تعهدی به نام برنامه جامع اقدام مشترک در وین اتریش بین ایران و ۱+۵ برای برداشتن تحریمها و نظارت آژانس بر برنامه صلحآمیز هستهای کشور امضا شد اما با گذشت بیش از دو سال از امضای آن با وجودی که آژانس بینالمللی انرژی اتمی بارها و بارها بر پایبندی ایران به این تعهد صحه گذاشته است طرف مقابل نه تنها اقدام عملی در جهت رفع همه تحریمها نداشته بلکه تلاش بسیاری بر تحمیل تحریمهای جدید هم از سوی اتحادیه اروپا و هم از سوی امریکا نیز انجام گرفته است، اما نکته قابل تامل این جریان تعریف و تمجیدهای ادامهدار برخی از اعضای تیم هستهای و رئیسجمهوری است که دامنه این تعریفات به سخنان حجتالاسلام روحانی در نیویورک هم کشیده شده است.
تعهدات شکسته شده تحریمی برجام
طبق توافقات صورت گرفته بین ایران و گروه ۱+۵ اعلام شد:
هیچ تحریم جدیدی از طرف شورای امنیت سازمان ملل بر فعالیتهای هستهای ایران وضع نمیشود.
هیچ تحریم جدیدی از طرف اتحادیه اروپا بر فعالیتهای هستهای ایران وضع نمیشود.
دولت آمریکا با همکاری مستمر و ایفای نقش متناسب رئیسجمهور و کنگره، مانع اعمال تحریمهای جدید علیه فعالیتهای هستهای ایران خواهد شد.
همچنین در مقدمه توافق ژنو یا همان «برنامهی اقدام مشترک» نیز تصریح شده است: «در طول این مدت همهی طرفهای ماجرا تلاش خواهند کرد تا فضای سازنده برای انجام مذاکرات با حسننیت، پابرجا باقی بماند».
در این بین اگر چه برجام در زمان ریاست جمهوری اوباما به صورت کج دار و مریز پیش میرفت اما در همان دوران برخلاف تعهدات صورت گرفته تحریم ایسا که به مادر تحریمها معروف شده است ده ساله بر ایران تحمیل شد! البته این رویه بعد از آمدن ترامپ با شدت بیشتر و علنیتر ادامه پیدا کرد.
البته ترامپ، رئیسجمهور آمریکا تلاش داشته تا ایران را به نقض برجام متهم کند اما مرجع تشخیص پایبندی یا عدم پایبندی آژانس بینالمللی انرژی اتمی است که بارها پایبندی ایران به برجام را تایید کرده است. نکته مهم این است که آژانس حداقل هفتبار تاکنون بر تعهد ایران تاکید داشته است. با این وجود عملکرد آمریکا بعد از اجرایی شدن برجام بر این اساس بوده که نه تنها تحریمهایی قبلی را برگرداند بلکه نگذارد فضای مبادلات و تعاملات ایران با کشورهای دیگر عادی شود.
از طرفی اتحادیه اروپا هم بر خلاف تعهداتی که در برجام پذیرفته تحریمهای جدید را به بهانههای واهی وضع کرد و البته لیست تحریمهایش را به روز کرد. تا نشان دهد که عملا هیچیک از طرفین به تعهدات پایبند نیستند. نقض تعهد تا جایی پیش رفت که رهبر معظم انقلاب برجام را با توجه به بدعهدی طرفین مقابل به خسارت محض تعبیر کردند.
تهدید به خروج از برجام
نقض پیمانهای ذکر شده در کنار عدم برقراری سوییفت و کار نکردن بانکهای بزرگ دنیا با ما به جای اینکه طرف مقابل را رسوا کرده و باعث عذرخواهیاش شود، او را تا جایی گستاخ کرد که در قبال همه این نقض پیمانها به جای عذرخواهی تهدید به خروج از برجام به بهانه نقض پیمان از سوی ایران را داشت!
در این شرایط هم رهبری صراحتا اعلام کردند که اگر امریکا برجام را پاره کند ما آن را آتش میزنیم هر چند که برخی مواضع اعضای تیم هستهای ایران در مدارا با نقضکنندگان پیمان همچنان قابل تامل میماند.
اما ۲۶ شهریورماه نیز یکبار دیگر رهبر معظم انقلاب در مراسم دانشآموختگی دانشجویان دانشگاه علوم انتظامی این نکته را عنوان کردند که «هر حرکت غلط در برجام با عکس العمل جمهوری اسلامی مواجه خواهد شد» همه این مواضع قاطعانه مقام معظم رهبری و نقض پیمانهایی که طرف مقابل انجام شده نشان میدهد که با نقضکنندگان پیمان جایی برای تساهل و تعامل وجود ندارد و باید قاطعانه منافع ملی را پیگیری کرده و تکلیف نقضکنندگان را یکسره کرد چراکه جمهوری اسلامی ایران بارها و بارها ثابت کرده بر سر منافع ملیاش با هیچکس تعارف ندارد.
تعریفهای بدون منطق!
اما با همه این مواردی که ذکر شده از رئیسجمهوری با تدبیر انتظار نمیرفت که در نیویورک درست در محلی که بیشترین صدمه به تعهد برجام وارد شده است از این سند تعریف کند.
او در جمع صمیمی ایرانیان مقیم آمریکا گفته که «برجام در تاریخ سیاسی زنده خواهد بود؛ چه دولت فعلی آمریکا خوشحال و یا نگران باشد، ایرانیان هیچگاه ناقض تعهد نخواهند بود، اما اگر طرف مقابل بخواهد در مقابل حقوق ملت باشد، حتما ملت ایران هم پاسخ مقتضی خواهد داد.»
اینکه روحانی در جمع مردم ایرانی مقیم امریکا که توسط رسانههای غربی محاصره شدهاند و با پروپاگانداهایی که در جهت رفتارهای امریکا در قبال برجام صورت میگیرد به جای اشاره به رفتارهای عهدشکنانه که باعث خدشه وارد شدن به روح و جسم و خود برجام شده است میگوید اگر برجام از طرف مقابل نقض شود! را نمیتوان تحلیل کرد چراکه از رئیسجمهوری محترم انتظار میرفت در آن محفل تلاشی برای روشنگری و دسترسی ایرانیان مقیم امریکا به اطلاعات واقعی داشته باشند و از نقضهای گسترده برجام و تصمیم اخیر مجلس نمایندگان در عدم فروش هواپیما که ناقض صریح بندهای برجام است بگویند.
همچنین رئیسجمهوری با تاکید بر اینکه "برجام در تاریخ سیاسی منطقه ما و جهان همواره زنده خواهد بود چه دولت فعلی آمریکا خوشحال باشد و یا نگران باشد"، اظهار داشته که«برجام یک توافق چندجانبه با حمایت قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است و برای صلح امنیت جهانی به عنوان یادگاری است که به جهانیان اعلام کرد که مسایل پیچیده بینالمللی پای میز مذاکره قابل حل و فصل است. ملت ایران در چارچوب برجام ثابت کرد دروغ نگفته و نخواهد گفت و همواره بر عهد خود پایبند است.»
اینکه برجام حمایت شورای عالی امنیت ملی را داراست را هم رئیسجمهوری محترم توضیح ندادند چراکه حامی واقعی تعهد باید به نقضهای آن حساس باشد اما شورای امنیت سازمان ملل در قبال نقض پیمانهای صریح و رفتارهای وحدتشکنانه هیچ موضعی نگرفته است!!
همچنین در ادامه رئیسجمهوری گفتند که برجام برای امنیت جهانی یادگاری میشود! کاش کسی میتوانست از ایشان بپرسد که مگر قبل از برجام امنیت جهان و صلح بینالملل به خطر افتاده بود؟! مگر بارها و بارها اعلام نشد ایران دنبال دستیابی به سلاح هستهای نیست و آژانس هم این موضع را تایید کرد، از رئیسجمهوری محترم بعید است که به تهمتهای طرف مقابل صحه گذاشته و برجام را عامل صلح ببیند، اصلا مگر پاکستان و هند که فعالیتهای هستهای دارند و حتی سلاح هستهای هم نگه داری میکنند تعهدی به نام برجام دارند؟! آنها حتی عضو واقعی ان.پی.تی هم نیستند در حالی که جمهوری اسلامی ایران از نخستین کشورهای است که به این پیمان که منع توسعه سلاح هستهای و نابودی سلاح جزو اهداف آن است، پیوسته است.
همچنین رئیسجمهور محترم برجام را سندی برای حل مناقشات بینالمللی با گفتوگو میدانند در حالی که عملا نه تنها با برجام مناقشات بینالمللی کاسته نشده بلکه این مناقشات افزایش یافته است.
در نهایت تنها میتوان گفت کاش روحانی در نیویورک حداقل مانند سیف یا ظریف که در خارج از کشور صحبتهایی در فراخور وضعیت بینالمللی، (صحبت صریح درباره نقض پیمان طرف مقابل و دستاوردهای تقریبا هیچ ایران از برجام) داشتند، بیان میکردد تا مردم و رسانهها از پیگیری مطالبات ایران در مواضع رئیسجمهوری شاد میشدند.
هر چند که مردم کشورمان واقعیتهای برجام را متوجه شدهاند و جایی برای پنهانکاری با مردم باقی نمانده است اما اگر روحانی تلاش میکرد در امریکا به روشنگری اقدامات ضد برجامی طرف مقابل بپردازد حتی رسانههای منتقد هم این سخنان رئیسجمهوری را اقدامی شجاعانه و انقلابی تفسیر میکردند نه اعتراف به اشتباه، امیدواریم در ادامه سفر روحانی رویهای جدید در سخنرانیهای خود حداقل درباره برجام شاهد باشیم، همان رویهای محکم که در کارنامه سال ۸۴ روحانی در مواجهه با زیادهخواهی غرب شاهد بودیم.
انتظاراتمان از روحانی بالاست چون او را با خودش قبل از اینکه در قامت رئیسجمهوری ایران ببینیم مقایسه میکنیم. انتظاراتمان از روحانی برای این بالاست که او را تاکنون پیگیر منافع ملی به هر قیمتی تصور کردهایم و اینطور برای خودمان جا انداختیم که روحانی با توجه به اختیاراتی که پس از رئیسجمهور شدن به دست میآورد این منافع را جدیتر و منطقیتر دنبال میکند برای همین است که انتظار داریم او منافع حزبی را در بیان واقعیتی که در برجام اتفاق افتاده کنار گذارد و بدون توجه به اینکه حزب متبوعش او را نفی یا تشویق میکنند درباره برجام واقعی صحبت کند.
از روحانی انتظار داریم که حداقل در امریکا و زمانی که در کشور نقضکننده برجام قرار است سخنرانی کند همان مواضعی که در مجلس خودمان داشت و میگفت برجام از سوی طرف مقابل نقض شده بیان کند تا از فرصتی که بدست آورده بهترین استفاده را برای روشنگری افکار عمومی جهان در رابطه با آنچه بر برجام پیش آمد انجام دهد.
نویسنده: مائده شیرپور