«تخلف در قوه‌قضائیه کمش هم زیاد است»؛ «نام و تصویر قضات متخلف در رسانه‌ها منتشر خواهد شد» اینها صحبتهایی است که روز پنج شنبه رئیس قوه قضائیه در گردهمایی رؤسای کل دادگستری‌ها و دادستان‌های مراکز استان سراسر کشور به زبان آورد تا امید جدید را با خبر خوشی که مطرح کرد به جامعه تزریق کند. هر چند که به قول رهبر معظم انقلاب قضات فاسد کمتر از تعداد قضات زحمت‌کش هستند اما همین تعداد کم می‌توانند اقدامات ناگواری را رقم بزنند که منجر به ناامیدی و بی‌اعتمادی مردم نسبت به مسئولان شود اما سخنی که آیت‌الله لاریجانی بر زبان آورد، یاد و خاطره اقدامات انقلابی و توصیه‌های امام و رهبری را درباره عملکرد مثبت و سالم دستگاه‌ها زنده کرد و این نوید را به جامعه داد که آنها هم خودی هستند و در صورت بروز تخلف و فساد مردم هم در جریان اسامی متخلفان قرار خواهند گرفت.
یکبار دیگر این امید به جامعه تزریق شد که برای قوه قضائیه متخلف در هر پست و سمتی که باشد متخلف است. قطعا با معرفی قضات فاسد در ادامه این مسیر اعتماد مردم بیشتر به نظام و قوه قضاییه جلب خواهد شد. مردم که عادت دارند اشرار را در محل بعد از دستگیری ببینند، مردم که شنیدن نام دزدان و قاتلان و حتی انتشار تصاویرشان را در رسانه‌های مختص حوادث می‌بینند حتما خوشحال می‌شوند که با متخلفان غیر عمومی هم برخوردی یکسان شود. قطعا انتشار عکس قضات فاسد و جرم‌هایی که انجام دادند به بهبود اعتماد عمومی به نسبت دستگاه قضا و نظام اسلامی کمک خواهد کرد.
رئیس دستگاه قضا اما با بیان اینکه جمهوری اسلامی به عنایت حق تعالی در طول ۴۰ سال گذشته توانسته مسیر تکاملی خود را به خوبی طی کند، افزود: «معتقدم هنوز ماهیت نظام بی‌بدیلی که توسط امام راحل (ره) پایه‌گذاری شد به درستی تبیین نشده است. از انقلاب و قانون اساسی بسیار سخن گفته‌ایم، اما هیچ گاه به صورت جامع و دقیق به مقایسه نظام جمهوری اسلامی با سایر نظام‌های سیاسی دنیا نپرداخته‌ایم. بهترین راه صیانت از اعتماد عمومی و پاسخ به شایعات دشمن، خدمت صادقانه به مردم است. علاوه بر این اگر در همه امور به قانون پایبند باشیم اثر شایعات از بین می‌رود. از سوی دیگر باید به تبیین و توضیح مشکلات و همچنین خدمات گسترده دستگاه قضایی بپردازیم تا مردم هم در جریان مشکلات و همچنین میلیون‌ها خدمتی که از سوی قوه قضاییه ارائه می‌شود قرار گیرند.»
اهمیت قضاوت در جمهوری اسلامی
بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری بارها در سخنرانی‌‌های خود به اهمیت قضاوت در جمهوری اسلامی اشاره داشتند و از این منظر درباره تبعات اشتباه و یا انحراف قضات نیز سخنانی را بیان کردند.
امام خمینی (ره) اما در سخنرانی در جمع وکلای دادگستری که تاریخ ۷ اسفند ۱۳۵۷ انجام شد اینطور فرمودند:« قضاوتِ شرعی باید باشد. این طور قضاوتهایی که محکوم می‌کردند مردم را روی یک همچو روابطی که درست می‌کردند، یا هر چیزی که بود، رشوه‌خواری در کار بود، اینها باید از بین برود. طرز دادگستری را باید شماها بنشینید با هم، قضات و شماها و همه، تفکر کنید و طرز دادگستری را طوری کنید که این مراتب نباشد: امروز حکم بکند فردا برود آنجا، بعد برود آنجا، بعد از سر برگردد اینجا، دوباره برود آنجا! اینها همه تضییع اوقات است و تضییع اموال است. اینها باید اصلاح بشود.»
امام خمینی(ره) همچنین در ۱۵ تیر ۵۸ طی سخنرانی در جمع اقشار مختلف مردم اینطور دربیان اهمیت حکم قضات در دادگاه جمهوری اسلامی فرمودند:« اگر دادگاههای ما بر خلاف موازین اسلامی، بر خلاف عدالت، رفتار کنند، مکتب ما خدشه دار می‌شود.»
ایشان همچنین سخنرانی دیگری را در ۲۰ مهر ۱۳۵۸داشته و درباره اهمیت تصمیم درست قضات گفتند:«می‌دانید که الآن اشخاص مختلف با اغراض شیطانی در صدد این هستند که این چهره اسلامی جمهوری را مُشوَّه کنند. یکی از راههای مشوَّه شدن، همین دادگاههاست که اگر خدای نخواسته در دادگاهها یک امر خلافی واقع بشود، این فقط به دادگاه صدمه نمی‌زند، به جمهوری فقط صدمه نمی‌زند، به اسلام ضربه می‌زند؛ صدمه، صدمه به اسلام است. اگر صدمه به اشخاص بود، و لو آن هم صحیح نبود، اما باز مطلبی بود؛ اما شما مواجهید با اینکه در کارهایتان یا وجهه اسلام را وجهه نورانی- آن طور که هست- جلوه بدهید؛ یا خدای نخواسته بر خلاف آن طوری که اسلام هست جلوه بدهید. آن وقت دشمنها هم دامن‌بزنند به آن و بگویند که خوب، یکوقتی ما گرفتار رژیم سابق بودیم؛ حالا هم گرفتار عبا و عمامه هستیم. البته شما هر چه هم کار خوب بکنید آنها حرفشان را می‌زنند؛ لکن بهانه به دست دادن مسئله دیگری است.»
بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران همچنین در سخنرانی در جمع اعضای سمینار دادگاههای انقلاب افزودند:«مسئله قضاوت یک مسئله بسیار خطیری است. شماها که قاضی هستید، بسیار برایتان خطرناک است. اگر ملاحظه روایات کرده باشید، می‌بینید که مساله چقدر مشکل است. شما با اعراض «۱» مردم، با جان مردم، با اموال مردم، سر و کار دارید. چنانچه خدای نخواسته به طور دقیق؛ به طور شایسته عمل نشود، علاوه بر مسئولیت شرعیه نسبت به اصل قضیه، یک مسئولیت بزرگتری هم هست. و آن این است که شما قاضی در جمهوری اسلامی هستید، و ممکن است که جمهوری اسلامی در خطر بیفتد؛ یعنی وِجهه‌اش یک وِجهه ناشایسته‌ای بشود.»
ایشان همچنین سخنرانی در جمع جامعه قضات در ۱۰ فروردین ۱۳۵۹ فرمودند:«می‌دانید که جمهوری ما اسلامی است. و اگر قضاوتش که در راس آن تقریباً واقع است اسلامی نباشد، ما نمی‌توانیم به جمهوری‌مان، جمهوری اسلامی بگوییم، و این باز جمهوری غیر اسلامی می‌شود. جمهوری اسلامی باید همه نهادهایی که دارد اسلامی باشد. و از همه مهمتر قضا و قضاوت است، که باید روی موازین اسلام باشد. امیدوارم آقایان با کمک همه اقشاری که در این امر اطلاع دارند، مشغول کار شوند و این کار را بکنند.»
رهبر معظم انقلاب نیز بارها به سلامت دستگاه قضا و قضات توصیه کرده‌اند البته در دیدار با مردم قم ۱۹ دی امسال اینطور فرمودند:«نباید وجود تعداد اندکی مدیر یا قاضی فاسد را به هزاران مدیر اجرایی یا قاضی شریف تعمیم داد و دل جوانان عزیز میهن را خالی کرد، همچنان‌که نباید یکی دو نماینده را که در میان حدود ۳۰۰ نماینده، جور دیگری مشی می‌کنند، به همه‌ی نمایندگان تعمیم داد.»
اما امام خمینی در سخنرانی در جمع کارکنان جهاد سازندگی که ۲۷ خرداد ۱۳۵۹اینطور به دادگاهها توصیه کردند:«دادگاههای سرتاسر کشور توجه داشته باشند که در دادگاه، خدای تبارک و تعالی را در نظر بگیرند و از اشتباهات و خطاها و انحرافات پرهیز کنند و در اموال و نفوس مردم با احتیاط رفتار کنند، که اگر- خدای نخواسته- یک بیگناهی به دست اشخاص، مجرم حساب بشود یا جزایی برای او تعیین بشود، این در دستگاه الهی بسیار بزرگ است و جواب ندارند بدهند.»
در نهایت ایشان در پیام به ملت ایران، به مناسبت سال نو در ۱ فروردین ۱۳۵۹ درباره برخورد با مفسدان دستگاه قضا اینطور فرمودند:«قضات باید با تمام جدیت جلوی تخلفات را بگیرند، و اگر خدای ناکرده کسی از دستورات الهی سرپیچی کرد، بلافاصله به ملت معرفی شده و به مجازات برسد.»
شهید بهشتی الگویی انقلابی
دستگاه قضا با وجود الگویی چون شهید بهشتی در راس خود در همان ابتدای انقلاب توقع مردم را بالا برده و حالا باید تلاش بیشتری در مسیر محقق کردن توقعات داشته باشد. شهید بهشتی به عنوان الگوی تمام عیار در دستگاه قضا می‌تواند مورد توجه روسای قوا قرار گیرد.
این شهید بزرگوار توانستند در اندک مدتی که ریاست دستگاه قضا را بر عهده داشتند علاوه بر اجرای عدالت به وضع قضاوت و رفتار قضات هم رسیدگی کامل داشته باشند که نمونه‌هایی از این رفتارها در کتاب صد دقیقه تا بهشت که مجید تولایی نوشته است ذکر شده است.
برای نمونه در این کتاب می‌خوانیم:
« بنی‌صدر که فرار کرد، زنش رو گرفتند. زنگ زد که زن بنی‌صدر تخلفی نکرده باید زود آزاد بشه. آزادش نکردند. گفت با اختیارات خودم آزادش می‌کنم. بهشتی می‌گفت: هر یک ثانیه که در زندان باشه گناهش گردن جمهوری اسلامیه.»
به جمع رو کرد و گفت: «قدرت اجرایی و مدیریتی رجوی به درد نخست‌وزیری می‌خوره. حیف که التقاط و نفاق داره، اگر نداشت مناسب بود. تو بدترین حالت هم، انگشت می‌گذاشت روی نکات مثبت.»
الآن بهترین موقعیته، برای کمک به پیروزی انقلاب هم هست! نیت بدی هم که نداریم. آمار شهدای ١۵خرداد رو بالا می‌گیم، خیلی بالا، این ننگ به رژیم هم می‌چسبه!
بهشتی بدون تعلل گفت: «با دروغ می‌خواهید از اسلام دفاع کنید؟ اسلام با صداقت رشد می‌کنه نه دروغ!»
با جدیت می‌گفت: «بهشتی اینه! “اشهدان علیا ولی‌الله” رو نمی‌گه.» گفته بود شب بیا پشت سرش نماز بخون تا بفهمی اشتباه می‌کنی. به بهشتی هم سپرده بود که فلانی میاد این جمله رو بلند بگو. اذان و اقامه رو گفت، ولی خبری از این جمله نشد. به بهشتی اعتراض کرد که هر شب می‌گفتی، حالا امشب چرا؟ گفت: «اگه امشب می‌گفتم به خاطر اون آقا بود. ولی من که همه وجودم محبت علی(ع) است، چرا باید برای یک نفر بگویم؟»
بهشتی اسم جوان رو داده بود برای شورای صداوسیما. گفته بودند ولی این مخالف شماست، کلی علیه شما دنبال سند بوده! گفت: «او جویاست و کنجکاو. چه اشکالی دارد که سندی پیدا کند و مردم رو آگاه کند.»
همه جمع شده بودند برای جلسه. باهنر رو فرستاده بودند که بهشتی رو بیاره. اومده بود که آماده شید بریم؛ همه منتظر شمایند. بهشتی عذر خواسته بود. گفته بود جمعه متعلق به خانواده است، قرار است برویم گردش. اخم باهنر رو که دید گفت: «بچه‌ها منتظرند، سلام برسونید، بگید فردا در خدمتم.»
به قاضی دادگاه نامه زده بود که: «شنیدم وقتی به مأموریت می‌روی ساک خود را به همراهت می‌دهی. این نشانه تکبر است که حاضری دیگران را خفیف کنی.»
«قاضی رو توبیخ کرده بود. حساس بود، مخصوصاً به رفتار قضات...»
مترجم ترجمه کرد؛ «هیأت کوبایی می‌خواهند با شما عکس یادگاری بگیرند». همه ایستاده بودند تو کادر جز مترجم! پرسید مگه شما نمی‌آیی؟ گفت: «همه می‌دونند من توده‌ایم، برای شما بد می‌شود. خندید؛ باید شما هم باشید، دقیقاً کنار من! کادر کامل شد.»
رفته بودند سخنرانی، منافقین هم آدم آورده بودند. جا نبود. بیرون شعار می‌دادند. آخر سر گفتند، حاج آقا از در پشتی بفرمایید که به خلقی‌ها نخورید. گفت:«این همه راه آمده‌اند علیه من شعار بدهند. بگذارید چند «مرگ بر بهشتی» هم در حضور من بگویند. از همان در اصلی رفت...»
با بی‌ادبی بلند شد به توهین کردن به شریعتی. بهشتی سرخ شد و گفت: «حق نداری راجع به یک مسلمان این طور حرف بزنی.
هول شدند و چند نفر حرف تو حرف آوردند که یعنی بگذریم. گفت: شریعتی که جای خود! غیرمسلمان را هم نباید با بی‌ادبی مورد انتقاد قرار بدیم.»
اومده بودند در خانه بهشتی که یک مقام سیاسی خارجی می‌خواهد شما را ببیند. گفت: «قراره به فرزندم دیکته بگویم. جمعه‌ام متعلق به خانواده است.»
همین اقداماتی که شهید بهشتی در قوه قضائیه داشتند و رفتار و منششان توقع را از دستگاه قضا بالا برده و متولیان کنونی باید بسیار زحمت بکشند تا به همان جایگاه در نزد مردم برسند.
خطرات فساد دستگاه قضا
با بررسی جملاتی که بنیانگذار جمهوری اسلامی در کنار مقام معظم رهبری در ابتدای انقلاب داشتند و توصیه‌هایی که به دستگاه قضا مبنی بر اهمیت سلامت کردند، به نظر می‌رسد که خطراتی که حتی وجود یک قاضی فاسد در دستگاه قضا ایجاد می‌کند به حدی است که نباید از آن چشم پوشید و بر همین اساس است که با اعلام جدید قاضی‌القضات مبنی بر رسوایی مفسدان قضایی می‌‌توان به رخت بستن حتی یک درصدی فساد در این دستگاه خوش‌بین بود.
نویسنده: مائده شیرپور
