به نظر شما اهداف سفر۳ روزه وزیر امور خارجه کشورمان به هندوستان و سفر آتی به عراق چیست؟
بدیهی است در شرایط کنونی و در سایه تحریم‌های اقتصادی آمریکا که یقیناً یک جنگ اقتصادی تمام عیار را علیه ایران به راه انداخته است، تهران باید از همه فرصت‌ها و پتانسیل‌های خود نهایت استفاده را ببرد. در این راستا نیز مهمترین شرکای تجاری ما در اولویت تلاش‌های تهران برای تقابل با تحریم های ایالات متحده آمریکا قرار دارند. با توجه به این نکات هندوستان و عراق در صدر لیست قرار می‌گیرند، چرا که از یک سو ما نزدیک به ۱۰ میلیارد دلار صادرات نفت و میعانات گازی به هندوستان داریم و از آن طرف نیز مشابه همین رقم را به صادرات کالاها و خدمات به کشور عراق اختصاص داده‌ایم.
از این رو بعد از سفر آقای روحانی به ترکیه، یقیناً دستگاه سیاست خارجی نیز برای محقق کردن شعاری که شخص وزیر آن را سرلوحه کاری خود در دور دوم وزارت امور خارجه عنوان کرده بود (دیپلماسی اقتصادی) به دنبال تحقق این شعار است.
از طرف دیگر باید این نکته را هم یادآور شد که فصل مشترک دو کشور هند و عراق به معافیت‌های تحریمی وزارت خزانه داری آمریکا برای بغداد و دهلی نو باز می‌گردد. این معافیت‌های تحریمی فرصت بسیار مناسبی را در اختیار جمهوری اسلامی و دستگاه سیاست خارجی کشور قرار داده است تا بتواند ذیل این معافیت ها هرچند موقت مناسبات اقتصادی خود را پیش ببرد چرا که کشور در یک شرایط بغرنج اقتصادی و تجاری قرار دارد و باید از همه فرصت‌ها و پتانسیل‌ها نهایت استفاده را ببرد. از این رو دو کشور عراق و هندوستان به کانون سفرهای آقای ظریف بدل شده است. از آن سو وضعیت بودجه کشور چندان مساعد نیست و چشم انداز بسیار روشنی برای فروش یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه‌ای نفت در سال پیش رو وجود ندارد، لذا باید دستگاه سیاست خارجی کمک حال دولت در این شرایط باشد و در زمینه فروش نفت به هندوستان که یکی از واردکنندگان مهم جهانی نفت خام به شمار می‌رود، اقداماتی را صورت دهد. اقداماتی که حداقل از افت شدید فروش با تدابیر خاص جلوگیری کند.
البته من پیشنهاد می‌کنم تنها به این دو کشور اکتفا نشود و دیگر همسایگان نیز مدنظر قرار گیرند. حتی معتقدم باید برنامه‌ریزی دقیقی برای تعریف کشورهای هدف جدید در دستگاه دیپلماسی شکل بگیرد. از سوی دیگر میزان همراهی، هماهنگی و حمایت‌های دستگاه‌های اقتصادی و امنیتی با وزارت امور خارجه برای عبور از این شرایط سخت افزایش پیدا کند. در این راستا مهمترین بازیگر از نگاه من شرکت‌ها و بخش خصوصی اقتصاد ایران است که باید چابک‌تر و فعال‌تر خود را در عرصه سیاست خارجی نشان دهند.
یعنی اهدافی مانند شرکت در نشست سالانه ریسینا را نمی‌توان از دلایل حضور ظریف در دهلی نو دانست؟
خیر. چون این نشست یک نشست رسمی بین المللی نیست، بلکه نشستی است که از سوی یک اندیشکده هندی برای مسائل و چالش‌های جهانی برگزار می شود، لذا حضور ما و یا عدم حضور ما در این شرایط، نمی‌تواند از اهداف و دلایل حضور رئیس دستگاه خارجی کشور در هندوستان باشد، اگرچه این مسئله به عنوان هدف سفر آقای ظریف عنوان شده است. اما یقیناً مسائل اقتصادی و پیگیری مناسبات تجاری بین ایران و هند اکنون بیش از همه چیز به هدف سفر ظریف و حضور در دهلی نو بدل شده است.
از نگاه شما عرصه دیپلماسی و تحرک سیاست خارجی تهران با سفر به عراق و هند چه کمکی می‌تواند به بهبود مناسبات تجاری ما و تقابل با تحریم های آمریکا بکند؟
قبل از هر چیز باید این مسئله را هم یادآور شد که اکنون تلاش های جمهوری اسلامی ایران و دستگاه سیاست خارجی برای عملیاتی شدن سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا تاکنون بی‌نتیجه بوده است، لذا تهران سعی دارد همزمان با پیگیری این تلاش‌ها، دیگر راه حل‌ها را هم مورد بررسی قرار دهد، چنان که امروز آقای ظریف هم اشاره داشت تهران به همکاری با اروپا برای همکاری درباره SPV ادامه می دهد، اما کشور را در شرایط تحریم منتظر اقدام قاره سبز نمی‌گذارد و با شرکای سنتی خود مثل هند، چین و روسیه در راستای توسعه مناسبات اقتصادی همکاری می‌کند. با این وصف و در سایه همین تحرک دیپلماتیک اکنون گفت‌وگو های مثبتی در مورد رشد و توسعه همکاری‌های دهلی نو و تهران در قبال بندر چابهار مانند سرمایه گذاری هندی‌ها در حوزه پتروشیمی صورت گرفته است.
آیا دستگاه سیاست خارجی کشور در سایه سفر خود به هندوستان و نیز سفر آتی به کشور عراق به دنبال تبدیل و آلترناتیوی برای ساز و کار ویژه مالی و اتحادیه اروپا است؟
خیر. نمی‌توان به صراحت گفت که اتحادیه اروپا و ساز و کار ویژه مالی می‌تواند بدیل و آلترناتیوی پیدا کند. همانطور که اشاره داشتم جمهوری اسلامی ایران در دو جبهه فعالیت خود را ادامه می‌دهد. از یک سو تلاش‌هایش را برای حفظ مناسبات خود با قاره سبز و عملیاتی کردن سازوکار ویژه مالی ادامه می‌دهد و از طرف دیگر تمام پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های در اختیار خود را مانند کشورعراق، هندوستان، ترکیه، قطر و دیگر همسایگان نیز برای تقابل با تحریم‌های ایالات متحده آمریکا به کار می‌گیرد.
از طرف دیگر این نکته را هم باید باید یادآور شد علی رغم این که هندوستان تمایل جدی به گسترش مناسبات با ایران دارد، اما به واسطه شرایط تحریمی، اکنون دهلی‌نو یک نوع رفتار دست به عصا را در قبال تهران پیش گرفته است. پس اگر سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا شکل نگیرد، یقیناً هندی‌ها هم در تعیین سقف مناسبات تجاری با ایران تجدیدنظر خواهند کرد. از این رو آلترناتیوی برای اتحادیه اروپا و سازوکار ویژه مالی وجود ندارد. دیپلماسی ایرانی
