اشاره: پژوهشکده شورای نگهبان، بازوی تحقیقاتی شورای نگهبان در انجام وظایفی است که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر عهده این شورا قرار داده است. گزارش های پژوهشی یکی از مجموعه آثار علمی منتشر شده از سوی این پژوهشکده است که توسط گروه های علمی پژوهشی شاغل در آن انجام شده است. گزارش های پژوهشی معمولا به مفاهیم پایه مرتبط با وظایف شورای نگهبان می پردازد. «چالش قانون» ضمن اعلام آمادگی برای انعکاس متن جوابیه پژوهشکده شورای نگهبان، پیشاپیش از حسن توجه و پیشنهادات سازنده اندیشمندان و نخبگان سپاسگزاری می کند. این نوشتار به معرفی، نقد و بررسی گزارش شرح مبسوط قانون اساسی: شرح اصل بیست و چهارم قانون اساسی می پردازد که هم اکنون از نظر خوانندگان گرامی می گذرد:

معرفی گزارش
شناسنامه گزارش
عنوان گزارش: شرح مبسوط قانون اساسی: شرح اصل بیست و چهارم قانون اساسی (شرحی بر آزادی نشریات و مطبوعات در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران)
مؤلف: محمدامین ابریشمی راد
زیر نظر: دکتر عباسعلی کدخدایی
معاونت: پژوهشی
شماره مسلسل: ۱۳۹۴۰۰۸۵
تاريخ انتشار: ۲۷/۰۵/۱۳۹۴
تعداد صفحات: ۶۴ صفحه
ناشر: پژوهشکده شورای نگهبان
منبع: درگاه الکترونیک پژوهشکده شورای نگهبان
در چکیده گزارش اینگونه آمده است: اصل ۲۴ قانون اساسی به عنوان مهم ترین اصل قانون اساسی به شمار می آید كه ضوابط و محدودیت های خاصی را در زمینه تضمین برخی از ابزارهای تحقق آزادی بیان پیش بینی كرده است. از این روی بررسی موضوع این اصل (نشریات و مطبوعات) و مصادیق امروزین آنها، معنا و مفهوم قیود محدودكننده این اصل (قیود اخلال به مبانی اسلام و اخلال به حقوق عمومی)، منظور قانونگذار اساسی از عبارت تفصیل آن را قانون معین می كند در ذیل این اصل و به تبع آن حدود صلاحیت مجلس در قانونگذاری در این حوزه از جمله موضوعاتی است كه بررسی آن می تواند به تبیین این اصل كمك كند. بنا بر آنچه در این پژوهش بدست آمد، اطلاق عنوان نشریات در این اصل تعبیر مناسبی به منظور امكان شناسایی ابزارهای جدید آزادی بیان همچون نشریات الكترونیكی، پیامكی و اینترنتی تحت شمول اصل ۴۲ قانون اساسی بوده است. همچنین عبارت اخلال به مبانی اسلام در این اصل مترادف با اخلال به ضروریات اسلام بوده و از این جهت با عبارات موازین اسلام و احكام اسلام در قانون اساسی متفاوت است. عبارت اخلال به حقوق عمومی نیز در این اصل شامل همه حقوقی می شود كه به عموم مردم و جامعه مرتبط است. در زمینه صلاحیت قانونگذاری مجلس نیز برگرفته از مشروح مذاكرات قانون اساسی و اطلاق عبارت ذیل اصل ۲۴ و اصل ۷۱ قانون اساسی اینگونه بدست آمد كه صلاحیت قانونگذاری مجلس محدود به تفصیل مصادیق دو قید مقرر در این اصل نبوده و امكان قانونگذاری در همه زمینه های مربوط به این آزادی توسط مجلس وجود دارد.
در مقدمه گزارش اینگونه آمده است: نشریات و مطبوعات از جمله مهم ترین ابزارهای ارتباطی در قرن حاضر می باشند كه نقش بی بدیلی در تحقق آزادی اطلاعات در جوامع دارند. تحقق آزادی بیان و عقیده به عنوان یكی از مهم ترین آرمان های جوامع انسانی نیز مرهون رشد و توسعه این قبیل ابزارهای ارتباطی می باشد كه همزمان با توسعه صنعت چاپ، رشد روزافزون یافته اند و از آن پس، آزادی این وسائل به عنوان مصادیق آزادی بیان محسوب می شوند. تبیین صحیح حدود آزادی مقرر در اصل ۲۴ قانون اساسی از نظر موضوع این اصل و نیز محدودیت های پیش بینی شده در آن، نگارنده را بر آن می دارد تا در این تحقیق به دنبال پاسخ به سؤالات زیر باشد:
۱- نشریات و مطبوعات به عنوان موضوع اصل ۲۴ قانون اساسی، بیانگر چه نوع ابزارهای ارتباطی می باشند و مصادیق امروزی آنها چیست؟ ۲- عبارات اخلال به مبانی اسلام و اخلال به حقوق عمومی به عنوان محدودیت های آزادی نشریات و مطبوعات در اصل ۲۴ قانون اساسی به چه معنا بوده و چه مواردی را شامل می شوند؟ ۳- عبارت تفصیل آن را قانون معین می كند در ذیل اصل ۲۴ قانون اساسی به كدام قسمت از این اصل معطوف می شود و حدود صلاحیت قانونگذاری مجلس در حوزه نشریات و مطبوعات چیست؟ ۴- آیا محدودیت های مطبوعات و نشریات تنها محدود به اصل ۲۴ قانون اساسی و دو قید مقرر در این اصل می باشد؟ بنا بر تحقیقات انجام شده، هرچند در زمینه آزادی مطبوعات مقالات و كتب متعددی انتشار یافته است اما تاكنون هیچ یك از این كتب و مقالات بر مبنای اصل ۲۴ قانون اساسی به دنبال تبیین حدود و گستره این اصل و كلیه جوانب آن نبوده است و این امر اهمیت این تحقیق را روشن می سازد. به منظور رسیدن به پاسخ سؤالات فوق، نگارنده در قالب پژوهشی توصیفی – تحلیلی تلاش خواهد كرد تا پس از بیان پیشینه اصل ۲۴ قانون اساسی، مفاهیم و عبارات مندرج در این اصل را تبیین كند.
۱ـ پیشینه اصل ۲۲ قانون اساسی
۱ـ ۱. پیشینه تاریخی آزادی نشریات و مطبوعات
۱ـ۲. نگاهی به مشروح مذاکرات اصل ۲۲ قانون اساسی
۲ـ تبیین مفاد اصل ۲۲ قانون اساسی
۲ـ ۱. موضوع اصل ۲۲ قانون اساسی
۲ـ ۱ـ ۱. نشریات
۲ـ ۱ـ۲. مطبوعات
۲ـ۲. محدودیتهای آزادی نشریات و مطبوعات
۱ـ۲ـ ۱. معنای اخلال
۱ـ۲ـ۲. اخلال به مبانی اسلام
۱ـ۲ـ۳. اخلال در حقوق عمومی
۳ـ مبانی آزادی نشریات و مطبوعات
۳ـ ۱. مبانی حقوقی آزادی نشریات و مطبوعات
۳ـ۲. مبانی فقهی آزادی نشریات و مطبوعات
۲ـ نظام حقوقی حاکم بر نشریات و مطبوعات
۲ـ ۱. نظام حقوقی محدودیتهای نشریات و مطبوعات
۱ـ ۱ـ ۱. نسبت محدودیتهای اصل ۲۱ با سایر اصول قانون اساسی
۱ـ ۱ـ۲. محدودیتهای نشریات و مطبوعات در قوانین و مقررات كشور
۲ـ۲. نحوه نظارت بر نشریات و مطبوعات
۱ـ۲ـ ۱. نظارت پیشینی
۱ـ۲ـ۲. نظارت پسینی
۲ـ۳. حدود صلاحیت قانونگذاری مجلس بر مبنای عبارت ذیل اصل
در نتیجه گیری و جمع بندی اینگونه آمده است: بنا بر یافته های این تحقیق می توان موضوع و حوزه اصل ۲۴ قانون اساسی را اینگونه تبیین نمود:
۱- نشریات و مطبوعات به عنوان موضوع اصل ۲۴ قانون اساسی امروزه فراتر از اصطلاح رسانه های نوشتاری و مكتوب بوده و اقسام رسانه های ارتباطی كه قابلیت انتشار عمومی و فراگیر دارند را شامل میشود. بر همین اساس علاوه بر روزنامه، مجله و كتاب، امروزه این واژگان شامل مصادیقی همچون خبرگزاری های اینترنتی، نشریات الكترونیكی، نشریات پیامكی، سایت های اینترنتی، سیستم های مخابراتی همچون وایبر و واتسآپ و ... نیز می شود.
۲- با توجه به پیش بینی دو قید اخلال به مبانی اسلام و اخلال به حقوق عمومی در اصل ۲۴ قانون اساسی و بررسی مفهوم این عبارات در این اصل، محدودیت های نشریات و مطبوعات در قانون اساسی منحصر به این قیود می باشد، هرچند كه محدودیت كلی مقرر در اصل ۴۰ قانون اساسی در زمینه عدم اضرار به غیر در بهره گیری و اعمال حق، در خصوص این آزادی نیز حاكم است؛ البته محدودیت های احتمالی كه به موجب اصول ۷۹ و ۱۷۶ قانون اساسی ممكن است به صورت اضطراری و موقتی در حوزه آزادی نشریات و مطبوعات وضع شوند از شمول
این قیود مستثنی بوده و می توانند محدودیت های دیگری خارج از این موارد باشند.
۳- قید مبانی اسلام به عنوان یكی از قیود محدود كننده آزادی نشریات و مطبوعات در اصل ۲۴ قانون اساسی معادل با اصطلاح ضروریات اسلام می باشد و قید حقوق عمومی در این اصل نیز به معنی حقوق متعلق به عموم مردم و جامعه است. از طرفی واژه مخل در این اصل دارای معنای ثابت و مشخصی نبوده و با توجه به متعلق آن دارای معانی مختلفی است. به عنوان نمونه عبارت مخل به مبانی اسلام به معنای ایجاد تزلزل یا تضعیف در اعتقادات مردم معنا می دهد (حتی اگر به صورت تدریجی اتفاق بیافتد) و از سوی دیگر عبارت مخل به حقوق عمومی به معنای تعرض یا تجاوز به حقوق عامه و یا منافع جامعه می باشد.
۴- هر چند صلاحیت تفصیل مصادیق اخلال به مبانی اسلام و اخلال به حقوق عمومی در درجه اول در صلاحیت قانونگذار عادی قرار گرفته است، اما با توجه به ابهامات موجود در مفهوم این دو عبارت در اصل ۲۴ قانون اساسی، مناسب است كه شورای نگهبان به عنوان مرجع صالح جهت تفسیر قانون اساسی، تعریف مناسبی از این دو عبارت ارائه دهد تا از طرفی این تعریف مبنای قانونگذاری مجلس و نظارت شورای نگهبان قرار بگیرد (جنبه عملی) و از سوی دیگر تفاسیر متنوع حقوقدانان در برداشت از حدود آزادی نشریات و مطبوعات در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران به وحدت بگراید (جنبه نظری).
۵- با توجه به سكوت قانونگذار اساسی در خصوص نحوه نظارت بر نشریات و مطبوعات، قانونگذار عادی اقدام به قانونگذاری در این حوزه كرده است و با بهره گیری از صلاحیت خود -به استناد اصل ۷۱ قانون اساسی و عبارت ذیل اصل ۲۴ قانون اساسی- بنا بر اقتضائات و ویژگی های هریك از ابزارهای ارتباطی نظارت پیشینی یا پسینی را برای آنها در نظر گرفته است. البته با بررسی برآیند این روش های نظارتی روشن است كه از منظر قانونگذار عادی اصل در نظارت بر نشریات و مطبوعات نظارت پیشینی است و تنها در صورتی كه با توجه به ویژگی های آن ابزارها امكان عملی اعمال نظارت پیشینی ممكن نباشد قانونگذار عادی نظارت پسینی را پذیرفته است.
۶- بنا بر آنچه در این پژوهش گفته شد، صلاحیت قانونگذاری مجلس شورای اسلامی برگرفته از مشروح مذاكرات اصل ۲۴ قانون اساسی و اطلاق و عموم اصول ۷۱ و عبارت ذیل اصل ۲۴ قانون اساسی بیشتر از تفصیل مصادیق اخلال به مبانی اسلام و حقوق عمومی می باشد و مصادیقی مانند تعریف هریك از ابزارهای ارتباطی و بیان ویژگی های آنها، تعیین قواعد شكلی انتشار، تعیین شرایط و ضوابط اخذ مجوز انتشار، احصاء زمینه های فعالیت، تعیین قواعد راجع به زمان و دوره های انتشار، تعیین قواعد راجع به حوزه فعالیت هریك از نشریات و سایر شرایط و ضوابط شكلی حاكم بر آنها در زمره صلاحیت های مجلس شورای اسلامی به حساب می آید.
۷- با توجه به اینكه در قانون اساسی هیچ یك از اصول اختصاصاً به شناسایی آزادی بیان به عنوان اصل مادر آزادی نشریات و مطبوعات نپرداخته، مناسب است تا هر زمان كه نیاز به بازنگری در اصول قانون اساسی احساس شد، موضوع اصل ۲۴ قانون اساسی از نشریات و مطبوعات به آزادی بیان و ابزارهای آن اصلاح شود تا از این طریق این اصل جامعیت بیشتری پیدا نموده و در برهه های مختلف زمانی قابلیت تطبیق خود را با ابزارهای ارتباطی جدیدتر داشته باشد.
۸- در پایان مناسب است تا اصل پیشنهادی خود را كه اشكالات و ابهامات اصل ۲۴ فعلی را ندارد مطرح نماییم تا در صورت انجام اصلاحات در قانون اساسی مورد توجه تصمیم گیرندگان امر قرار گیرد. این اصل پیشنهادی به قرار ذیل است: آزادی بیان از طریق مطبوعات و سایر وسایل ارتباط جمعی در حدودی كه مخل به مبانی اسلام و حقوق عمومی نباشد آزاد است. ضوابط شكلی حاكم بر این ابزارهای ارتباطی مانند تفصیل محدودیت های این اصل و همچنین طریق نظارت بر آن را قانون تعیین خواهد نمود.

ارزیابی بخش های گزارش
الف) عنوان
- آیا عنوان گزارش بیان گر اهمیت موضوع آن است؟ بله
- آیا محتوای گزارش در راستای بحث و بررسی پیرامون عنوان تهیه و ارائه شده است؟ خیر
- آیا نام دست اندرکاران تهیه و انتشار گزارش بطور کامل شامل نام و نام خانوادگی، رتبه علمی، محل کار و نشانی پست الکترونیک در گزارش قید شده است؟ خیر
الف) چکیده
- آیا چکیده دقیقا آینه تمام نمای مطالعه است؟ بله
- اگر چکیده به تنهایی مورد بررسی قرار گیرد، آیا به اندازه کافی خلاصه و چکیده کل مقاله است؟ بله
- آیا چکیده گزارش دارای بخش واژگان کلیدی است؟ بله
ب) فهرست
- آیا گزارش دارای فهرست اجمالی و تفصیلی است؟ گزارش دارای فهرست اجمالی است.
- آیا جدول ها، نمودارها و تصاویر دارای فهرست جداگانه اند؟ خیر
- آیا گزارش دارای فهرست اعلام و اشخاص، مکان ها و ... است؟ خیر
پ) مقدمه
- آیا مقدمه، توجیه منطقی از مطالعه و یا هدف از مقاله (بیانی از مشکل موجود و بررسی متون) را شامل می شود؟ خیر
- آیا اهداف مطالعه به وضوح شرح داده شده است؟ بله
- آیا از واژگان کلیدی و اصطلاحات مهم گزارش تعاریف مشخص ارائه شده است؟ خیر
- آیا پیشینه تاریخی بحث مورد نظر در منابع معتبر داخلی و خارجی در گزارش مطرح شده است؟ بله
ت) روش کار
- آیا از روش های معتبر و قابل اعتماد استفاده شده است؟ روش گزارش توصیفی و اقتباسی است.
- آیا روش های انتخاب شده توسط نویسندگان قادر به پاسخ به سوالات تحقیق می باشد؟ خیر
- آیا روش های مورد استفاده به وضوح شرح داده شده اند؟ خیر
- اگر یک مطالعه تحقیقاتی مشابه توسط محققین دیگری انجام شود، می تواند همین نتایج را در پی داشته باشد؟ خیر
ث) یافته ها
- آیا یافته ها به خوبی سازماندهی شده است؟ خیر
- آیا نتایج به وضوح شرح داده شده است؟ خیر
- آیا روش های آماری مناسب انتخاب شده است؟ گزارش فاقد روش آماری است.
- راستی آزمایی نتایج گزارش از طریق کدام آزمون انجام شده است؟ گزارش فاقد روش آماری است.
- آیا نتایج گزارش از روایی و پایایی قابل قبول برخوردار است؟ گزارش فاقد روش آماری است.
ج) بحث
- آیا نتایج مهم به اختصار بیان شده است؟ خیر
- آیا نویسندگان مشخصا بیان کرده اند که فرضیه آنها در این مطالعه ثابت شده یا نه؟ خیر
- آیا یافته های این مطالعه با مطالعات مشابه پیشین در این زمینه مقایسه شده است؟ خیر
- آیا محدودیت های مطالعه ذکر شده است؟ خیر
- آیا برای انجام پژوهش های بعدی پیشنهاداتی ارائه شده است؟ خیر
چ) جدول ها، نمودارها و تصاویر
- آیا مدل مفهومی گزارش در قالب شکل ارائه شده است؟ خیر
- آیا جدول ها، نمودارها و شکل ها ویژگی های کلیدی مطالعه را نشان می دهند؟ گزارش فاقد جدول، نمودار و شکل است.
- آیا تصاویر، جدول ها و نمودارها شفاف و قابل فهم هستند و دارای بالانویس و زیرنویس مناسب می باشند؟ گزارش فاقد جدول ها، نمودارها و شکل ها است.
ح) پیوست ها
- آیا پیوست های گزارش حاوی اطلاعات مفید است؟ گزارش فاقد پیوست است.
- آیا پیوست ها به کسب آگاهی بیشتر در مخاطبان کمک می کند؟ گزارش فاقد پیوست است.
- آیا پیوست ها حاوی فرم ها و اسناد مرتبط با گزارش است؟ گزارش فاقد پیوست است.
خ) منابع
- آیا منابع کافی برای اهداف این مطالعه در جامعه وجود دارد؟ بله
- آیا سبک نوشتن منابع منطبق با دستورالعمل های علمی است؟ بله
- آیا منابع مهم و کلیدی به روز بوده اند و با دقت گزارش شده اند؟ خیر
- شیوه ارائه مستندات و ارجاعات در گزارش چگونه است؟ بصورت پاورقی
- آیا گزارش منابعی برای مطالعه بیشتر مخاطبان ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از منابع بین بخشی و بین رشته ای داخلی و خارجی معتبر استفاده کرده است؟ خیر

ارزیابی محتوایی گزارش
الف) سامان مندی
- آیا گزارش یک کل سامان مند را تشکیل می دهد؟ خیر
- آیا گزارش برای ساماندهی محتوایی خود مدل مفهومی ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش دارای فرضیه یا فرضیه هایی با سوالات مشخص است؟ خیر
- آیا عناوین موجود در گزارش دارای انسجام و هماهنگی است؟ خیر
- آیا بسط و توضیح مطالب در هر پاراگراف، بخش، فصل و ... در گزارش انجام شده است؟ خیر
- آیا در پایان هر فصل، بخش و ... مؤلف به جمع بندی مطالب پرداخته است؟ خیر
- آیا گزارش دارای بخش نتیجه گیری یا جمع بندی نهایی است؟ بله
ب) نوآوری
- آیا محتوای گزارش دارای سطح خاصی از نوآوری در نظریه پردازی و اندیشه ورزی است؟ خیر
- آیا گزارش مدعی صورت بندی جدید از مبانی نظری قدیمی است؟ خیر
- آیا در گزارش توانایی های نوین فناورانه وجود دارد؟ خیر
- آیا گزارش مدعی ارائه محصولات یا خدمات جدید است؟ خیر
- آیا محتوای گزارش دارای توانایی خاص در ایجاد یا گسترش گفتمان اجتماعی را دارد؟ خیر
- آیا خواندن این گزارش تفکر نقادانه را ترغیب می کند؟ خیر
پ) اهمیت
- آیا نسبت حجم مطالب به اهمیت موضوع در گزارش کافی است؟ خیر
- آیا چینش مطالب در گزارش بر اساس درجه اهمیت موضوعات و وزن محتوایی آنها انجام شده است؟ خیر
- آیا در نگارش مطالب در گزارش به موضوعات اولویت دار توجه شده است؟ خیر
ت) شیوایی، روشنی و قابل فهم بودن
- آیا متن گزارش روان و سلیس است؟بله
- آیا در گزارش مطالب به روشنی توانسته اند موضوعات مرتبط با خود را مطرح کنند؟ خیر
- آیا گزارش ساده و قابل فهم است؟ بله
ث) جامعیت
- آیا گزارش به لحاظ موضوعی جامعیت دارد و وجوه مختلف موضوع را پوشش می دهد؟ خیر
- آیا استفاده از تصاویر، نمودارها، جدول ها و ... توانسته است به همه جانبه بودن گزارش کمک کند؟ گزارش فاقد تصویر، نمودار و جدول هاست.
- آیا مؤلف از ساختارها و کلمات رایج در متون علمی و نیز سبک نویسندگی استفاده کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از ویژگی های بینامتنی برخوردار است؟ خیر
- آیا گزارش برای کمک به درک جامع، الگو یا مدلی خاص برای ساده سازی روابط پدیده مورد نظر با سایر پدیده ها ارائه کرده است؟ خیر
ج) اعتبار
- آیا گزارش مبتنی بر پژوهش های روزآمد حوزه تخصصی مربوطه است؟ خیر
- آیا شواهد، منابع و استدلال های موجود در گزارش از اعتبار علمی لازم و کافی برخوردار است؟ خیر
- آیا اعتبار علمی گزارش از سوی یافته های پژوهشی معتبر داخلی و خارجی تایید می شود؟ خیر

ارزیابی اجتماعی گزارش
الف) مخاطبان و ذینفعان
- مخاطبان و ذینفعان این گزارش چه کسانی هستند؟ اعضای شورای نگهبان
- آیا انتشار این گزارش مورد استقبال مخاطبان و ذینفعان قرار گرفته است؟ نامشخص
- آیا این گزارش مخاطبان را به پژوهش بیشتر در رابطه با موضوع تخصصی ترغیب می کند؟ نامشخص
- آیا گزارش حاضر توانایی برطرف کردن نیازهای مخاطبان و ذینفعان خود را دارد؟ نامشخص
ب) تاثیرگذاری اجتماعی
- آیا گزارش در بحث پیرامون پدیده مورد نظر خود از جامعه نگری قابل قبول برخوردار است؟ خیر
- آیا گزارش پیش نیازها و پیش فهم های ضروری و مورد نیاز برای فهم خود را به مخاطبان ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش برای علل و آثار مشکلات متعدد موجود در زندگی مردم تحلیل مناسبی ارائه کرده است؟ خیر
- آیا گزارش برای حل مشکلات زندگی مردم دارای طرح اجرایی با پیشنهادهای مشخص و مستدل است؟ خیر
- آیا گزارش برای کارآمدی راهکارهای پیشنهادی خود برای حل مشکلات زندگی مردم روش راستی آزمایی خاصی را پیشنهاد کرده است؟ خیر
- آیا گزارش توانسته است اهداف اجتماعی از پیش تعیین شده خود را محقق سازد؟ خیر
- آیا ناشر مجموعه نظرات مخاطبان و بازخوردهای مجامع علمی را پیرامون گزارش منتشر کرده است؟ خیر
- آیا گزارش نسبت خود را با اسناد فرادست و فرودست کشور معین کرده است؟ خیر
- آیا گزارش مطالبی پیرامون کارآمدی و عملکرد قوانین مرتبط با موضوع بحث خود را ارائه کرده است؟ خیر
- آیا انتشار این گزارش بازتاب های رسانه ای گسترده در پی داشته است؟ خیر
پ) نیازمحوری
- این گزارش چه نیازی (بنیادی، تخصصی، درسی، کمک درسی و عمومی) را تأمین خواهد کرد؟ نیازهای عمومی
- آیا گزارش توانایی علمی و عملی برای تفکیک نوع نیازهای مخاطبان (خلاءها، کمبودها، تهدیدها، آسیب ها، ضعف ها، فرصت ها، قوت ها، ضرورت ها و اولویت ها) و برنامه ریزی و اجرای برنامه های متناسب با آن را (برنامه های ایجادی، جبرانی، پیشگیرانه، مقابله ای، تقویتی، توانمندسازی، ارتقایی، تامینی و انتخابی) دارد؟ خیر
- آیا توانایی هدف گذاری، راهبردگذاری، سیاستگذاری و سازماندهی مرتبط با موضوع برای رفع سطوح گوناگون نیازهای مخاطبان در گزارش وجود دارد؟ خیر
پ) رتبه ها و جوایز
- آیا گزارش دارای رتبه و جوایز ملی و بین المللی است؟ خیر
- آیا گزارش دارای ارجاعات داخلی و خارجی از سوی منابع علمی معتبر است؟ خیر
ت) تقدیر و تشکر
- آیا در گزارش از شخصیت های حقیقی و حقوقی موثر در کار (اعم از امور علمی و فنی و...) سپاسگزاری شده است؟ خیر
- آیا گزارش در مجامع علمی داخلی و خارجی مورد تقدیر قرار گرفته است؟ خیر

ارزیابی های شکلی گزارش
الف) ویراستاری فنی
- آیا تعداد کلمات و صفحات گزارش برای بیان کامل موضوع گزارش کافی است؟ خیر
- آیا عنوان گذاری اصلی و فرعی در گزارش به درستی انجام شده است؟ خیر
- آیا نوع صفحه آرایی (نوع و اندازه خط، فاصله خطوط، حاشیه ها، سرصفحه و پاورقی و ...) گزارش مناسب است؟ خیر
- آیا آیین نگارش واژگان و جملات بر اساس زبان فارسی معیار در تدوین گزارش رعایت شده است؟ خیر
- آیا در گزارش برای واژگان و اصطلاحات علمی بیگانه، معادل سازی مناسب انجام شده است؟ خیر
- آیا نشانه گذاری در گزارش (مانند ویرگول، نقطه، خط تیره، ویرگول نقطه و پرانتز و ...) به درستی انجام شده است؟ خیر
ب) ویراستاری علمی
- آیا گزارش دارای ناظر یا ویراستار تخصصی است؟ بله
- آیا ناظر یا ویراستار تخصصی به وظایف خود عمل کرده است؟ خیر
- آیا گزارش از زمان انتشار چاپ اول تاکنون بروزرسانی شده است؟ خیر
- آیا محتوای گزارش نیاز به حذف مطالب دارد؟ بله
- آیا محتوای گزارش نیاز به اضافه کردن مطالب دارد؟ بله
- آیا گزارش حاضر نیاز به ویراستاری ادبی دارد؟بله
ج) ویژگی های خاص
- آیا گزارش دارای ویژگی های خاص مانند کادر های خلاصه پیام، سخنان بزرگان، تاریخچه و... است؟ خیر
- آیا گزارش دارای صفحه شناسنامه است؟ بله

^{نویسنده: دکتر محمدرضا ناری ابیانه}