد كميسيون اصل نودم (۹۰) قانون اساسى در نظارت عملكرد هيأت رئيسه مجلس شورای اسلامی به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- گزارش عملکرد مجلس شورای اسلامی در تعامل با خبرنگاران رسانه های گروهی به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- از نظر رسانه های گروهی عملکرد هيأت رئيسه دائم مجلس شورای اسلامی در ده دوره گذشته در راستای حل مشکلات زندگی مردم چگونه بوده است؟
- نظر خبرنگاران رسانه های گروهی پیرامون عملکرد هیات رییسه مجلس شورای اسلامی به تفکیک دوره های مجلس شورای اسلامی چیست؟
- به نظر نخبگان و اندیشمندان عملکرد هيأت رئيسه دائم مجلس شورای اسلامی در ده دوره گذشته در راستای حل مشکلات زندگی مردم موفق بوده است؟
- از نظر سازمان های مردم نهاد آیا عملکرد هيأت رئيسه دائم مجلس شورای اسلامی در ده دوره گذشته در راستای حل مشکلات زندگی مردم بوده است؟
- گزارش دستگاه های نظارتی بر نحوه عملکرد هیات رییسه دائم مجلس شورای اسلامی در ده دوره گذشته در راستای حل مشکلات زندگی مردم چیست؟
نویسنده: دکتر محمدرضا ناری ابیانه