طبق تازه‌ترین آماری که بانک مرکزی از دارایی‌ها و سیستم بانکی منتشر کرده حجم نقدینگی در آبان‌ماه امسال به بیش از ۱۴۲۴ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است که نسبت به آبان‌ماه سال ۱۳۹۴ که حدود ۹۰۷ هزار میلیارد تومان بود بالغ بر ۵۰۰ هزار میلیارد تومان رشد دارد.
این درحالی است که از سوی دیگر این نهاد اعلام کرده است که رشد اقتصادی کشور به قیمت‌های ثابت سال ۱۳۹۰ در شش ماهه نخست سال ۱۳۹۶، به عدد ۴.۵ درصد رسید. آنچه کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی اعلام می‌کنند آن است که همواره رابطه معکوسی بین رشد اقتصادی و تورم وجود دارد اما این آمارها تمام محاسبات علم اقتصاد دنیا را بر هم زده و نکته جالب‌تر آن است که متولیان همواره به این تناسب جدید تاکید دارند.
رشد ۵/۴ درصدی
براساس محاسبات مقدماتی و اولیه اداره حساب‌های اقتصادی این بانک، تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت پایه و به قیمت‌های ثابت سال ۱۳۹۰ در شش ماهه اول سال ۱۳۹۶ به ۳۵۳۹.۱ هزار میلیارد ریال رسید که نسبت به رقم مشابه شش ماهه اول سال ۱۳۹۵ به میزان ۴.۵ درصد افزایش یافته است.
مسیر رو به رشد
براساس آمار و مستندات موجود حجم نقدینگی طی سال‌های گذشته همواره در مسیر افزایشی حرکت کرده و از سرعت رشد فزاینده‌ای نیز برخوردار بوده است. با اینکه اکنون آمارها نشان از افزایش این متغیر کلان اقتصادی دارد، ولی از سویی بیانگر کاهش سرعت رشد آن نیز است.
همچنین میزان نقدینگی در مقایسه با آبان ماه سال گذشته از ۱۱۶۱ هزار میلیارد تومان به ۱۴۲۴ هزار میلیارد تومان رسیده که نشان‌دهنده رشد حدود ۳۰۰ هزار میلیارد تومانی در این مدت است. مقایسه درصد رشد حجم نقدینگی از این حکایت دارد که در آبان‌ماه امسال نسبت به همین ماه در سال گذشته ۲۲.۶ درصد رشد دارد که این آمار در قیاس با رشد ۲۸ درصدی که برای آبان‌ماه سال قبل نسبت به همین ماه در سال ۱۳۹۴ ثبت شده است، حاکی از کند شدن سرعت رشد است.
از سوی دیگر حجم نقدینگی در دوره هشت ماهه نیز کاهش دارد به طوری که در آبان‌ماه سال جاری نسبت به اسفند ماه سال گذشته ۱۳.۶ درصد رشد داشته، اما در آبان‌ماه ۱۳۹۵ نسبت به سال قبل از آن ۱۴.۲ درصد افزایش داشت.
عمده حجم نقدینگی را شبه‌پول تشکیل می‌دهد که خود شامل سپرده‌های بانکی می‌شود. در آبان‌ماه حجم شبه پول به ۱۲۵۳ هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت به پایان سال قبل ۱۵ درصد و در قیاس با آبان‌ماه سال ۱۳۹۵ تا ۲۳.۹ درصد افزایش دارد. بخش دیگری از نقدینگی پول در گردش است که به ۱۷۰ هزار میلیارد تومان رسیده که خود رشد ۴.۶ درصدی در مقایسه با اسفندماه و ۱۳.۹ درصدی نسبت به آبان‌ماه سال قبل دارد.
در همین زمینه شاید استناد به آمار مرکز پژوهشها خالی از لطف نباشدکه تاکید کرده است؛ "نرخ تورم از مهم‌ترین شاخصهای اقتصاد کلان است که ارتباط تنگاتنگی با وضعیت ثبات اقتصاد داشته و بر ریسک سرمایه‌گذاری تاثیرگذار است."
دلایل توقف تورم شدید در اقتصاد ایران
در آخرین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است؛ زمانی که نرخ تورم به مدت طولانی بالا باشد و یا به عبارت بهتر اقتصاد تورم مزمن را تجربه کند، فعالان از اطمینان کافی نسبت به آینده اقتصاد برخوردار نیستند. در چنین شرایطی دستیابی به تورم تک‌رقمی در بعضی از سال‌ها نیز کمک چندانی به بهبود وضعیت نخواهد کرد، زیرا درخصوص وضعیت تورم دو عامل کاهش تورم و دستیابی به تورم زیر ۵ درصد و همچنین پایداری این نرخ، از اهمیت برخوردار است. اقتصاد ایران همواره از تورم مزمن رنج برده و در موارد اندکی تورم تک‌رقمی را تجربه کرده است.
در سال‌های اخیر نیز روند کاهشی تورم قابل توجه بوده است. پس از افزایش شدید تورم در سال ۱۳۹۲ و قرار گرفتن در نقطه ۳۴.۷ درصد، نرخ تورم از خردادماه ۱۳۹۲ تحت تاثیر متغیرهای متعددی از جمله کاهش قیمت کالاهای وارداتی، کاهش انتظارات تورمی، تخلیه شوک ناشی از افزایش قیمت ارز، رکود عمیق حاکم بر اقتصاد ایران، کنترل پایه پولی توسط دولت و اجماع سیاست‌گذاران برای کاهش تورم، کاهش یافته و در ادامه مسیر کاهشی خود، در سال ۱۳۹۵ به رقم کم‌سابقه ۹ درصد رسیده و به هدف تورم ۵ درصدی و پایدار نزدیک شده است. با این حال این روند کاهشی در سال ۱۳۹۶ تا حدی متوقف شده است.
براساس آمار نرخ تورم سالیانه منتهی به هر ماه در سال ۱۳۹۴ روند کاهشی داشته و این روند کاهشی در سال ۱۳۹۵ نیز ادامه داشته است. در دو ماه ابتدایی سال ۱۳۹۶ نیز همچنان نرخ تورم سالیانه منتهی به هر ماه، کمتر از سال ۱۳۹۵ است. اما نرخ تورم سالیانه از خرداد ۱۳۹۶ نسبت به سال قبل افزایش یافته و در چهار ماه آخر مورد بررسی بالاتر از مدت مشابه سال قبل است.
با این حال باید توجه داشت که بخش قابل توجهی از بالاتر بودن تورم در نیمه ابتدایی سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵ ناشی از بالا رفتن شاخص قیمت مصرف‌کننده در ماه‌های انتهای سال ۹۵ و ابتدایی سال ۹۶ به خصوص فروردین ۹۶ بوده به طوری که نرخ ماهیانه به غیر از فروردین و آبان ۱۳۹۶ کمتر از نرخ تورم ماهیانه در سال ۹۵ بوده است.
متغیرهای متعددی بر روی این شاخص قیمت مصرف‌کننده اثرگذار بوده که منجر به افزایش تورم شده است، با این حال مهم‌ترین این عوامل عبارتند از: ۱- افزایش شاخص قیمت جهانی و شاخص قیمت وارداتی۲- روند کاهشی نرخ سود بانکی ۳- رشد نقدینگی و کاهش سهم شبه‌پول از رشد نقدینگی.
مهم‌ترین چالش‌های بالقوه‌ای که تداوم تورم زیر ۱۰ درصد را تهدید می‌کند، وضعیت نظام بانکی، تغییر نسبت کل‌های پولی (پول و شبه‌پول) و نرخ سود از یک طرف و وضعیت بازار ارز از طرف دیگر است. در کنار این دو، وضعیت قیمت‌گذاری حوزه انرژی هم عامل مهمی است که تاثیر مستقیم بر شاخصهای قیمت دست‌کم برای یک دوره دارد.
رشد چند باره بدهی‌ها
نکته قابل توجه در این میان آن است که آمارهای بانک مرکزی از رشد بدهی‌های دولت خبر می‌دهد و می‌گوید: بدهی دولت به بانک مرکزی در آبان‌ماه با رشد ۴۰.۶ درصدی، به ۳۸.۵ هزار میلیارد تومان رسیده؛ ضمن اینکه بدهی بانک‌ها نیز با رشد ۱۰.۸ درصدی به ۱۱۰ هزار میلیارد تومان رسید.
آن طور که جدول دارایی‌ها و بدهی‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد؛ میزان دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در آبان‌ماه سال‌جاری به ۳۶۱۹.۹ هزار میلیارد ریال رسیده که نسبت به اسفند سال گذشته، ۶.۷ درصد رشد داشته است. در این میان میزان اسکناس و مسکوک ۷۴.۵ هزار میلیارد ریال بوده که رشد ۴۸.۷ درصدی نسبت به اسفند ۹۵ داشته است.
همچنین بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی با ۹.۸ درصد افزایش به ۶۳۲.۸ هزار میلیارد ریال رسیده که سهم دولت ۳۸۵ هزار میلیارد ریال و سهم شرکت‌ها و موسسات دولتی ۲۴۷ هزار میلیارد ریال است.در این میان بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی ۱۱۰۴ هزار میلیارد ریال بوده که نسبت به اسفند سال گذشته ۱۰.۸ درصد رشد داشته است.
پولِ دست مردم کم شد
در میان این حجم نقدینگی و رشد اقتصادی که دولت از آن دم می‌زند؛ نکته قابل تامل ترآن است که جدیدترین آمار بانک مرکزی می‌گوید: حجم اسکناس و مسکوک دست اشخاص در آبان‌ماه امسال نسبت به اسفند سال قبل ۱۰.۹ درصد کاهش یافته است به این ترتیب که حجم اسکناس و مسکوک دست اشخاص در آبان امسال ۳۵۰.۶ هزار میلیارد ریال بوده که تغییرات هشت ماه آن بیانگر کاهش ۴۲.۷ هزار میلیارد ریالی است و این در حالی است که این رقم در آبان ۹۶؛ نسبت به آبان پارسال ۵.۱ درصد رشد داشته است.
در بخش پول نیز اعلام شده که حجم پول در جامعه به ۱۷۰۵.۹ هزار میلیارد ریال رسیده است که نسبت به اسفند سال قبل ۴.۶ درصد رشد و نسبت به آبان سال قبل ۱۳.۹ درصد رشد داشته است. ضمن آنکه در هشت ماهه امسال ۷۵.۶ هزار میلیارد ریال به حجم پول در جامعه اضافه شده است.شبه پول نیز در این مدت به ۱۲۵۳۸.۸ هزار میلیارد ریال با رشد ۱۵ درصدی نسبت به اسفند سال قبل ۲۳.۹ درصدی به آبان همان سال رسیده است. در هشت ماهه نیز ۱۶۳۵.۲ هزار میلیارد ریال به شبه‌پول اضافه شده است.
