این روزها یکسره صحبت از لغو تحریمها و بازگشت به برجام از سوی برخی از گروه‌های سیاسی از جمله اصلاح طلبان و دولتمردان به گونه‌ای استقبال می شود که گویا اصلا ً تنها باید روی رفع تحریمها کار کرد. این درحالی است که مردم تاکید دارند بایستی دولتمردان و مسئولان کشور با استفاده از راهکارهای مطمئن به جای راه حل های مقطعی، خنثی سازی و بی اثر کردن تحریمها را در پیش گیرند. زمانی که برجام به عنوان راه حل همه مشکلات کشور مطرح می‌شد، عده‌ای از منتقدین و دلسوزان با اشاره به اینکه دشمنان پله به پله و بتدریج تلاش خواهند کرد که نگرانی‌های ساختگی خود را بابت کشورمان رفع کنند، بسیاری از طرفداران برجام آنها را کاسبان تحریم معرفی کردند که تلاش می‌کنند تا با استفاده از فشار تحریمها، به مقاصد مورد نظر خود دست یابند. این درحالی است که بعد از امضای برجام و خروج امریکا از این توافق از یک سو و از سوی دیگر عمل نکردن اروپایی ها به مفاد این توافق نامه نشان داد که پیش بینی‌ها در مخالفت با امضای برجام درست از آب درآمد. این اقدامات در حالی از سوی طرفهای برجامی صورت گرفت که تهران همه تعهدات خود برای برجام را انجام داد و منتظر پاسخگویی طرف مقابل بود، اما پاسخی را دریافت نکرد.
در تمام مدت ریاست جمهوری ترامپ، امریکا با خروج از برجام و تشدید تحریمهای خود علیه ایران تلاش کرد تا سیاست فشار حداکثری را دنبال کند، سیاستی که در دوران اوباما به ظرافت و با ترفندهایی دمکراتیک از سوی امریکا و طرفهای برجامی دنبال می‌شد و در زمان ترامپ آشکارتر از همیشه هویدا گشت. امریکایی‌ها دریافته بودند که فشار تحریمها ایران را پای میز برجام کشانده و فشار بیشتر می‌تواند روشی مناسب برای امتیازگیری از ایران باشد. در همان زمان بود که کارشناسان به دولت تأکید کردند که نگاه خود را به سمت داخل بازگردانده و با احیای تولید ملی و رفع مشکلات اقتصادی و استفاده از مدیریت توانمند، کارآمد و مبتکر، سیاست‌های اقتصاد مقاومتی که از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها بر آن تاکید شده بود دنبال کند و امیدی به غرب نداشته باشد.
اما با پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری امریکا، بار دیگر طرفداران برجامی در دولت و گروه‌های سیاسی با ذوق زدگی وارد میدان شدند و با کمک گرفتن از تبلیغات ریاست جمهوری بایدن و وعده او در مورد بازگشت کشورش به برجام، مجدداً تلاش کردند تا بازگشت بایدن به برجام را آغاز رفع مشکلات اقتصادی عنوان کرده و از بازگشت به میز مذاکرات سخن بگویند.
در این زمینه حتی از تصویب مصوبه مجلس مبنی بر اقدام متقابل ایران علیه تحریمها انتقاد کردند و سخن از بحث تصویب اف ای تی اف به میان آمد.
حالا افکار عمومی بر این باورند که دولتمردان نباید اجازه دهند تا باردیگر دشمنان نقشه‌های خود را عملی کرده و این بار با ترفندی تازه علیه کشورمان وارد میدان شوند.
برجام همان برجام نیست
از سوی دیگر نه تنها رسانه‌ها و کارشناسان و صاحب نظران داخلی بر این باورند که برجام از بین رفته و بایدن حتی در صورت بازگشت به آن و لغو تحریمهای یک جانبه امریکا در نظر دارد که برجام های دیگر یا شروطی جدید در مورد فعالیت‌های موشکی کشورمان و رویکرد منطقه‌ای آن به امضا برساند بلکه تحلیلگران، کارشناسان و رسانه‌های خارجی نیز بر این امر تأکید دارند و تحلیل‌های مختلفی در این باره ارائه می شود. از جمله روزنامه روسی «ایزوستیا» در گزارشی با اشاره به اینکه مسیر بازگشت ایالات متحده به برجام ناهموار است و با موانعی همراه خواهد بود، در این باره نوشت: شرط گذاری بایدن برای بازگشت ایالات متحده به برجام موضوعی است که مورد توجه قرار دارد، از نظر دیپلمات‌های اروپایی، اولین گام منطقی برای احیای برجام، کاهش فعالیت‌های غنی‌سازی ایران در قبال لغو تحریمهای هسته‌ای آمریکا علیه ایران است اما دولت بایدن ظاهراً در متقاعد کردن مجلس سنای تحت کنترل جمهوری‌خواهان برای لغو تحریمهای مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران با چالش مواجه خواهد بود.
این روزنامه در ادامه نوشت: همچنین مساله برنامه موشکی ایران نیز موضوعی است که دولت بایدن قصد دارد آن را وارد هرگونه توافق جدید احتمالی با ایران کند.
از سوی دیگر «آنیس ون انگلند» مدرس ارشد امنیت و حقوق بین‌الملل در مؤسسه حقوق دانشگاه «کرانفیلد» نیز در این باره تصریح کرد که تصمیم بایدن برای وارد کردن مساله برنامه موشکی به توافق هسته‌ای با ایران، با توجه به مخالفت‌های پیشین جمهوری اسلامی با شامل کردن موضوعات غیرهسته‌ای در توافق هسته‌ای مشکل‌ساز خواهد شد.
همچنین روزنامه نیویورک تایمز با اشاره به درخواست ایران برای بازگشت واشنگتن به توافق هسته‌ای نوشت: بازگشت به برجام در حرف ساده اما در عمل به این راحتی نیست. در این میان اروپایی‌ها اعلام کردند که باید موضوعات جدید در هنگام احیای برجام بر آن گنجانده شود. اخیراً هایکو ماس وزیر خارجه آلمان در گفت‌وگو با «اشپیگل» خواستار دستیابی به شکلی از یک توافق هسته‌ای جامع شد که دربرگیرنده موضوعات دیگر همچون بررسی نقش منطقه‌ای و فعالیت‌های موشکی ایران نیز باشد. علاوه بر این موضوع بایدن با فشار رقبای منطقه‌ای ایران و اسرائیل نیز در این زمینه روبروست. چرا که آنها از آمریکا می‌خواهند، این بار در هرگونه مذاکره با ایران علاوه بر موضوع هسته‌ای، محدودیت‌هایی بر برنامه موشک‌های بالستیک ایران و نفوذ منطقه‌ای آن اعمال شود.
در این میان باید گفت که بازی بازگشت امریکا به برجام اساساً برای تکمیل ابزارهای فشار با پشتوانه اجماع جهانی و فعال کردن سیستم ماشه در شرایط مناسب است تا اگر دام و فریبکاری جدید مذاکراتی با شکلات‌های کوچک به‌جایی نرسید، از ظرفیت برجام برای بازگرداندن همه تحریمهای سازمان ملل، امریکا و اروپا بهره‌برداری کنند.
اجرای برنامه‌ای از پیش تعیین شده
البته به نظر می‌رسد اتخاذ چنین روشی از سوی بایدن بر اساس همان پیشنهادی بود که «کاترین اشتون»، مسئول پیشین اتحادیه اروپا هم در راهکارهای چندگانه‌اش به دولت «بایدن» به آن اشاره داشت. جایی که او گفت: «راهکار مهم حل مسأله برجام در نظر گرفتن آن به عنوان توافق اول است نه آخر، چرا که توافق سال ۲۰۱۵ هیچگاه قرار نبود نقطه پایان مذاکرات باشد. این توافق یک نگرانی بزرگ بخصوص را مطرح کرد که برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران بود و نسبتاً موفق بوده است. تا اینکه ترامپ از آن خارج شد در حالی که ایران همچنان به آن پایبند بود.» «اشتون» می‌افزاید: «همه ما بر بسیاری دیگر از مسائلی که باید متوقف می‌شدند، مانند برنامه موشک‌های بالستیک و بلندپروازی‌های ایران در منطقه واقف بودیم اما این تخته سنگی، پشتِ در مذاکرات بود که باید قبل از پیش رفتن ما برای حل کردن بقیه موارد کنار زده می‌شد.» این درحالی است که اکنون برجامیان اینگونه عنوان می‌کنند که با بازگشت بایدن همه تحریمها لغو می‌شود، اما سوال این است اگر در غربی‌ها اراده‌ای برای عمل به تعهدات بود چرا در مدت زمانی که گذشت و با خروج امریکا از برجام طرفهای اروپایی با عمل به تعهدات شرایط را عادی نکردند و اکنون چگونه در پی اجرای تعهدی هستند که توافق هسته‌ای را ناکافی می دانند. یادمان باشد که دولتمردان بارها اشاره کردند که حاصل از امضای برجام تقریباً صفر بود همین طرفداران برجام با گره زدن زلف مسائل کشور به این توافق مشکلاتی را برای کشور ایجاد کردند که حاصل آن شرایط کنونی اقتصادی در کشور است.
کارشناسان چه می‌گویند
عماد آبشناس کارشناس و تحلیلگر مسائل سیاسی در این باره به سیاست روز گفت: برخی تصور می کنند که با آمدن بایدن امکان رفع تحریمها وجود دارد و با این امید منتظر روی کار آمدن بایدن هستند، این درحالی است که این گروه فراموش کرده‌اند که تحریمهایی که امروز بر ملت ایران فشار می آورد توسط خود دمکرات‌ها و نه جمهوری خواهان وضع شده است و همان تیمی که اکنون با بایدن بر سر کار می‌آید مسبب وضع این تحریمها بوده است.
وی افزود: متاسفانه این امید واهی وجود دارد که با روی کار آمدن دموکرات‌ها همه تحریمها برداشته می‌شود و ساده نگریستن به این مسئله باعث شده است که در چند سال گذشته انتظار برای اجرای برجام، اجرای طرح‌های اروپایی برای دور زدن تحریمهای امریکا و اجرای برجام .. موجب انفعال دولت و ایجاد مشکلات برای مردم شود.
آبشناس با اشاره به اینکه طرح مسئله بازگشت به FATF و تحلیل‌هایی مبنی بر بازگشت امریکا به برجام با قیود تازه ، خاطرنشان کرد: اصولاً این که دولتمردان اروپایی و طرفداران داخلی برجام از تصویب اف ای تی اف سخن می‌گویند موضوعی است که در حال اجرا است. در حال حاضر بر اساس مصوبات قبلی مجلس، بانکهای کشورمان بیشتر از یکسال است که در حال اجرای بندهای این مصوبه هستند. بر اساس بخشنامه‌ای که از بانک مرکزی به بانکهای کشورمان ابلاغ شده است همه بانکها در حال اجرای بندهای مختلف اف ای تی اف هستند و تنها اطلاعات عملکرد مالی و پولی بانکها در اختیار دولت های بیگانه قرار نمی‌گیرد.
وی افزود: تنها چیزی که از اجرای اف ای تی اف مانده است ارسال اطلاعات به دولت‌های بیگانه است. در حال حاضر در بانکهای کشورمان بیشتر از ۲۰۰ میلیون تومان جابجایی صورت نمی گیرد و مسیر جابجایی‌ها بایستی مشخص باشد. این تحلیلگر مسائل سیاسی خاطرنشان کرد: از طرف دیگر موضوع این است که اگر امریکا می‌خواهد به برجام برگردد این ایران است که باید شرایط تعیین کند نه امریکا. طی چند سال اخیر این ایران بود که بیشترین ضرر را داده و تعهدات خود را انجام داد. این درحالی است که طرف مقابل تعهداتش را عملی نکرد و حالا گویا دولتمردان این مسئله را فراموش کرده‌اند.
وی گفت: جالب این است که به جای آن که ایران برای امریکا شرط و شروط بگذارد، آنها برای ما شرط می‌گذارند. چه معنایی دارد که امریکا بخواهد با یک امضا از برجام خارج شده و با امضای دیگری به برجام باز گردد و امضای طلایی داشته باشد! آبشناس با اشاره به اینکه بایستی شرایطی برای امریکا برای بازگشت به برجام تعریف شود، افزود: یکی از این شرایط حداقلی این است که امریکا اجازه استفاده از بند ماشه را نداشته باشد و در عین حال باید امریکا جریمه بی تعهدی خود را بپردازد.
وی در مورد تلاشهای دولت برای استفاده از کارت بازگشت امریکا به برجام و رفع تحریمها اظهار داشت: این موضوع برای مردم ایران اصلا ً ارزشی ندارد مهم برداشتن فشار تحریمها از سوی دشمنان است. این تحلیگر مسائل سیاسی گفت: اگرچه مقام معظم رهبری فرمودند لحظه‌ای نباید از برداشتن تحریمها غافل شد و هرکس که می تواند در این زمینه قدمی بردارد، اما این مسئله به معنی پرداختن به مسائل جناحی و سیاسی نیست. وی افزود: مهم نیست که این تحریمها از سوی کدام حزب یا گروه برداشته می‌شود، بلکه مسئله، منافع مردم ایران است. در این میان نباید هول شد و امتیازاتی را به طرف مقابل داد که جبران ناپذیر باشد. آبشناس با یادآوری اینکه از هول حلیم در دیگ افتادن راهکار حل مشکلات مردم ایران نیست، ادامه داد: مردم ایران چندین سال است که در برابر تحریمهای دشمنان مقاومت کرده‌اند و توانسته‌اند که در برابر دشمنان بااستفاده از توانمندی‌های خود ایستادگی کنند. وی گفت: مردم صبر خود را در مقابل بدعهدی اروپایی‌ها و بدرفتاری‌های امریکا نشان داده‌اند و نباید به یک باره همه چیز را از دست داد، در این میان دولتمردان وظیفه دارند که بهترین بهره را برای مردم در شرایط به وجود آمده فراهم کنند. اینکه کدام دولت با کدام رویکرد و سیاستی این کار را انجام دهد مهم نیست بلکه مهم آن است که بتواند امتیازات و حقوق مردم ایران را از طرف مقابله طلب و بستاند.
در نهایت
با بازگشت امریکا به برجام معجزه‌ای اتفاق نمی‌افتد اما با با استفاده از ظرفیت‌های ملی و بین‌المللی و ساماندهی مؤلفه‌های قدرت در داخل و خارج از کشور فرصت‌های راهبردی برای ایران فراهم خواهد شد تا فشار حداکثری را برای امریکا و حامیانش به ناکامی حداکثری بدل کند.
نویسنده: کتایون مافی
