اکثریت مردم جمهوری آذربایجان را مسلمانان تشکیل می‌دهند اما اسلام به ویژه تشیع در این کشور با بی‌توجهی دولتمردان مواجه است.
جمهوری آذربایجان که تا دوران قاجار بخشی از سرزمین ایران بود، با عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای به روسیه تزاری واگذار شد. معاهده گلستان نخستین قرارداد ننگین قاجار بود که در پی شکست ایران مقابل روسیه تزاری متعهد به اجرای آن شد.
عهدنامه گلستان در تاریخ ۳ آبان ۱۱۹۲ معادل ۲۵ اکتبر ۱۸۱۳ بین دو کشور امضاء شد. به دنبال این قرارداد، بخش‌هایی از شمال ایران شامل قفقاز، ارمنستان و ایالت‌های شرقی گرجستان یعنی کاختی و کارتلی از ایران جدا و به روسیه تزاری واگذار شد.
چند سال پس از آن بود که عهدنامه ترکمانچای هم به امضا رسید. این عهدنامه ننگین، بار دیگر در پی شکست ایران در جنگ با روسیه تزاری به کشورمان تحمیل شد.
عهدنامه ترکمانچای در اول اسفند ۱۲۰۶ مصادف با ۲۱ فوریه ۱۸۲۸ بین دو کشور امضا شد. این معاهده بعد از عهدنامه گلستان و به دنبال شکست ایران در جنگ قفقاز جنوبی و آذربایجان امضا شد و طی آن برخی قلمروهای دولت قاجار در زمان فتحعلی شاه، در قفقاز شامل خانات ایروان و نخجوان از حکومت ایران جدا و به روسیه واگذار شد. ایران حق کشتیرانی در دریای خزر را از دست داد و ملزم به پرداخت ۱۰ کرور تومان به عنوان غرامت به روسیه شد. این معاهده به جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار پایان داد و دولت روسیه متعهد شد که از پادشاهی ولیعهد وقت، عباس میرزا حمایت کند.
انقلاب کمونیستی در روسیه به دوران امپراتوری تزار پایان داد، اما مردم مناطق آسیای میانه و قفقاز، دین و آیین، فرهنگ و مذهب اسلامی خود را حفظ کردند و حتی در دوران ۷۰ ساله دیکتاتوری کمونیست بر سر آنها، دست از اسلام برنداشتند.
سلطه تفکرات کمونیستی در کشورهای آسیای میانه و قفقاز که تا پیش از این پاره ای از تن ایران بود، مردم این مناطق را در شرایط بسیار دشوار امنیتی - پلیسی قرار داده بود، اما با فروپاشی اتحاد جماهیر کمونیستی شوروی، امید می رفت که مردم جمهوری‌های تازه استقلال یافته قفقاز و آسیای میانه در هوای مذهبی تنفس کنند.
اما حتی پس از آن که جمهوری‌های شوروی سابق استقلال یافتند، شرایط برای آنها اگر از زمان کمونیستی بدتر نشد، بهتر هم نگشت. سران جمهوری‌های تازه استقلال یافته که بازماندگان دوران شوروی سابق هستند، قدرت را در دست گرفتند و یک دولت خودکامه را در این کشورها شکل دادند. در واقع سیستم حکومتی خود را به گونه‌ای تنظیم کردند که رئیس جمهور در این کشورها مادام‌العمر باشد.
رفتار دولت‌های جمهوری‌های آسیای میانه و قفقاز به ویژه آنهایی که اکثریت مردم آن مسلمان هستند، با مذهب، تند، سلبی و محدود کننده بوده است. هم اکنون در بسیاری از این کشورها مردم مسلمان اجازه برگزاری مراسم و آیین مذهبی خود را کمتر می یابند. این محدودیت‌ها برای شیعیان این مناطق بسیار شدیدتر است. آزادی مذهب به خاطر دیدگاه ضد مذهبی حاکمیت وجود ندارد.
اکنون تنها کشوری که در منطقه قفقاز اکثریت آن را مسلمانان شیعه تشکیل می‌دهند جمهوری آذربایجان است.
این کشور با وسعت اندکی بیش از ۸۶ هزار کیلومتر مربع، نزدیک به ۱۰ میلیون نفر جمعیت دارد که ۹۹ درصد آنها مسلمان هستند و از میان آنها ۸۵ درصد را شیعیان تشکیل می‌دهند. شیعیانی که عاشق محرم، عاشورا و امام حسین (ع) هستند.
با وجود اکثریت مسلمان به ویژه شیعیان در جمهوری آذربایجان، اما این قشر از مردم نسبت به دیگر اقوام و مذاهب در محدودیت قرار دارند.
تصور بر این بود که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کمونیستی، مذهب که رکن اصلی مردمان کشورهای اسلامی قفقاز و آسیای میانه است، آزادانه تر پیگیری شود و مردم مسلمان این مناطق بتوانند از زندان تفکرات کمونیستی بیرون بیایند، اما چنین نشد.
در کشوری مانند جمهوری آذربایجان که اکثریت آنها را شیعیان تشکیل می دهند، چند نکته از اهمیت زیادی برخوردار است، مذهب و برگزاری آیین و مراسم در میان شیعیان بسیار مهم است. اما آنها در انجام آن با محدویت شدید روبرو هستند.
در مقابل، فعالیت‌های دیگر فرقه‌های مذهبی از جمله وهابیت که اکنون این تفکر یک معضل و خطر جدی برای جهان اسلام، منطقه و حتی یک خطر بین‌المللی همچون صهیونیست‌ها شده است، اجازه فعالیت‌های گسترده دارند، به گونه ای که مراکز آموزشی مذهبی این فرقه انحرافی از اسلام(وهابیت)، که تفکر آن غرب آسیا را به آتش کشیده است، بسیار گسترده و فعال هستند.
گسترش و نفوذ تفکر وهابیت در کشوری که اکثریت آن را شیعیان تشکیل می دهند و قاعدتاً هم باید این قشر بتوانند به امور مذهبی خود بپردازند و مراکز اسلامی خود را گسترش دهند، خطری است که نه تنها جمهوری آذربایجان بلکه کشورهای همسایه را هم تهدید می‌کند.
وهابیت سعودی هم اکنون در اکثر کشورهای مسلمان با دلارهای نفتی آل‌سعود فعالیت دارد. وجود مدارس مذهبی این فرقه انحرافی یکی از امتیازاتی است که توانسته است با تربیت و آموزش مسلمانان کشورهای آسیای میانه، قفقاز و دیگر کشورهای اسلامی گستره نفوذ خود را افزایش دهد.
چنین وضعیتی در جمهوری آذربایجان هم وجود دارد و وهابیت به طور گسترده در این کشور فعال است و مشغول جذب مسلمانان چه شیعه و چه سنی به سوی خود است.
تنها وهابیت نیست که در جمهوری آذربایجان فعالیت می‌کند بلکه فرقه انحرافی بهائیت هم در این کشور وجود و حضور دارد. گرچه این فرقه در اقلیت و ضعف قرار دارد اما آزادی در انجام فعالیت‌های این فرقه ضاله و دلارهایی که به آنها تزریق می‌شود تا بتوانند تفکر خود را ترویج کنند، این فرصت را به آنها داده تا در این زمینه کوتاه نیایند.
یکی از اشتباهات و ضعف‌هایی که دولت‌های جمهوری آذربایجان پس از فروپاشی شوروی مرتکب شدند، رسمیت ندادن به مذهب رایج کشور بود که هنوز هم این روند وجود دارد.
با توجه به این که ۹۹ درصد مردم جمهوری آذربایجان مسلمان و بیش از ۸۵ درصد آنها را شیعیان تشکیل می‌دهند، این حق برای مردم این کشور وجود دارد که اسلام به عنوان مذهب رسمی در این کشور ثبت شود.
دو روز پیش الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب دیدار کرد.
رهبر معظم انقلاب در این دیدار به نکاتی اشاره کردند که اگر از سوی مقامات جمهوری آذربایجان به آنها توجه ویژه شود، می‌تواند آینده این کشور را بیمه کند.
ایشان در این دیدار خطاب به آقای الهام علی اف فرمودند؛« خیر و مصلحت دولت آذربایجان در همراهی با احساسات مذهبی مردم است، به‌ نحوی که آنان هیچ‌گونه نگرانی نسبت به مسائل مذهبی از ناحیه دولت نداشته باشند.»
ظرفیت قابل توجهی که در جمهوری آذربایجان به خاطر وجود مسلمانان آن هم با اکثریت شیعه دیده می‌شود، در صورت همراهی دولت حاکم که خود نیز شیعه هستند، با مردم مسلمان پشتوانه قوی و قدرتمندی را برای جمهوری آذربایجان ایجاد خواهد کرد که نیاز آنها را به اجانب برطرف خواهد نمود. اکنون دیده می‌شود که کشورها و رژیم‌هایی در جمهوری آذربایجان نفوذ و حضور دارند که در پی ایجاد شرایط تفرقه و فتنه در این کشور هستند تا از این طریق بتوانند اهداف و برنامه‌های خود را پیاده کنند.
ترکیه، عربستان و رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان حضور دارند و البته توانسته اند تا اندازه ای تأثیر خود را بگذارند، اما عامل بازدارنده‌ای که تاکنون توانسته مانعی بر سر راه آنها باشد، تنها اسلام و تشیع است چرا که آنها در پی ترویج اسلام آمریکایی و انگلیسی هستند. اما شیعیان این کشور با پایبندی به آرمان‌های پیامبر(ص) و ائمه اطهار (ع) نمی گذارند تفکرات انحرافی آنها را به استحاله بکشاند.
جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور بزرگ، قدرتمند و همسایه جمهوری آذربایجان که از هر لحاظ با این کشور نزدیکی دارد، می‌تواند یک تکیه گاه محکم و قوی برای آنها باشد. مردم جمهوری آذربایجان هم دوستدار قلبی جمهوری اسلامی ایران هستند چرا که سفر مردم این جمهوری به ایران با نشان از حسن همجواری و برادری و رفتاری بسیار دوستانه میان دو طرف همراه است.
ایران و آذربایجان از نظر مذهبی، فرهنگی قومی و تاریخی بسیار به هم نزدیک هستند. بر اساس اسناد تاریخی مستند، این سرزمین، پاره ای از ایران بوده که دست امپراتور تزار آن را از ایران جدا کرده است. جمهوری اسلامی ایران هیچگاه ادعایی در قبال آن نداشته و نخواهد داشت اما خواهان روابطی بسیار گسترده‌تر و عمیق‌تر با کشور همسایه‌ای است که قرابت‌های بسیاری با ما دارد و می‌توان گفت این حق ملت و دولت دو کشور است.