محمد جواد ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران برای حضور در نشست بازسازی عراق راهی کویت شده است. این سفر در حالی صورت می‌گیرد که محافل رسانه‌ای و سیاسی غربی تلاش کرده‌اند تا این حضور را نوعی هزینه کردن منابع اقتصادی کشور در عراق عنوان و به زعم خود سیاست منفی سازی افکار عمومی کشور در برابر این اقدام را دنبال کرده‌اند. حال این سوال مطرح می‌شود که آیا ضرورتی برای چنین حضوری وجود دارد و یا اینکه ایران باید به جای توجه به سایر کشورها به عرصه داخلی خود پرداخته و صرفا نگاهی درون‌گرا داشته باشد؟
هر چند که معطوف بودن به مشکلات و کاستی‌های اقتصادی کشور، اولویت هر دولتی را تشکیل می‌دهد اما باید در نظر داشت که هدف سیاست خارجی ورای این اصل نبوده و تامین منافع و امنیت ملی اولویت و اساس کارکرد دستگاه دیپلماسی را تشکیل می‌دهد. حال این سوال مطرح می‌شود که این حضور چه دستاوردهایی می‌تواند داشته باشد و نقش آن در تحقق مطالبات اقتصادی مردم چه خواهد بود؟
نخستین مسئله‌ای که باید در نظر داشت آن است که فضای نابسامانی اجتماعی و اقتصادی از مولفه‌های شکل‌گیری تروریسم است. با توجه به هزینه‌های بسیاری که ایران برای مقابله با تروریسم در داخل کشور و منطقه پرداخته است، حضور در بازسازی منطقه مولفه‌ای مهم برای مقابله با احیای تروریسم خواهد بود.
دوم آنکه این نکته را باید در نظر داشت که در این نشستها وقتی صحبت از کمک به بازسازی کشور می‌شود به صورت بلاعوض نبوده بلکه در قالب حضور شرکت‌ها و بخش خصوصی و دولتی در روند بازسازی بود و در اصل نوعی رقابت میان کشورها برای گرفتن پروژه‌ای اقتصادی است.
بر این اساس نشست کویت را می‌توان عرصه رقابت کشورها دانست که حضور پررنگ تر در عراق را طلب می‌کنند. نکته بسیار مهم آنکه در طول سالهای اخیر جمهوری اسلامی ایران برای امنیت عراق و منطقه تلاش‌های بسیاری داشته است. در این میان بسیاری از کشورهای غربی و حتی عربی که نقشی در مبارزه با تروریسم نداشته اند و حتی حامی آن بوده اند، اکنون برآنند تا از مسئله بازسازی برای پنهان سازی پرونده سیاه خود را در حمایت از تروریسم پنهان ساخته و هم نقش ایران در مقاومت در امنیت عراق و منطقه را به حاشیه می‌راند.
در اصل غرب و مهره‌های منطقه‌ای آن با ورود به عرصه بازسازی برآنند تا دستاوردهای منطقه‌ای ایران را در سبد خود ریخته و ایران را از یک فاتح به یک بازنده مبدل سازند. هر چند که ملت عراق و سوریه همواره ایران را حامی خود دانسته و نسبت به آن ادای دین دارند اما به هر حال بعد از گذشت سالها آنچه در اذهان می‌ماند نام آنانی است که آبادانی و بازسازی ویرانه‌ها و چالشهای اقتصادی را رقم زده اند لذا حضور فعال در نشست کویت و روند بازسازی منطقه مولفه‌های مهم برای مقابله با این طراحی ضدایرانی غرب است.
سوم آنکه دولت دوازدهم در حالی آغاز به کار کرد که دستگاه سیاست خارجی در تعریف کارکردهای راهبردی خود مولفه‌ای به نام دیپلماسی اقتصادی را تعریف و حتی ساختاری بر اساس آن طراحی کرده است. در کنار روابط دو جانبه و حضور در اتحادیه‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای آنچه می‌تواند نقشی در این عرصه داشته باشد حضور در عرصه بازسازی منطقه است.
ساختار نظامی و امنیتی کشور توانسته در حوزه امنیت منطقه کارکرد بسیاری داشته باشد که حتی زمینه ساز اعتماد فزاینده ملتهای منطقه به جمهوری اسلامی شده است. هر چند که مسئله برجام و اقدام برای محقق ساختن اهداف و منافع اقتصادی آن از جمله در قالب روابط با اروپا می‌تواند از جمله مولفه‌های رفتاری دولت باشد اما با توجه به بدعهدی‌های آمریکا و اروپا و سیاست باج خواهانه آنها قطعا باید به دنبال مولفه‌های جدید برای تحقق دیپلماسی اقتصادی بود. حضور در بازسازی منطقه می‌تواند مولفه‌ای مهم در اجرای این مهم باشد.
اولا این حضور شرایط مثبتی برای بخش خصوصی ایران فراهم می‌کند که در اشتغال زایی و کسب درآمد برای کشور سهم مهمی دارد. ثانیا یکی از راهبردها برای جلوگیری از تحریم و پیامدهای اقتصادی آن، وابسته سازی سایر کشورها به اقتصاد کشور میزبان عنوان می‌شود و با این دیدگاه نیز رویکرد به توافق اقتصادی با سایر کشورها در دستور کار دولت بوده است.
رویکردی که به دلیل بدعهدی و از سوی دیگر نگاه کاسبکارانه غرب، هزینه آور و حتی تهدیدآمیز برای اقتصاد کشور است به ویژه اینکه غرب همواره به دنبال حذف صنایع ملی کشورها و وابسته سازی است.
مشارکت فعال در بازسازی منطقه می‌تواند در چارچوب گره زدن اقتصاد منطقه با اقتصاد ایران باشد که خود مولفه‌ای برای مقابله با تحریم‌ها و البته باج‌خواهی غرب خواهد بود. نکته مهم آنکه نگاه منفی ملتها به سیاست‌های سلطه‌گرمابانه غرب و اعتمادی که در سالهای اخیر به جمهوری اسلامی ایجاد شده اصلی مهم در تحقق این ا مر خواهد بود.
در این میان باید توجه داشت که از اهداف دستگاه دیپلماسی اعتماد سازی منطقه‌ای بوده که در قالب گفت وگوی منطقه‌ای عنوان شده است. مشارکت در بازسازی منطقه نقشی مهم در این اعتماد سازی خواهد داشت که دستگاه دیپلماسی می‌تواند آن را در دستور کار داشته باشد.
در جمع بندی کلی از آنچه ذکر شد می‌توان گفت که حضور ظریف در نشست کویت و در پی آن نقش فعال ایران در بازسازی منطقه، می‌تواند دستاوردهای بسیاری برای دستگاه دیپلماسی و کشور به همراه داشته باشد که بخش مهمی از آن مقابله با تحریم و فشارهای اقتصادی آمریکا و اروپا خواهد بود.
براین اساس ادعای محافل رسانه‌ای و سیاسی غربی و برخی کشورهای منطقه که سعی دارند این حضور را خروج سرمایه‌های ایرانی و خرج شدن برای سایر کشورها عنوان کنند صرفا فرافکنی برای محروم سازی ایران از دستاوردهای این حضور است که در چارچوب سیاست تحریم و دورسازی ایران از معادلات منطقه صورت می‌گیرد. آینده منطقه یعنی حضور در روند بازسازی و کشوری می‌تواند در منطقه ایفای نقش داشته باشد که در این عرصه حضور فعال داشته باشد که قطعا ایران ظرفیت بالایی برای تحقق این مهم دارد که باید از بالفعل به بالقوه تبدیل شود.
نویسنده: قاسم غفوری
