در حدود دو سال است که از توافق هستهای ایران و گروه ۱+۵ میگذرد. ایران به گواه بازرسین آژانس بینالمللی انرژی اتمی و کارشناسان بینالمللی بارها نشان داده است که مفاد برجام پایبند است اما آنچه که برای همگان در این مدت ملموس بوده این است که دولت امریکا به عنوان یکی از اعضای ۱+۵ همواره با نقض، تهدید و عدم پایبندی به برجام زمان را طی کرده است.
هنوز نه تنها موانع و گرههای بانکی برای ایران گشوده نشده بلکه بسیاری از کشورها برای همکاریهای اقتصادی با ایران از سوی امریکا تحت فشار هستند و این کشور تحریمهای متعددی را علیه ایران وضع کرده است. از زمان روی کار آمدن ترامپ وی بارها با اتهامات مختلف نسبت به ایران و ابراز بر بی اعتمادی به برجام، بر خروج از این توافق تاکید کرده است.
اگرچه در ماجرای توافق هستهای ایران یک طرف میزمذاکرات بود و ۱+۵ هم طرف دیگر میز مذاکرات و امریکاییها به تنهایی نمیتوانند درباره توافق هستهای با ایران تصمیم بگیرند اما امریکاییها تلاش دارند که هر طور شده خود ابتکار عمل را در این موضوع در دست بگیرند.
تاکنون ترامپ مجبور به تأیید گزارشهای آژانس شده است، اما زمزمههایی شنیده میشود که قراراست ترامپ گزارش بعدی آژانس را تأیید نکند. او تلاش میکند مدارکی مبنی بر به اصطلاح فریبکاری ایران و نقض توافق هستهای از سوی کشورمان جمعآوری کنند و بدینوسیله، مستمسکی برای خروج از برجام را دستوپا کند و آشکارا در حال زمینه چینی و خروج از زیر بار هرگونه تعهدی از برجام است.
اصرار بر معامله با کدخدا
مدت زمان زیادی از مذاکرات هستهای نمیگذرد و همه در آن زمان شاهد هستند که در ابتدای مذاکرات تیم مذاکرهکننده کشورمان آمریکا را جدای از دیگر کشورهای عضو ۱+۵ میدانست و اهمیت ویژهای به مذاکره با این کشور میداد. در حالی که باید همه کشورها در پشت میز مذاکره دیده میشدند.
در آن زمان رئیسجمهور گفت: «مذاکره با آمریکا راحتتر از مذاکره با اروپاست. بسیاری از اروپاییها آقا اجازه میخواهند اما آمریکاییها به قول معروف کدخدا هستند. پس اگر با کدخدا ببندیم راحتتر هستیم تا این که به سراغ یک مقام پایینتر برویم.»
پیشبینی آنها این بود که در صورت مذاکره با کدخدا تمامی تحریمها در روز اجرای توافق - دیماه ۹۴ - بالمره لغو خواهد شد و نه تعلیق؛ اما این پیشبینی حاصل نشد و به اذعان مقامات ارشد دولت، ماحصل توافق هستهای این است که هستهای رفت و تحریمها ماند و تقریبا هیچ دستاوردی عاید ایران نشد.
حالا که آمریکا بر سر برجام بازی در آورده است، اعضای تیم مذاکره کننده هستهای اعتقاد دارند اگر آمریکا از برجام خارج شود، ایران پایبند به توافق هستهای میماند.
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان تاکید کرده است که هدیه خروج ایران از برجام را به آقای ترامپ نخواهیم داد و اروپا وعده ادامه برجام حتی بدون آمریکا را داده است. علیاکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی نیز در گفتوگو با مجلس اشپیگل آلمان گفته بود که اگر آمریکا به تنهایی توافق هستهای میان ایران و گروه ۱+۵ را ترک کند، ایران به برجام متعهد باقی خواهد ماند.
در حقیقت به نظر میرسد که حالا آنها این پیام را خواسته یا ناخواسته به آمریکاییها میدهند که ما گرفتار و گروگان تبلیغات خود بر سر برجام هستیم و هیچ پاسخ محکمی از سوی دولت ایران دریافت نخواهید کرد.
واکنش اروپاییها
در این میان، اتحادیه اروپا هم نشان داد که در مواجهه با شکایتهای ایران از آمریکا، یا سعی کرده که مشی بیطرفانهای اتخاذ کند یا حق را به واشنگتن بدهد. مثلاً در جریان شکایت ایران از نقض عهدهای مکرر آمریکا در کمیسیونهای مشترک، واکنش آنها چیزی جز دعوت طرفین به رعایت برجام نبود. همچنین در مورد پرتاپ موشک ماهوارهبر «سیمرغ»، شاهد بودیم که سه کشور اروپایی با همراهی آمریکا، بیانیهای در اینباره صادر کرده و آن را مغایر با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل توصیف کردند.
بنابراین، موضع انفعالی یا جانبدارانه اتحادیه اروپا در خصوص سیاستهای ضد ایرانی آمریکا، درنهایت به هدف ترامپ برای خروج کاخ سفید از برجام کمک میکند و به قول وزیر خارجه کشورمان باعث میشود که آمریکا با هزینه ایران، برجام را از بین ببرد.
اتحادیه اروپا همواره نشان داده است که در مقابل آمریکا چندان استقلالی ندارد و در انتخاب بین ایران و آمریکا، واضح است که آمریکا را ترجیح میدهد. در مجموع آن چه در آمریکا دنبال میشود در اروپا با ادبیاتی دیگر بدان توجه میشود و آنچه آشکارا آمریکا از آن میگوید اروپا در نهان و با هزینههای بیشتری از ایران میخواهد.
امریکا باید احساس نگرانی کند
آمریکا با لطایف الحیلی سعی دارد از یکسو ایران را تحریک به خروج از برجام کند و از سوی دیگر پایبندی خود را به توافق هستهای نشان دهد اما در عمل هیچیک از تعهدات خود را اجرا نکند.
به نظر میرسد آمریکا تعهدات خود مرحله به مرحله زیر پا میگذارد تا ایران به تدریج با آن کنار بیاید و نتواند تصمیم قاطع بگیرد و شرایط شکل گرفته را بپذیرد.
اما با وجود تمام تلاشهای دولت امریکا برای اثبات عدم پاینبند ایران به برجام و نقض این توافق، تکلیف ایران در اجرای توافق هستهای روشن است و ایران از این بابت نگرانی ندارد.
با این وجود طرف مقابل هم باید به توافق هستهای تمکین کند به طوری که به عقیده بسیاری از کارشناسان سیاسی و بینالمللی عدم اجرای برجام از سوی هر یک از کشورهای عضو ۱+۵ نقض کامل آن محسوب میشود.
سیاست ایران باید وادار کردن آمریکا به اجرای برجام و پایبند بودن به آن باشد. اگر تا پیش از این اعتقاد بر این بود که باید با آمریکا مذاکره کرد و موضوع هستهای را با او حل نمود درغیر این صورت پرونده هستهای ایران بسته نخواهد شد، اکنون هم باید موضع تیم مذاکره کننده هستهای این باشد که اگر هر یک از اعضای ۱+۵ به ویژه آمریکا برجام را زیر پا بگذارند، نقض کامل آن محسوب میشود و در این صورت ایران نیز هیچ تعهدی نسبت به برجام نخواهد داشت.
خروج آمریکا به معنای فروپاشی کامل برجام است و در آن صورت ایران این حق را دارد که برای خود مسیر جدیدی را برگزیند. در این میان اگرچه موگرینی اعلام کرده است که "اگر آمریکا هم از برجام خارج شود اروپا به آن متعهد میماند"؟! اما پابرجایی اروپاییها، یعنی اینکه با همین دستاوردهای اندک از برجام راضی و حق رجوع و پیگیری برنامههای خود بدون توجه به تعهدات لغو شده را نداشته باشد.
نگاهی به دستاوردهای فعلی نشان میدهد که در قالب برجام تاکنون تنها دیپلماتهای ما توانستهاند به پایتختهای اروپایی سری بزنند و کشورمان تعاملات محدودی با بانکهای کوچک اروپایی داشته باشند و مابقی از ترس مجازاتهای امریکا از هرگونه تعاملی خودداری کنند. در امر فروش نفت نیز ایران به خاطر بلوکه شدن پولها، هنوزمجبور است صرفا کالاهایی که دولت خریدار نفت میخواهد به جای دریافت وجه وارد کند.
این در حالی است که دریابان علی شمخانی، نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورایعالی امنیت ملی ایران و دبیر هیأت نظارت برجام است در اینباره تاکید کرده است که بهصورت طبيعي ارزش برجام بهعنوان يك توافق بينالمللي كه با قطعنامه شوراي امنيت پشتيباني ميشود بستگي به احترام و اجراي آن از سوي همه طرفها دارد و منافع آن نيز بايد براي كشورهاي عضو قابل بهرهبرداري باشد.
کمال خرازی رئیس شورای راهبردی روابط خارجی ایران نیز با تاکید بر اینکه تمام طرفهای توافق هستهای باید از خود حسن نیت نشان دهند و خط قرمز ایران زمانی است که آنها از توافق خارج شوند.
محمدجواد لاریجانی نیز با بیان اینکه یک خط قرمز درباره شرایط ایران نسبت به برجام وجود دارد، گفت: وضعیت قرمز این است که غرب تحریمهای خود را Functionally و Effectively، عمدتا و «عملاً» و «به طور موثر» داشته باشد و در عین حال ادعا کند برجام برقرار است و نقض نشده، اما تمام محدودیتها و نظارتهای ایران در موضوع هستهای به همان شدت باقی باشد. این حالت قرمز است.
وی افزود: ما باید داغ این را به دل آمریکا بگذاریم، بنابراین پایبندی به برجام مهم نیست. به نظر من برجام «مرده است» و آثار حیات چندانی ندارد. چیزی که ما باید به عنوان وضعیت قرمز به کشورهای ۱+۵ اعلام کنیم، این است که این حالت برای ما به هیچ عنوان قابل قبول و تحملپذیر نیست. لاریجانی افزود: اگر دوست دارید تعهدات ایران در برجام باقی بماند، با ما لابی نکنید، باید با آمریکا لابی کنید؛ که از وضعیت قرمزی که این کشور به دنبال آن است جلوگیری نماید.
بنابراین به نظر میرسد که دولت لازم است در اینجا خیال همه را یک جا راحت و تاکید کند که اگر هر یک از کشورهای ۱+۵ و به خصوص آمریکا از مدار تعهدات برجام خارج شود، جمهوری اسلامی ایران هم خود را متعهد به رعایت هیچیک از بندهای برجام نخواهد دانست و استراتژیهای توسعه خویش را بدون توجه به برجام و با نظارتهای حداقلی NPT پیش خواهد برد. در این صورت شاید اروپاییها به جای دلداری ایران به آمریکا بفهمانند که ۱+۴ در کار نخواهد بود.
مرتضی صفاری نطنزی نماینده مردم نظنز و قمصر و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در این خصوص گفت: در واقع طرف اصلی مذاکرهکننده با ایران، آمریکاییها بودند که اگر از توافقنامه کنار بروند پای اصلی کار لنگ میشود و در این شرایط ایران نیز میتواند از توافقنامه برجام خارج شود.