روز گذشته در حالی مراسم تولد "روز ملی صادرات" برگزار شد که تمام متولیان و مسئولین امر در این زمینه رضایتی از روند این مساله در اقتصاد کشور نداشتند و به نقاط ضعفی اشاره کردند که بر همگان آگاه بود ولی آنچه باید به راهکارهای اصلی رونق صادرات که همانا بسته بودن دروازههای واردات بود، توجهی نشد.
داستان دنبالهدار
طبق آمار و اطلاعات ثبت شده میزان واردات کشور در پنج ماهه اول سالجاری به ميزان ۱۹ ميليارد و ۴۴۲ ميليون دلار بوده كه در مقايسه با مدت مشابه سال قبل ۴۹.۱۶ درصد افزايش داشته است. طبق همین آمار اين رقم در ماه تیر ۹۷.۲۳ درصد بود و عمدهترين دلايل افزايش واردات به خودرو و قطعات منفصله خودرو، كالاهاي سرمايهای و برخي كالاهاي اساسي مربوط میشده است. همچنين در مدت ياد شده متوسط قيمت كالاهاي وارداتي كشور به ازاي هر تن به يك هزار و ۳۶۷ دلار افزايش يافته كه در مقايسه با سال گذشته ۸۴.۸ درصد افزايش را نشان میدهد و در اين مدت صادرات پنج كشور عمده طرف معامله با ايران افزایش داشته است.
مستندات این نکته را بازگو میکند که مجموع صادرات غيرنفتي ايران در پنج ماهه اول سالجاری به ۱۷ ميليارد و ۱۹۳ ميليون دلار رسيد كه در مقايسه با مدت مشابه سال قبل به ميزان ۹۵.۴ درصد كاهش داشته به طوریکه اين رقم در ماه تیر ۵۴.۹ درصد بوده است. در مردادماه سالجاری صادرات پتروشيمي سبز شد و با يك روند افزايشي نسبت به چهارماهه گذشته ۳۰.۲درصد افزايش يافت و ۶ ميليارد دلاري شد. با اين حال تجارت خارجي ايران با كاهش صادرات ساير كالاها همراه است. در اين بخش هم گرچه شاهد بهبود نسبت به چهارماهه قبل بودهايم، اما ۳.۹ درصد نسبت به سال گذشته كاهش داشت كه البته اين رقم در تيرماه ۹۹.۱۴ درصد بود. در بخش صادرات ميعانات گازي هم شاهد افت ۳۹.۵ درصدي بودايم. همچنين متوسط قيمت هر تن كالاي صادراتي نيز در مدت يادشده به ۳۵۸ دلار رسيد كه ۴۷.۳ درصد افزايش داشت.
این اعداد و ارقام در حالی ثبت شده که در این مدت میزان صادرات کالا افت ۱۵ درصدی را شاهد بوده است.
گلهمندی وزیرانه
در مقابل این حجم افت وکاهش وزیر صنعت، معدن و تجارت در جشن روز ملی صادرات از همه دستگاههایی که در ایجاد و یا رفع نشدن مشکلات صادرات غیرنفتی نقش داشتهاند، گله و شکایت کرد و گفت: دردناک است که ۳۰ سال مشکل صادرات داریم. دیوار یارانههای صادراتی اکنون طاقچه هم نیست.
محمد شریعتمداری در این مراسم با بیان اینکه حضور ما در بازارهای جهانی ابعاد سیاسی و امنیتی مهمی نیز دارد و توسعه پایدار برای کشورمان ایجاد میکند. وی با ابراز نگرانی از ارزش پایین اقلام صادرات غیرنفتی و متنوع نبودن اقلام و کشورهای موجود در زمینه صادرات اعلام کرد ارزش ۱۰ قلم اول صادراتی کشور ما ۲۳.۸ میلیارد دلار است که شامل ۵۵ درصد صادرات غیرنفتی میشود و بسیار دردناک است که بگویم در ۳۰ سال گذشته در جلساتی که شرکت میکردم از لزوم ایجاد تنوع کالاهای صادراتی صحبت میکردیم که امروز هم همین مشکلات را داریم.
دیوار یارانههای صادراتی
شریعتمداری با بیان این انتقاد که گاز در زمره کالاهای صادرات غیرنفتی است گفت: مواد خام در کالاهای عمده صادراتی کشورمان مشخص است و این نان میدهد که در ایجاد تنوع کالاهای صادراتی به جایگاه مناسبی دست نیافتهایم و دیوار مشوقهای صادراتی خوابیده است. با هزار میلیارد تومان شروع کردهایم اما اکنون وضعیت مناسبی نداریم.
به گفته وی این یارانهها مانند چاشنی برای صادرات عمل میکند که عدم تثبیت نرخ ارز را برای صادرکنندگانمان جبران میکنند. ضمن اینکه دیوار یارانههای صادراتی اکنون تاقچه هم نیست و آن را خواباندهاند. مجموع عمده کالاهای صادراتی کشورمان به کشورهای معدودی صادر میشود که ۳۰ سال قبل نیز از همین مشکلات صحبت میکردیم و عامل اصلی و مشکل رأسی در صادرات نبود عزم ملی برای صادرات است و فعالین اقتصادی و مردم باید حرکت بیشتری در کنار مسئولان داشته باشند.
وزیر صنعت، معدن و تجارت مشکل اصلی را اینگونه اعلام کرد که ۹۵ درصد واحدهای تولیدی کشورمان صادراتگرا نیستند و واحدهای کوچک صنعتی زیادی داریم که برای نوسازی آنها اقدام جدی صورت نگرفته است.
به اعتقاد وی در نوسازی صنعتی واحدهای کوچک و بزرگ باید قدمهای بزرگتری برداریم. واحدهای صنعتی کشورمان بیشتر برای تامین نیاز داخلی و جایگزینی واردات شکل گرفتهاند در حالی که باید صادراتمحور شوند.
شریعتمداری با اشاره به اینکه با نرخهای موجود امکان فعالیتهای اقتصادی و صادرات فراهم نیست گفت: ما باید به صورت یارانه مابهالتفاوت نرخ سود بانکی را به تولید بدهیم و این امر خیلی مهمتر از اضافهکار بنده است و اگر عزم ملی برای صادرات غیرنفتی در کشور داریم، باید فکرمان را تغییر دهیم و این تغییرات باید در خود دولت صورت گیرد.
وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به کنترل نرخ دلار و تاثیرات آن درباره تشویق واردات و تنبیه صادرات گفت: من قبول ندارم که اگر نرخ دلار خیلی بالا رفت صادرات زیاد میشود اما وقتی که تغییرات طبیعی نیست باید مشوقهایی به صادرات داده شود تا برای آنها تحرک ایجاد شود.
شریعتمداری با طرح این سوال که بازارهای هدف و عمده صادراتی کشورمان چه کشورهایی هستند، اعلام کرد: ما میرویم با کشورهای اروپایی توافقنامه میبندیم که در صورتی که صادرات ما به مشکل برخورد بیمه داشته باشد اما باید توجه داشته باشید که بازارهای اصلی ما برای صادرات عراق است که هیچ پیشبینی درخصوص حوادث اقلیم عراق نکرده بودیم.
کار بزرگ
اما معاون اول رئیسجمهور با بیان اینکه صادرات غیرنفتی کشور به ۴۷ میلیارد دلار رسیده است ؛امیدواراست که این رقم به ۵۰ میلیارد دلار نیز برسد و بتوانیم به سمت صادرات ۱۰۰ میلیارد دلاری غیرنفتی حرکت کنیم.
اسحاق جهانگیری در بیست و یکمین سالروز صادرات با بیان اینکه ما سالیان گذشته درباره صادرات ۱.۵ تا ۲ میلیارد دلاری صحبت میکردیم و اینکه دو برابر نفت درآمد غیرنفتی داریم کار بسیار بزرگی است.وی با بیان اینکه حدود ۲۳ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در کشور مشغول به کار هستند گفت: حدود ۴ میلیون نفر از این شاغلین در بخش دولتی و مابقی یعنی حدود ۲۰ میلیون نفر در بخش خصوصی شغل ایجاد کرده و در آن زمینه مشغول به کار هستند. وی گفت: سه میلیون نفر بیکار فعلی را نیز همین بخش خصوصی میتواند با رونق کسب و کار به سرکار ببرد.
جهانگیری با بیان اینکه اقتصاد ایران به رتبه هجدهم یا نوزدهم دنیا رسیده است گفت: بنابراین باید از بخش خصوصی حفاظت شود و قدردان آن باشیم. وی گفت: بخش خصوصی به رفتار ما دولتیهای نگاه میکند که اگر با آنها رفتار خوبی داشتیم کارهای بزرگتری انجام میدهد پس باید به رفتار خود با بخش خصوصی نهایت دقت را داشته باشیم.
معاون اول رئیسجمهور در ادامه گفت: خارجیها نیز برای سرمایهگذاری در کشور به رفتار ما دولتیها با بخش خصوصی خودمان نگاه میکنند که اگر رفتار ما با آنها مناسب بود آنها نیز ترغیب به سرمایهگذاری میشوند.
صادرات نوک پیکان اقتصاد
رئیس اتاق بازرگانی با تاکید بر لزوم برقراری تجارت آزاد و تعرفه ترجیحی با سایر کشورها گفت: در حالی که کشورهای رقیبمان با کشورهای زیادی این دو امر را برقرار کرده، ما نتوانستهایم حتی با کشورهای همسایه تجارت آزاد یا ایجاد تعرفههای ترجیحی داشته باشیم.
شافعی با بیان اینکه سهم ما از صادرات جهانی ۰.۳۴ درصد است گفت: که اگر نفت را از آن برداریم این رقم به ۰.۲۴ کاهش مییابد که با توجه به قابلیتها و موقعیتهای موجود کشورمان بسیار کم است و در فاصله میانمدت میتواند به رقم بالاتری رشد یابد که لازمه آن انجام اقداماتی دیگر است. وی گفت: در بند یک سیاستهای اقتصاد مقاومتی آنچه به عنوان مسائل پیشروی ما برای صادرات وجود دارد موضوع توجه به دیپلماسی اقتصادی است.
در مقابل این سخنان رئیس اتاق بازرگانی ایران به عنوان بخش خصوصی فعال دراین عرصه با بیان اینکه صادرات باید به عنوان نوک پیکان اقتصاد مورد توجه قرار گیردگفت: بخش صادرات ما مانند سایر بخشهای اقتصادی با مشکلاتی رو به رو است، اما آسیبپذیری بخش صادرات در مقابل تلاطمهای اقتصادی به مراتب بیشتر است.
وی افزود: بنابراین توجه به صادرات و نگاه بلندمدت به آن بسیار حائز اهمیت است. آنچه در حال حاضر میتوان در مورد صادرات کشور مطرح کرد این است که بخش قابل توجهی از صادرات ما در شرایط فعلی به صادرات محصولات کشاورزی و مواد خام تعلق دارد که شاید یکی از جذابیتها برای صادرات این محصولات یارانههایی است که برای این بخشها منظور میشوند.
رئیس اتاق بازرگانی ایران ادامه داد: اما باید توجه کرد که شاید در آینده پیش رو محصولات کشاورزی و مواد خام بازار موفقی نداشته باشند. از این رو باید توجه داشت که با نگاهی تازه به بخش صادرات صنعتی توجه شود.
شافعی اضافه کرد: سهم ما از صادرات جهانی ۰.۳۴ درصد است که اگر نفت را از آن جدا کنیم سهم ما از صادرات جهانی ۰.۲۴ درصد میشود. این رقم با توجه به قابلیتهایی که وجود دارد میتواند به رقم بسیار بالاتری برسد که برای رسیدن به این مهم نیازمند اقدامات متفاوتی نسبت به گذشته هستیم. صادرات در کشور ما میتواند به عنوان نوک پیکان اقتصاد حرکت کند که در اقتصاد مقاومتی در آن اشاره شده است. صادرات ما زمانی میتواند موفق شود که از پشتوانه قوی تولید برخوردار باشد.
وی با اشاره به برخی موانع پیشروی صادرات، گفت: یکی از مشکلات اساسی ما این است که به لحاظ قیمت تمام شده کالاهای تولیدی در رقابت با سایر کشورها با مشکل روبهرو هستیم. همچنین در چند سال گذشته بخش صنعت ما از نظر تکنولوژی نتوانسته است خود را همگام دنیا پیش ببرد. فرسودگی ماشینآلات و مصرف انرژی بالا یکی از عوامل بالابودن قیمت تمام شده کالاها است. همچنین کشورهایی که با آنها کار میکنیم عضو سازمان تجاری جهانی هستند و ما عضو این سازمان نیستیم. ما برای برخی از کالاها تا ۲۰ درصد تعرفه گمرکی پرداخت میکنیم و این در حالی است که اکثر کشورها در قرارداد تجارت ترجیحی حضور دارند و ایران از کمترین امتیاز در این ارتباط برخوردار است.
هرچند این متولیان به دیروز و امروز مساله صادرات و مشکلات پیش روی آن واقفنداما مساله اصلی آن است که تا مادامی که دروازههای واردات چارطاق باز است و دلخوش به صادرات محصولاتی ماندگار در جرگه محصولات غیرنفتی هستیم نمیتوان به رونق و رشد صادرات دلخوش باشیم و این همان نکتهای است که متولیان بایدآن را مدنظر داشته باشند.