توافق هسته‌ای را نمی‌توانیم یک دستاورد بزرگ و پرافتخار بدانیم چرا که این توافق به گونه‌ای تدوین شده است که جمهوری اسلامی ایران نتواند از آن خارج شود و اگر هم تصمیم به این کار بگیرد، تبعات آن دامن ایران را خواهد گرفت. توافق هسته‌ای ایران و ۱+۵ زمانی ارزش دارد که هر دو طرف یعنی ایران و ۶ کشور دیگر به تعهدات خود پایبند باشند و اگر هر یک از آنها تعهدات را زیر پا بگذارند، بی ارزش و ناکارآمد می‌شود. در این میان، سهم کشورهای عضو ۱+۵ در برجام بیشتر است گرچه آمریکا بیش از ۲ سال است از این توافق خارج شده، اما دست از اعمال فشارهای سیاسی و اقتصادی علیه ایران برنداشته است. خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای شاکله این پیمان را به هم ریخت اما هیچ ابزاری برای تنبیه کشور متخلف و بدعهد در برجام گنجانده نشده است، این در حالی است که اگر ایران روش آمریکا را در پیش بگیرد، گزینه‌هایی برای تنبیه وجود دارد. گزینه‌هایی که می‌تواند شرایط را دشوارتر کند. آیا برای برجام می‌توان جایگزینی معرفی کرد؟ چنین توافقی که توانسته است، طرف مقابل را جسور و بدعهد کند تا به آسانی از آن خارج شود و تعهدات خود را اجرا نکند، آیا جایگزینی دارد؟ چه توافقی مناسب تر و بی دردسرتر از برجام سراغ دارید که اینگونه، یکطرفه اجرا شود؟
برجام گزینه‌ای برای فشارهای اقتصادی و سیاسی بیشتر برای آمریکا و اروپا بود تا بتوانند علاوه بر این که فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای ایران را تعطیل کنند، تحریم‌های اقتصادی را نیز ادامه دهند و بر آن بیفزایند. نقد برجام، بد انگاری توافق هسته‌ای نیست، چرا که ذات این پیمان از ابتدا بد بود، بی توجهی‌ها و کم توجهی‌هایی که نسبت به هشدارها و توصیه‌های منتقدین و رسانه‌ها، شخصیت‌های سیاسی و کارشناسان، از همه مهمتر هشدارهای رهبر معظم انقلاب و توصیه‌هایی که ایشان در زمان مذاکرات ارائه کردند، با کم لطفی روبرو شد، که اگر با توجه بیشتر به آنها نگریسته می‌شد، یا توافقی به امضا نمی‌رسید یا این که یک توافق مناسب‌تر و متناسب با حقوق جمهوری اسلامی ایران به دست می‌آمد. هیچگاه نباید این سخن حضرت آیت الله خامنه‌ای را فراموش کنیم که فرمودند، «توافق نکردن، بهتر از توافق بد است.» آیا برجام یک توافق خوب است یا بد؟ شاید طبیعی و منطقی جلوه کند که گردآورندگان برجام، همه تلاش خود را معطوف به دفاع از توافق هسته‌ای کنند، اما همین روش، یک اشتباه است، بزرگنمایی دستاوردی که خسارت محض است، چه سودی برای جمهوری اسلامی ایران دارد؟
اکنون ایران به تعهدات خود پایبند است، گرچه در چند مرحله به کاهش تعهدات خود اقدام کرده است، اما زیرساخت برجام به گونه‌ای است که اگر جمهوری اسلامی نکات حساس و کلیدی تعهدات برجامی خود را کنار بگذارد، یک گرفتاری دیگر دامن آن را خواهد گرفت، اما طرف مقابل بدون هیچ دردسری با پررویی سیاسی از برجام خارج می‌شود و آب از آب هم تکان نمی‌خورد.
نه آمریکا و نه اروپا در پی جایگزینی برای توافق هسته‌ای با ایران نیستند، این توافق مطلوب آنها است. اگر هم در سخنان و مواضع خود می‌گویند در پی توافق جدید با ایران هستند، نه از سر آن است که توافق جدیدی را با ایران به امضا برسانند که بخواهند منافع به حق جمهوری اسلامی ایران را تأمین کنند، بلکه در پی آن هستند تا دیگر گزینه‌های خود را وارد توافق تازه با ایران کنند. برچیدن توانمندی موشکی نیروهای مسلح و نفوذ منطقه‌ای ایران، مطالبه آمریکا و اروپا است.
هواداران و حامیان توافق هسته‌ای سان این ضرب المثل هستند که، «ماست بند نمی‌گوید ماست من ترش است» چرا که در این مقوله، بحث منافع ملی مطرح است و مطالبه طرح جایگزین برای برجام نیز فرار رو به جلو است، چرا که آنچه که منتقدین و مخالفین برجام در طول ۷ سال گذشته از زمان شکل گیری مذاکرات تا رسیدن به توافق و سپس اجرای آن گفتند، همه ثبت و ضبط شده و موجود است. بر این اساس می‌توان گفت بیان جمله منتقدان طرح جایگزینی برای برجام دهند از سوی دولتمردان، تکرار انداختن ناشیانه توپ برجام در زمین منتقدان است که حاصلی برای کشور ندارد. حامیان برجام خود نیز به خوبی می‌دانند که هیچ طرح جایگزینی برای این توافق بد متصور نیست. گرچه برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس یازدهم پیشنهاد خروج ایران از پروتکل الحاقی و حتی ان.پی.تی را می‌دهند اما همین تصمیمات هم اگر عملیاتی شود، عرصه را بر ایران تنگ خواهد کرد، اما آیا راه دیگری برای ایران باقی است؟ شرایط اقتصادی به گونه‌ای در حال رقم خوردن است که مطلوب دشمنان است، راه برون رفت از اوضاع کنونی با وجود برجام، کنار گذاشتن آن است، تحریم‌های اقتصادی پابرجاست و در نبود برجام هم شرایط همین است که می‌بینید. اگر هم برخی دل به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا خوش کرده‌اند این هم یک اشتباه بزرگ است. 

^{نویسنده: محمد صفری}