نگاهی به تقویم تاریخ این مساله را نشان میدهد که سازمان برنامه و بودجه که این روزها خبر تفکیک آن به اخبار خبرگزاریها تبدیل شده است در طول دو دهه گذشته فراز و نشيبهاي زیادی را سپری کرده است به طوریکه این فراز و فرودها موجب آن شده تا این سازمان از مسئولیت و رسالت اصلی خود باز بماند.
سازمان برنامه در گذر زمان
سازمان برنامه در سال ١٣٢٧ براي نخستينبار با تصويب برنامه هفت ساله عمراني اول با نام سازمان برنامه پايهگذاري شد. وظيفه اين سازمان مراقبت و نظارت بر اجراي برنامه بود اما بعدها هم عنوان سازمان از تغيير مصون نماند و هم شرح كارش.
سازمان برنامه و بودجه، پس از انقلاب نيز تعطيلي مقطعي و ١٠ روزهاي را پشت سر گذاشت و پس از آغاز مجدد فعاليت، مسئوليتهاي پيشين خود را يافت. در سال ١٣٧٩ بود كه پس از ادغام سازمان اداري - استخدامي و سازمان برنامه و بودجه، نام اين سازمان از ديوار ساختمان بلندمرتبهاي كه رو به بهارستان نشسته است، كنده شد و عبارت سازمان مديريت و برنامهريزي بر اين ديوار نشست. پس از آن بود كه در سال ١٣٨٦، سازمان مديريت و برنامهريزي به تاريخ پيوست و سپس عبارت معاونت برنامهريزي و نظارت راهبردي بر اين ديوار حك شد تا سال ١٣٩٣ مجددا اين ديوار نام سازمان مديريت و برنامهريزي را ببيند.
مدیریتی از جنس آزمون و خطا
کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی در تشریح چنین اتفاقی فارغ از اینکه چقدر سوءمدیریت در مورد وظایف این سازمان وجود داشته و تا چه حد آزمون و خطاهای صورت گرفته منجربه آن شده تا اهداف این سازمان هیچگاه محقق نشود بخشی از دلایل این مساله را به انتشار فیشهای حقوقی نامتعارف و نامشروع نسبت میدهند و میگویند: اين مساله نشات گرفته از پسلرزه فيشهاي حقوقي است چراکه به گفته نوبخت، رئيس سازمان مديريت و برنامهريزي، تاكنون ١٣ مدير عاليرتبه در جريان فيشهاي حقوقي بركنار شدهاند و روند بركناريها همچنان تداوم خواهد داشت.
به گفته این گروه وعده رئيسجمهور نيز بر تداوم برخورد با اينگونه اقدامات استوار است و بررسيها نشان ميدهد دولت اين موضوع را جدي گرفته است.
اما نوبخت در تشریح این موضوع روز گذشته در جمع خبرنگاران گفت: گفت: سازمان مدیریت و برنامهریزی در سال ۸۶ در سطح ملی و استانها منحل شد و الان این سازمانها مجدداً با تصویب شورایعالی اداری در سطح ملی و استانها احیاء و فعال شده که امور اداری - استخدامی و برنامه و بودجه را انجام میدهد.
وی همچنین درخصوص اقدامات ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی نیز گفت: دبیرخانه اجرای سیاست اقتصاد مقاومتی، سازمان مدیریت و برنامهریزی تعیین شده است.
نوبخت افزود: به لحاظ حساسیت این کار و اراده شخص رهبر معظم انقلاب، برای اجرای این سیاست، بخش قابل توجهی از وقت و انرژی سازمان مدیریت برای نوشتن برنامه توسعه ششم پنج ساله صرف شد. لذا افزایش وظایف این سازمان باعث شد برای مدیریت بخش اداری کشور، سازمان جدیدی به نام امور اداری و استخدامی برای تفکیک این وظایف تشکیل شود.
کارشناسان بر خلاف ادعای نوبخت با استناد به روند شکلگیری این سازمان میگویند: این شورا یعنی شورايعالي اداري راي به تجزيه سازمان مديريت و برنامهريزي به دو سازمان اداري و استخدامي و برنامه و بودجه داده كه ١٧ سال قبل اين دو سازمان در يكديگر ادغام شدند و سازمان مديريت و برنامهريزي را شكل دادند.
این گروه میافزایند: تفکر متولیان امر در سال ۷۹ این بود که لزوم كوچكسازي دولت و تجميع تصميمگيريها در حوزههاي مرتبط عاملی است که ادغام این دو نهاد را الزامی کرده است اما نه تنها این مساله نتوانست به تحقق اهداف این سازمان کمک کند بلکه شرایط امروز به مراتب دشوارتر از گذشته است چرا که در طول سالهای اخیر این سازمان به کوچکترین تکالیف خود نیز نرسیده است.
انحلال این سازمان در سال ۸۶ در جهت تشکیل راهاندازي معاونتي تحت عنوان معاونت برنامهريزي و نظارت راهبردي زيرنظر رئيسجمهوري احمدينژاد صورت گرفت.
اگرچه این انحلال نه تنها در آن زمان که بعدها نیز انتقاداتی را با خود همراه کرد اما در آن زمان متولیان امر معتقد بودند که ساختار این سازمان پوسیده بوده و از مهمترین عواملی که برنامههای توسعهای و چشماندازی کشور اجرا نشده به وجود چنین ساختاری باز میگردد.
اما داستان انحلال و احیای این سازمان به همین جا ختم نشد مجددا بعد از ۷ سال در آبان ۹۳ متولیان دولت یازدهم رای به احیای آن دادند و با انتقاد از اقدام دولت دهم، احیای آن را لازم و ضروری دانستند اما این بار نه بعد از ۱۷ سال بلکه در فاصله زمانی کمتر از دو سال رسما اعلام کردند که باید به روال دولت نهم برگردد.
هرچند برخی کارشناسان معتقدند که بروزچنین اتفاقی قابل پیشبینی بود چراکه عدم نظارت موجب شد تا حادثهای مانند فیشهای حقوقی رو شوند و چنان جنجالی را بیافریند که ۱۳ نفر از مدیران ارشد بانکها و سازمانهای اقتصادی کشور برکنار شوند.
اگر چه در بسیاری از کشورهای دنیا و ازجمله کشورهای توسعه یافته استفاده از روش آزمون و خطا برای حل مشکلاتی همچون مشکلات اقتصادی منسوخ شده است اما متاسفانه این مساله در کشور ایران همچنان پابرجاست و این تنها مربوط به یک دولت یا دولتی دیگر نیست بلکه در تمام دولتهایی که تاکنون بر سرکار بودهاند هر یک به شکلی این موضوع را دستخوش تغییر و دگرگونی کردهاند بدون آنکه درنظر داشته باشند که اینگونه رفتارهای آزمون و خطایی تا چه حد بر اقتصاد کشور و سایر برنامههای تدوین شده اثرگذار است.
آیینه تقویم
١٣٧٩- ادغام سازمان برنامه و بودجه و اداري و استخدامي و تشكيل سازمان مديريت و برنامهريزي.
١٣٨٦- انحلال سازمان مديريت و برنامهريزي و تشكيل دو معاونت برنامهريزي و نظارت راهبردي رئيسجمهور و معاونت توسعه مديريت و سرمايه انساني.
١٣٩٣- احياي سازمان مديريت و برنامهريزي.
١٣٩٥- تجزيه سازمان مديريت و برنامهريزي به دو سازمان اداري و استخدامي و برنامه و بودجه.