نوزاد نارس برجام، همان برنامه جامعی که برای تولدش ایران را به خیابان کشاندیم و جشن ملی راه انداختیم، همان که بابت اجرایی کردنش قلب رآکتورمان را سیمان گرفتیم، حالا با گذشت دو سال و اندی با همه بدعهدیهای این مسیر به دستور رئیسجمهوری امریکا ضبح شد تا ثابت شود امریکای بوش و اوباما و هر شخص دیگر! به معنای واقعی کلمه بدعهد است!!! مگر این موضوع را از قبل نمیدانستیم که حالا بابت اثبات بدعهدی دوباره کف بزنیم و بگوییم دیدید که گفته بودیم؟! راستی! اصلا در زمان امضای برجام چه میگفتید که حالا مدعی شدید که خوشحالیم ثابت شد امریکا بدعهد است؟! به همین منظور مروری داریم به آنچه در زمان امضای توافق و آنچه بعد از ضبح برجام از آمریکاییها، اروپاییها مسئولان داخلی، بینالمللی، رسانهای و... آمده است.
آمریکای اوباما!
از روزهای منتهی به امضای برجام در امریکا همه چیز قابل رسد و مستند قابل ارائه است تا زمانی که برجام امضا شد، امریکای اوباما و امریکای ترامپ در این مسیر هیچ چیزی از یکدیگر کم نداشته و تلاش کردند در نقش مکمل یکدیگر ظاهر شده و با رمز واحدی به نام #توقف_توسعه_هستهای بایستند و پازلهایشان را برای این اقدام تکمیل کنند در آن مسیر مستنداتمان را نیز مرور میکنیم:
اوباما: در سال ۲۰۱۵ میلادی، «باراک اوباما» رئیسجمهوری وقت آمریکا توئیتی درباره اهمیت توافق هستهای ایران برای حفظ امنیت جهانی منتشر کرد. اوباما در این توئیت نوشته بود: «انتخاب میان دیپلماسی و جنگ است. در صورت رد این توافق از سوی کنگره، برنامه هستهای ایران سرعت پیدا میکند». اوباما بارها در مناظرات و صحبتهای خود با رسم نمودار پیشرفت هستهای ایران بعد از تحریمها صراحتا گفت که اگر برجام امضا نمیشد تحریمهای امریکا شکسته میشد!!! و برجام تنها راه متوقف کردن توسعه هستهای است، این صحبتها همه بدان معنا بود که هدف اصلی امریکا از امضای برجام نه فقط آسودگی از دست نیافتن ایران به بمب هستهای بلکه متوقف کردن توسعه صنعت صلحآمیز هستهای و احیای تحریمهایی بود که به دلیل هزینه بر بودن برای امریکا داشت فرو میریخت. اوباما در مسیر همصدایی با ترامپ دیوانهای که هنوز حلول نکرده بود اما گامهایی هم برداشت و با نقابی که بر چهره زده بود مسیر ترامپ را هموار میکرد، او تنها یک ماه مانده به آمدن ترامپ با تمدید آیسا برای ده سال در حالی که میتوانست این اتفاق را به رئیسجمهور بعدی بسپارد عملا ثابت کرد که با ترامپ تفاوتی ندارد و عملا تنها این دیوانهای که گفته میشود قصد جنگطلبی دارد چهره بینقاب دیپلماسی امریکا است.
سخنگوی کاخ سفید: اوباما برای آینده برجام در دولت بعد تضمینی نداده است! اما صراحتی که شاید «جاش ارنست» از خود نشان داد نیز نکته مهمی میتواند باشد برای اینکه آنچه امریکای اوباما کاشت برای امریکای ترامپ قابل برداشت باشد. او در آخرین کنفرانس خبری به عنوان سخنگوی دولت اوباما، به جدیدترین اظهارنظر «حسن روحانی» رئیسجمهور کشورمان درخصوص برجام، پاسخ داده و در جواب اینکه «آیا ترامپ میتواند برجام را یکجانبه ملغی کند و آیا دولت اوباما درخصوص آینده برجام، به ایرانیها تضمینی داده است؟» گفت: «پرزیدنت اوباما بارها گفته که این دولت به رهبران خارجی درخصوص آنچه دولت بعد میکند، هیچ تضمینی نداده است. رئیسجمهور بعدی براساس آنچه اعتقاد دارد بهترین مسیر برای کشور است، تصمیم خواهد گرفت.»
شرمن: با تحریم نمیتوان مانع توسعهی ایران شد. اما همین یک سال قبل بود که نماینده ارشد امریکا نکتهای را بیان کرد. او گفت با تحریم و اقدام نظامی امکان متوقف کردن برنامه هستهای ایران وجود نداشت. «وندی شرمن» نماینده ارشد آمریکا در مذاکرات هستهای با ایران، که در برنامه «A۱» وابسته به رادیو ملی آمریکا صحبت میکرد، گفت: «برجام تحریمهای مرتبط با هستهای ایران را رفع کرد، اما تحریمهای دیگر مانند حقوق بشر، تروریسم، اشاعه تسلیحاتی باقی مانده و این کشور تحت فشار شدیدی است. این کشور توان دستیابی به بمب اتم را ندارد و این بسیار مهم است. اقدام نظامی، گزینهای برای مقابله با برنامه هستهای ایران بود و هنوز هم هست. حتی تحریم هم نمیتواند مانع توسعه برنامه هستهای ایران شود. پیش از آنکه ما با ایرانیها مذاکره کنیم، اروپاییها با ایران در حال مذاکره بودند. آن زمان ایران تنها چند صد سانتریفیوژ داشت. در حالی که با آنها در حال مذاکره بودیم و شدیدترین تحریمها علیه ایران اعمال شده بود، سانتریفیوژهای آنها به ۱۹۰۰۰ دستگاه رسید.»
برجام ترامپ
ترامپ از روز نخست توافق برجام را نشانه گرفته و وعده خروج از برجام و پاره کردن آن را داده بود و در این مسیر با تعیین توقفهای چند ماهه عملا اعتراف کرد که تلاش دارد بدون انجام دادن تعهدات خود در مسیر زیادهخواهی و استیفای بیش از حد و فشار به ایران برای تحمیل دیدگاهها و زیادهخواهی خودش حرکت کند! او به عنوان رئیسجمهور امریکا با حمایتهای افراد تندرویی چون پمپئو چنین اقدامی را محتمل میکرد و نهایتا سهشنبهشب گفت که بر روی حرفهایش میایستد! هم برجام را کنار گذاشت و هم تحریمهای ایران را علنا در مقابل چشم میلیونها چشم و خبرنگاران امضا کرد!
بر این اساس ترامپ در زمینی که به واسطه اوباما آماده شده بود پیش رفت و از همان جادهای که اوباما برای امضای تعهد بهره گرفت برای خروج از برجام بهره برد! بیانیههای بعدی اوباما و کری هم تنها حامی یک پیام برای ترامپ است که حواسش به #احیای_توسعه_هسته_ای ایران باشد و آنها تنها نگران این احیا هستند که یکبار به چشم دیدهاند، نه آبرو و نه پاره شدن امضایشان! که خود نشان از هممسیر بودن این دو رئیسجمهوری در تضعیف جمهوری اسلامی دارد.
اتحادیه اروپا
اتحادیه اروپا با حجم قراردادهای مالی که با امریکا دارد بارها ثابت کرده که نمیتواند مستقل از امریکا عمل کند، اتحادیه اروپا در همان زمانی که اوباما برای بستن تعهد برنامه جامع اقدام مشترک و ممانعت از توسعه صنعت هستهای تلاش میکرد همواره در زمین امریکا بازی میکرد و این نکته را تاکید میکرد که دوست دارد منافع اقتصادی از بازار بکر ایران داشته باشد! قبل از برجام این گفتهها تکرار میشد و بعد از برجام هم بر لزوم حفظ بازار اقتصادی تاکید داتشتند و با بیانیهای عجیب و اشاره به اینکه «ایران به برجام پایبند باشد تحریمها را بر نمیگردانیم» تلاش میکنند که هدفهای اقتصادی خود را مرتفع کنند. اما موضوع وقتی مهیجتر میشود که قبل از خروج امریکا از برجام خبر میرسد که آلمان و فرانسه و بریتانیا، سه کشور اروپایی امضاکننده توافق هستهای ایران به دونالد ترامپ، رئیسجمهوری آمریکا پیشنهاد دادند تا در قبال وضع تحریمهای جدید علیه ایران، در این توافق باقی بماند. به گزارش رویترز در فهرست تحریمهای جدید پیشنهادی نام افرادی دیده میشود که یا با برنامه موشکی ایران و یا با حضور این کشور در سوریه در ارتباط هستند.
از زمان تهدید دونالد ترامپ به خروج از برجام، طرفهای اروپایی این توافق بینالمللی، خواستار اعمال فشار بیشتر بر ایران به منظور توقف سیاستهای منطقهای این کشور شدهاند. در سند محرمانهای که به رؤیت خبرگزاری رویترز رسیده است، بریتانیا و آلمان و فرانسه پیشنهاد دادهاند تحریمهای جدیدی از سوی اتحادیه اروپا علیه ایران به دلیل برنامه موشکهای بالستیک و همچنین مداخلات این کشور در بحران سوریه وضع شود تا به این ترتیب دونالد ترامپ متقاعد به باقی ماندن در توافق هستهای سال ۲۰۱۵ میلادی شود.
این اتحادیه حتی در سفر رئیس وقتش کاترین اشتون پروتوکل توافقی را رعایت نکرد و دیدارهایی با زندانیان سیاسی داشت! اما انگار برخی هنوز اعتقاد دارند که اروپا به تعهداتش پایبند است.
دولت
در دولت از معاون محیطزیست تا وزیر خارجه و افراد مربوط و نامربوط به حوزه هستهای، همه و همه تلاش داشتند که ثابت کنند برجام بهترین سند و بهترین دستاورد هستهای است که به دلیل زبان بلد بودن! تیم مذاکرهکننده به انحراف نرفته است و سندی محکم برای جمهوری اسلامی ایران است. سخنرانیها در مدح برجام حتی بر خلاف ادعای سه شنبه شب روحانی! تا چند روز قبل از اعلام خروج ترامپ ادامه داشت و حتی بعد از خروج تلاش شده است مواهب برجام اروپایی برجسته شود!
روحانی: سند توافق با کدخدا!
روحانی قبل از انتخابات یازدهمین دوره ریاست جمهوری گفته بود: «بنده معتقدم مذاکره با آمریکا راحت تر از مذاکره با اروپاست چراکه اروپاییها به دنبال آقا اجازه از آمریکا هستند... آمریکاییها کدخدای ده هستند، با کدخدا بستن راحتتر است.»
او حتی در پاسخ به انتقادات و سوالات هفت کاندیدای ریاست جمهوری در مناظرههای انتخاباتی سال ۹۲ مبنی بر کدخدا خواندن آمریکا ضمن دفاع از نظر پیشین خود اظهار داشت: «در مورد کدخدا، سوال این بود که از بنده پرسیده بودند آیا مذاکره با آمریکا راحتتر است یا مذاکره با اروپا و بنده پاسخ دادم مذاکره با آمریکا راحتتر از اروپا است؛ چراکه اروپاییها کدخدایی دارند و باید از آن اجازه بگیرند بنابراین ما برویم با همان کدخدای آنها صحبت کنیم و بهتر است.»
روحانی: زندگی پسابرجام با زندگی قبل از برجام کاملاً متفاوت است!
رئیسجمهور در مراسم افتتاح نمایشگاه بینالمللی کتاب!! با بیان اینکه زندگی و دنیای پیش و پس از برجام کاملا متفاوت است، تاکید کرد؛ این همه اعتبارات بانکی خارجی که به سمت کشور سرازیر شده است. ما وارد صحنه و صفحه جدیدی شدیم و چه بخواهیم و چه نخواهیم دنیا و زندگی پسابرجام با زندگی ماقبل برجام کاملاً متفاوت است. من آثار این موفقیت در مذاکرات بسیار پیچیده بینالمللی
اما این تنها نخستینباری نبود که رئیسجمهوری در فضایی بیارتباط به برجام و سیاست و اقتصاد، مقوله برجام را به رخ میکشید تا تاثیرات برجام را در «همه چیز» بعد از برجام نشان دهد. روحانی به هر بهانهای و در هر مراسمی، مسئله برجام و دوره پسا برجام را بزرگنمایی کرده و حرفی از آن به میان کشانده است. برند ظاهراً لوکس اما توخالی برای مانور دولت شده بود.
رئیس دولت یازدهم در مراسم روز جهانی کارگر در ۱۲ اردیبهشت نیز با تاکید مجدد بر برجام گفت: راه برای سرمایهگذاری خارجی و افزایش تولید، در دوره پسابرجام گشوده شده و امروز نیازمند کار و تولید هستیم و این دو بدون سرمایه و تکنولوژی امکانپذیر نیست.
همچنین به نوشته پایگاه اینترنتی بلومبرگ، سیف گفته ایران سه ماه بعد از اجرایی شدن برجام، توان دستیابی به ۱۰۰ میلیارد دلار دارایی ضبط شدهاش در خارج از کشور را نداشته و برای پرداخت صورتحسابهایش در مبادلات خارجی به دنبال راهی برای استفاده از دلار است.
پیش از سیف، علیاکبر صالحی رئیس سازمان انرژی هستهای نیز در مصاحبه با العربی الجدید با اذعان به اینکه طرف مقابل در اجرای برخی موارد تاخیر کرده است، افزود: برخی از بانکهای بزرگ اروپایی تحریمهای اعمال شده علیه ایران را به طور کامل برنداشتهاند.
رئیسجمهوری همچنین در جلسه شورای اداری استان سمنان در ۳۱ فروردین سالجاری هدف از برجام را آماده کردن فضا برای رونق ذکر کرد و گفت: برجام موفقیت و اقدامی بزرگ بود که از سوی ملت ایران به انجام رسید و ما باید این راه ادامه دهیم.
گفتنی است روحانی در مراسم بزرگداشت روز ملی فناوری هستهای در ۱۹ فروردین نیز گفته بود: برجام فرصتی بزرگ برای تحقق سریعتر اقتصاد مقاومتی است. وی با تاکید بر اینکه فرصتی که برجام برای وحدت، پیشرفت و تعامل آفرید، دائمی و ابدی نیست، افزود: برجام امروز یک فرصت بزرگ، برای ملت ما در زمینه جذب فناوری، مسایل اقتصادی، تعامل با جهان، جذب سرمایهگذاری و در مهمتر از همه تقویت وحدت و اتحاد در درون کشور است.
وی سپس با انتقاد از دولت قبل افزود: اگر این دولت میخواست راه گذشته را ادامه دهد، امروز صادرات نفت کشور به صفر میرسید. در حالی که اگر برجام نبود، قدم به قدم حتی یک بشکه نفت را هم نمیتوانستیم صادر کنیم. نباید اجازه دهیم فضای امید و تلاشی که پس از برجام شکل گرفته، از بین برود.
یادمان نرفته که حتی رئیس ستاد انتخاباتی دکتر روحانی در مراسم رسمی افتتاح ستادش در استان مرکزی گفت: برجام سندی است که ۵ قدرت جهانی را در برابر ایران به زانو در آورد و با پشتیبانی رهبری و دولت توانست حقانیت جمهوری اسلامی ایران را در عرصه کارزار به جهانیان اثبات کند که این جزء افتخارات این ملت است.
اما روحانی سهشنبه شب از عدم تعهد امریکا! ادامه دادن احتمالی برجام با اروپا! سخن گفته و برای این مسیر چند هفته وقت تعیین کرده است!
عراقچی: برجام مانع ترامپ است
سیدعباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه در برنامه تلویزیونی "جهان آرا" به پرسشها درباره برجام پاسخ داد. او در همین چند ماه قبل در بهمنماه! این سخنان را بیان کرده است. وی گفت: مساله اصلی در مذاکرات، رفع تحریمها نبود، رفع تحریمها یک خواسته بسیار بزرگ ما بود. بحران هستهای ۱۲ سال طول کشید، خواست اصلی و شعار اصلی مردم در این بحران چه بود؟ انرژی هستهای حق مسلم ماست. اگر میخواستیم فقط برای تحریمها وارد مذاکره شویم چرا کاری کردیم که وارد تحریم شویم؟ دنبال چه آرمانی بودیم؟ در این مقاومتی که در طول این سالها کردیم ما به دنبال این شعار بودیم که انرژی هستهای حق مسلم ماست
عراقچی افزود: تحریمها برداشته شد، خواستههای ما که بحث تحریمهای مرتبط با هستهای و موضوع مذاکره بود، محقق شد هم در متن برجام هم موضوع مذاکرات.
وی اضافه کرد: اعتقاد ندارم که ما وارد مذاکره شدیم برای رفع تحریمها بلکه وارد مذاکرات شدیم که حق مسلم مردم ایران را تثبیت کنیم که این در مذاکرات و برجام تثبیت شد، اینکه جامعه بین الملل، شوای امنیت و کشورهای ۱+۵ به برنامه هستهای ما احترام بگذارند دستاورد بزرگ برجام است. لغو تحریمهای اتحادیه اروپا، تحریمهای شورای امنیت و لغو دستورات اجرایی رئیسجمهور و اسقاط تحریمهای کنگره که به صورت مرتبط تکرار میشود.
عراقچی جواب داد: تعهد اصلی آمریکاییها که لغو تحریمهای رئیسجمهور بود انجام شده است. آنچه که وی به تحریمهای کنگره الان انجام شده البته ترامپ گفته ممکن است دفعه بعد انجام نشده است. حالا این بحث خود را دارد.
وی ادامه داد: اینکه ترامپ تحریمهای نفتی را نمی توانند برگردانند به خاطر برجام است و در این تردیدی نداریم. برجام مانع ترامپ است. ترامپ میخواهد قدرت ایران را بگیرد برای همین است که میگوید برجام از بین برود.
البته او چندی قبل هم از امضای برجام به عنوان رئیس ستاد پیگیری اجرای آن در تضمین دانستن سخنان جان کری، وزیر خارجه دولت سابق آمریکا یکی از همین موارد اعتماد به آمریکا را عملا نشان داده بود. زمانی که کنگره آمریکا قانون محدودیت سفر به ایران را تصویب و اوباما، رئیسجمهور آمریکا با امضای خود آن را قانونی کرد، عراقچی در توجیه عدم نقض این توافق دل به سخنان جان کری سپرده بود و در حمایت آن بیان داشت: «این یک نامه معمولی نیست. امضای وزیر خارجه آمریکا را دارد و اجرای موفق برجام را تضمین کرده است!»
این در حالی است که یکماه بعد از این مراسم در اسفندماه ۹۶ موسسه چتم هاووس گفت برجام هیچ دستاوردی برای ایران نداشته است و ایران برجام را داستانی موفق نمیداند چراکه از آن بهرهمند نشده و تحریمها برداشته نشده است!
ظریف: از سوی دیگر ظریف خود نیز پیشتر به آمریکاییها در زمینه برجام اعتماد کرده بود و در گفتوگو با شبکه پیبیاس آمریکا گفت: «ما محدودیتهایی را که پرزیدنت اوباما برای وادار کردن کنگره به لغو تحریمها با آن مواجه است درک میکنیم و همانطور که ما نمیپذیریم آنها از ما امری غیرممکن را بخواهند، ما هم از آنها نمیخواهیم که اقدامی غیرممکن انجام دهند. ما در امور داخلی آمریکا دخالت نمیکنیم، اگر اوباما به ما قول میدهد که کاری بکند، ما آن را میپذیریم و به قولش احترام میگذاریم.» اینکه ظریف بیان میکند از ابتدا برجام سند بیاعتمادی به آمریکاست در رفتار دیپلماتهای هستهای کمتر دیده میشود و موارد متناقضی از آن وجود دارد. با این تفاسیر برجام را بایستی سند بدعهدی آمریکاییها از حیث یک تجربه تلخ سیاست خارجی دانست که به مرور زمان ثابت شد که به کاخ سفید نمیشود اعتماد کرد.
حتی ظریف در گفتوگو با روزنامه ایران در مردادماه گذشته از تأمین اهداف اقتصادی ایران و رهاورد لغو تحریمهای هستهای سخن گفت و تحریمهای جدید را اگرچه غیرقانونی دانست اما تأکید کرد که وارد حوزه برجام نمیشود. او همچنین در حالی که از پیگیری شکایت ایران در کمیسیون مشترک ایران و ۱+۵ خبر داد، گفت که«ما هدیه خروج ایران از برجام را به آقای ترامپ نخواهیم داد». و ادعا کرد: «برجام عملکرد خود را در اقتصاد با موفقیت به ثبت رسانده است.»
اما ظریف حالا به جای پاسخگویی بیاعتنایی میکند و بدون پاسخ به خبرنگاران محوطه دولت را ترک کرده است، ماجرا از این قرار است که روز گذشته وزیر امور خارجه وقتی از جلسه هیأت دولت خارج شد، بدون اینکه به سؤالات خبرنگاران پاسخ دهد، محوطه هیأت دولت را ترک کرد. خبرنگاران منتظر بودند تا شخص نخست دستگاه دیپلماسی و مشهورترین چهره مذاکرات هستهای؛ یعنی محمّدجواد ظریف را در بین خود ببینند تا به سؤالات آنان در مورد خروج آمریکا از برجام پاسخ دهد.
با این حال، وزیر امور خارجه وقتی از جلسه هیأت دولت خارج شد، بدون اینکه به سؤالات خبرنگاران پاسخ دهد، محوطه هیأت دولت را ترک کرد!
موافقان
موافقان برجام بعد از جشن و پایکوبی و بالابردن انتظارات در حد بهتر شدن کیفیت آب خوردن! سعی داشند با کلیدواژههایی چون #کاسب_تحریم #بی_شناسنامه #دلواپس و... منتقدان را راضی کند و البته گاهی هم برای رضایتشان قسم جلاله بخورند!
مرحوم هاشمی: بیخود میگویند برجام بد است!
اظهارنظر درباره تاثیرات برجام در اقتصاد کشور را میتوان از افراد مختلفی شنید اما آخرینباری که مرحوم آیتالله اکبر هاشمیرفسنجانی رئیس اسبق مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره برجام سخن گفت با صراحت تاکید کرد: برخلاف منفیخوانیهایی که وجود دارد برجام موفق بوده و بسیاری از مشکلات کشور را برطرف کرد. وی تصریح کرد: برجام توانست بسیاری از راههای بسته کشور در بخش کشتیرانی، بیمه و همکاریهای بانکی را باز کند.
آیتالله هاشمیرفسنجانی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه برخی از مدیران برجام را ناموفق میدانند، گفت: این افراد بیخودی میگویند زیرا بسیاری از مشکلات کشور با برجام برطرف شد.
رئیسی و لغو برجام!
هرمیداس باوند در انتخابات دوره دوازدهم ریاست جمهوری گفت: با روی کار آمدن رئیسی و اصولگرایان، «سیاست فکری ثانوی» اروپاییها و شرکای فعلی ایران وارد فاز اجرایی میشود. به عبارتی دیگر آنها بررسی میکنند که آیا باید روابط خود را با ایران ادامه دهند یا اینکه تغییر رویههای متعدد را اعمال کنند. در امتداد این وضعیت القای فضای منفی روانی اولیه به کشور و نظامبینالملل صورت خواهد گرفت. در این راستا باید توجه باشیم که رئیسی در عمل و نظر با برجام مخالف است و حتی مخاطرات امنیتی برای آن ترسیم کرده است؛ اما تاکنون اعلام نکردهاند که سیاست ایشان و جناح منتسب به وی در مورد برجام، سیاست خارجی و تهدیدات بینالمللی چگونه خواهد بود. بنابراین باید بگوییم که در حالت فعلی جهل ایجاد وَهم خواهد.
دلم میسوزد
حسن بهشتیپور گفت: دلم برای آنها میسوزد، برخی منتقدان نه برجام را خواندهاند و نه ترکمانچای را. هنوز منتقدان جایگزین بهتری برای برجام ارائه نکردهاند و صرفا از اقتصاد مقاومتی سخن میگویند، حال آنکه اجرای اقتصاد مقاومتی، خود منوط به برجام و تعامل با دنیاست.
مخالفان برجام
اما مخالفان و منتقدان برجام فقط در سخنان خود بر یک حرف تکیه میکردند که امریکا قابل اعتماد نیست و دستاوردهایی که با زحمت به دست آمده را نباید با اعتماد به امریکا از دست داد، در مسیر نقد و مخالفت هم تشکیل جلسه کمیسیون دادند و هم گریه کردند اما راه به جایی نبردند.
نکته مهم این است که حالا چه باید کنیم؟! که این گزارش مفصل بعدی ما خواهد بود.
نویسنده: مائده شیرپور