فساد اداری سازمان یافته در حقیت یک پدیده سیاسی است یعنی کسانی که در موضع قدرت هستند برای انتقال منافع و عواید نامشروع به خود و وابستگان خود از موقعیت‌های اداری و دولتی استفاده می‌کنند

تعریف فساد اداری
برخی دانشمندان فساد اداری را به انحراف و اعمال قدرت شخصی و استفاده نامشروع از مقام و موقعیت وظیفه‌ای تعریف نموده‌اند. برخی دیگر هم نظر دارند که فساد پاداشی نامشروع است که برای وارد کردن فرد به تخلف از وظیفه، تخصیص داده می‌شود. گروه دیگر محققان نظر دارند تا فساد اداری را باید با توجه به دیدگاه‌های عمومی مردم تعریف کرد. از این رو اقدامی که در چهار چوب فعالیت‌های اداری، دولتی از دید مردم جامعه غیر اخلاقی و مضر باشد، مصداق فساد را پیدا می‌کند.

عوامل بروز فساد اداری
فساد اداری از جمله پدیده‌هایی است که همواره از بدو وجود تمدن‌ها دامن‌گیر دولت‌ها بوده، همواره حکومت‌ها از قرن‌های متمادی بدین سو با مشکل سوء استفاده کارگزاران دولتی از موقعیت های وظیفوی، ربرو بودند. جرائمی همچو اختلاس، رشوت، کار شکنی جرائمی جدید نبوده، بلکه قدامت آن به اندازه قدامت دولت‌ها می‌باشد. در طی قرون گذشته همواره رابطه معکوس میان استفاده درست از قدرت و قلمرو گسترش فساد وجود داشته و همواره زمانی که قدرت بطور مطلوب استفاده شده میزان فساد کاهش یافته است. بررسی‌های روی فساد اداری صورت گرفته که نمایان‌گر پیچیده بودن و گسترده بودن عوامل مؤثر در شکل-گیری این پدیده می‌باشد.

عوامل ضعف در عقیده و اخلاق
زمانی که در جامعه اسلامی آمار ایمان به خداوند کریم و به روز بازپسین ضعیف شده معیارهای ارزش‌های اخلاقی پائین آید، کشمکش‌های درونی انسان اوج گرفته، باعث بروز فساد در قلب انسان می‌گردد. قلب عضو از اعضای بدن است که با فاسد شدن انسان فاسد شده و با اصلاح شدن آن انسان اصلاح می‌گردد. پس بروز فساد در قلب باعث بروز فساد در تصرفات انسان در حیات و زندگی‌اش شده، خواه در خانه باشد، در جامعه و یا هم در اداره. کارمند که عقیده قوی به خداوند جل جلاله ندارد، از فقر و تنگدستی در خوف بوده مجبور می‌شود برای تکافو و گریز از آن مرتکب هر جرمی در اداره خود شده، رشوت می‌ستاند، اختلاس می‌کند و یا هم دست به دزدی و سرقت می‌زند. کارمند که ایمانش به روز آخرت و بازپسین ضعیف باشد، از حساب و کتاب اعمال‌اش در آن ‌روز غافل شود، زمانی‌ که از نظر آمر خود پنهان می‌شود، کارشکنی می‌کند، احساس مسئولیت نمی‌نماید، منافع شخصی خود را بر منافع دیگران برتریت می‌دهد. رؤسا هم جهت بقای خود روابط را بر ضوابط ترجیح داده تا نشود از کرسی قدرت کنار زده شوند.

عوامل فرهنگی و محیطی
مسئول دولتی و یا کارمند زمانی مرتکب فساد اداری می شود که در اتخاذ تصمیم‌های اداری تحت تأثیر منافع شخصی و یا روابط و علایق خانوادگی و روش‌های اجتماعی گردد. قسمی که بنظر می‌رسد در نظام‌های اداری کنونی انتصاب و اختصاص پست های سازمان های اداری بر بنیاد رفیق بازی، مصلحت‌های شخصی و حتی پرداخت پول(رشوت) بصورت یک امر عادی در آمده است. تبانی میان افراد سیاستمداران و متمولین و عوامل بوروکراسی اداری برای عبور از فیلترهای نظام اداری یک جریان پذیرفته شده است که نتیجه آن بروز فساد بویژه در سطح افراد بلند رتبه در جامعه می‌گردد.

عوامل شخصیتی
در اکثریت کشور های جهان و بویژه کشورهای توسعه‌یافته برای پست‌های اداری و سازمان شرایط احراز معرفی می‌گردد که انتخاب افراد بر مبنای آن شرایط صورت می‌گیرد. در محتوای شرایط احراز موقعیت‌های اداری و دولتی، بخشی به ویژگی‌های شخصی مدیر اختصاص داده شده است. علت آن نیز اهمیت و نقش ویژگی‌های شخصی مدیران در رفتارهای سازمانی که از خود نشان می‌دهند، می‌باشد. حال اگر در نظر گرفته شود شخصی بر مبنای رفیق‌بازی و یا رشوت دادن بر منصبی انتخاب شده که شرایط آنرا نداشته است، مقرر گردد، پس واضح است که در این صورت بروز فساد اداری امر اجتناب‌ناپذیر بوده، زیرا شخصی که به واسطه پول کرسی اداری را احراز می‌نماید، هیچ‌گاه جهت احساس مسئولیت و خدمت به آن کرسی نبوده، بلکه اهداف شوم شخصی دیگری در پس پرده می‌باشد که جهت نایل شدن به آن، پول احراز کرسی را پرداخته است.

عوامل اداری سازمانی
طوری که در نظام های اداری کنونی مشاهده می‌شود که واحدهای اداری با یک تعداد زیاد قوانین، لایحه‌ها و مقررات غیرواقعی و یا غیرضروری مواجه هستند و ابهامات وارده در طرزالعمل‌های اداری و معیارهای کاری، امکان هر گونه تصمیم و اقدامات خود‌سرانه را به کارکنان آن ادارات فراهم می‌سازد. بر علاوه رسوم پیچیده و جنجالی امور اداری از عوامل تشویق مراجعین به پیشنهاد رشوت برای اجرای کار آنها بوده، از طرفی دیگر کمی حقوق کارکنان بخش خدمات ملکی هم دلیل کاهش تدریجی مقاومت آنها در برابر قبول اینگونه پیشنهادها می‌باشد.
در نظام اداری که فساد سازمان یافته دارد و سرمایه‌گذاران می‌دانند به چه کس رشوت دهند و چه چیز را در قبال رشوت بدست آوردند و اطمینان دارند که مجوزهای لازم را برای بنگاه‌های خود می‌گیرند. فساد سازمان یافته، هنگامی اتفاق می‌افتد که وجه (رشوت) مورد نیاز و دریافت کننده به خوبی مشخص بوده و پرداخت وجه، تضمین می‌کند که سفارش خواسته شده اجرا می‌شود. فساد اداری سازمان یافته یک فساد گسترده بوده که در کلیه سطوح مختلف دولت وجود داشته مامواران دولتی و کارمندان هر دو به نحوی یکسان تقریبا در تمام دستگاه‌های دولت، در آن سهیم می‌باشند. فساد اداری سازمان یافته در حقیت یک پدیده سیاسی است یعنی کسانی که در موضع قدرت هستند برای انتقال منافع و عواید نامشروع به خود و وابستگان خود از موقعیت‌های اداری و دولتی استفاده می‌کنند. این مدیران و ماموران آغشته به فساد با بسط وظائف دولتی در زمینه‌های مختلف مالی، اداری و غیره می‌خواهند جریان منافع و عواید نامشروع را از طریق مجاری رسمی آن به نفع خود گسترش دهند.
اینگونه فساد اداری را به دو طبقه فساد کارمندان رده بالا یعنی کرسی‌های عالی رتبه و دیگری فساد کارمندان رده پائین یعنی کرسی‌های پائین رتبه تقسیم می‌کنند. فساد کرسی‌های بلند رتبه با فساد کرسی‌های پائین رتبه از همدیگر کاملا متفاوت می‌باشد. زیرا فساد رؤسای سازمان‌ها، وزیران و کارمندان عالی رتبه را فساد بزرگ و فساد کارمندان ادارات، افراد پلیس و ماموران گمرکی را فساد کوچک می‌نمانید. کنترل فساد بزرگ مقدم‌تر بر فساد کوچک می‌باشد زیرا بدون کنترل فساد بزرگ امید به حل مشکل فساد کوچک نمی‌ماند. 

^{نویسنده: محمدعلی ناری ابیانه}