تقریبا می‌توان گفت که تنها نقطه روشن و قول قابل لمس دولت تدبیر و امید طرح تحول سلامت بود که این طرح هم در سال پایانی دولت حال و روز خوشی ندارد. ادامه این طرح با توجه به دو ایراد عمده «پایدار نبودن منابع مالی از سوی دولت» و «افزایش هزینه‌های درمانی ناشی از نیازهای واقعی یا القایی» روبه‌رو است چیزی که باعث شده طرحی که همگان را به تعریف و تمجید واداشته و نقطه قوت دولت روحانی نام نهاده شده بود در آستانه بحران قرار گرفته باشد.
قرائن متعددی از ورشکستگی طرح تحول حکایت دارد طرحی که برای تضمین منافع برخی پزشکان حتی در قانون ششم توسعه هم دست برده و برخی از بخش‌های آن را حذف کرده است. همین‌هاست که باعث شده بسیج دانشجویی دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور در نامه‌ای به نمایندگان مجلس با هشدار نسبت به رویکرد‌های وزارت بهداشت خواستار تحقیق و تفحص از طرح تحول سلامت شوند. چیزی‌که پیش از این نیز بارها و بارها از مجلس درخواست شده بود.
«طرح تحول، نظام سلامت را تبدیل به گردابی کرده است که به مانند طرح پرداخت یارانه نقدی به زودی سایر نظامات اقتصادی، اجتماعی و بخش صنعت و تولید کشور را نیز گرفتار خواهد کرد.» این بخشی از نامه‌ای است که بسیج دانشجویی دانشگاه‌های علوم پزشکی به نمایندگان مجلس نوشته است. چیزی که حالا باعث شده انتقادهایی که از پیش از این درباره نداشتن برنامه بلندمدت در این طرح عنوان شده بود بیشتر به چشم آید.
طبق نامه منتشر یافته از دانشجویان بسیجی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور ۸ هزار میلیارد تومان اوراق قرضه تسکین موقت علایم ورشکستگی طرح تحول و القای ظاهری موفقیت‌آمیز از اجرای این طرح است. علاوه بر این نامه اخیر رئیس صنف نظام پزشکی به رئیس مجلس شورای اسلامی به جهت غصب اختیارات حاکمیت و همچنین اقدامات سؤال‌برانگیز دولت در حذف قانون منع حضور ذی‌نفعان بخش خصوصی در مناصب حاکمیتی نظام سلامت، حذف پرونده الکترونیک سلامت و حذف قانون تمام وقتی پزشکان بخش دولتی از لایحه برنامه ششم توسعه، این دانشجویان بسیجی را برآن داشته تا نسبت به جهت‌گیری غلط و خطرناک متولیان نظام سلامت هشدار دهند. بر این اساس بسیج دانشجویی پیش‌بینی می‌کند که در صورت ادامه روند فعلی بی‌توجهی به تذکرات و راهکارها بحران مالی نظام سلامت روز به روز عمیق‌تر شود. افزایش تصاعدی بودجه نظام سلامت (به علت درمان‌محوری) به‌رغم کاهش درآمد نفتی و نیاز کشور برای تخصیص منابع مالی به بخش‌های مولد اقتصادی، به زودی کشور را دچار بحران مالی فراگیری خواهد کرد که به مانند طرح پرداخت یارانه نقدی دولت‌های بعدی نیز از عهده چاره‌جویی برای آن برنخواهند آمد.
نشانه‌های ورشکستگی
در ادامه این نامه ۱۰ پیش نشانه ورشکستگی طرح تحول سلامت و پیامدهای رویکرد غلط فعلی وزارت بهداشت در اتلاف منابع مالی در بخش درمان و افزایش بی‌سابقه تعرفه‌ها و درآمد پزشکان احصا شده است. نخستین نشانه ناتوانی دولت در تأمین مالی طرح و انتشار ۸ هزار میلیارد تومان اوراق قرضه شبه ربوی برای استقراض از مردم است. ایجاد ۱۱ هزار میلیارد تومان بدهی مازاد دیگر توسط طرح تحول تا پایان امسال نشانه دیگری است که درباره ادامه این طرح هشدار می‌دهد.
ورشکست شدن بیمه‌های درمان به واسطه سیاست‌های وزارت بهداشت و در نتیجه استقراض سازمان تأمین اجتماعی از منابع مالی بانک رفاه کارگران برای پرداخت بدهی‌های ایجاد شده در اثر هزینه‌های فزاینده طرح تحول سلامت و معوقات چندین ماهه در دانشگاه‌های علوم پزشکی به دلیل تحمیل بار مالی سنگین طرح تحول از موارد دیگر این هشدارهاست. بنا به تأکید این دانشجویان برخلاف اظهارات وزارت بهداشت، شاهد افزایش سهم سلامت در سبد هزینه‌های خانوار به عنوان شاخصی از فشار مستقیم هزینه‌های درمانی بر دوش مردم هستیم.
علاوه بر این افزایش بی‌سابقه تورم حوزه سلامت و رواج زیرمیزی میان پزشکان به‌رغم افزایش بیش از ۱۸۷ درصدی تعرفه‌های پزشکی در گام سوم طرح تحول از موارد دیگر است. رواج پرداخت‌های نجومی به پزشکان متخصص و عمیق‌تر شدن شکاف درآمدی بین پزشکان و سایر کارکنان نظام سلامت موضوع دیگری است که منجر به اعتراضات اجتماعی گسترده پرستاران و پیراپزشکان به تبعیض و بی‌عدالتی در پرداخت‌های نجومی به پزشکان و تسری عن‌قریب آن به سایر گروه‌های اجتماعی است.
در کنار تمام اینها ناتوانی در اجرای گام‌های بعدی طرح و توقف برخی بسته‌های قبلی مانند طرح پزشکان مقیم پس از اتلاف منابع بسیار برای پرداخت به پزشکان و اجرای آن و عدم تغییر محسوس در شاخص‌های بهداشتی و عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت به دلیل معطوف شدن نگاه وزارت بهداشت به چاه ویل درمان از جمله نشانه‌های دیگری است که بنا به تأکید نویسندگان این نامه بر ورشکستگی و عدم موفقیت طرح تحول سلامت دلالت دارد.
در ادامه این نامه با نقد راهکار وزارت بهداشت برای خروج از وضعیت فعلی و تأکید بر انتقال بیمه‌ها به وزارت بهداشت و خصوصی‌سازی نظام سلامت آمده است:«انتقال بیمه‌ها به وزارت بهداشت منجر به یکی شدن سیاستگذار، ناظر، ارائه‌دهنده و خریدار خدمت و در نتیجه بروز تعارض میان منافع جامعه و منافع پزشکان در تصمیم‌گیری‌ها می‌شود. همچنین خصوصی‌سازی نظام سلامت ضمن از بین بردن دسترسی بخش عظیمی از مردم به خدمات بهداشتی- درمانی، موجب گسترش درمان‌های القایی و جراحی‌های غیرضروری می‌شود. بنابراین برنده اصلی این طراحی، تنها سهامداران بخش خصوصی خواهند بود؛ افرادی که هم اکنون نیز در مناصب حاکمیتی نظام سلامت کشور جولان می‌دهند و پیگیر منافع صنفی خود هستند.»
حذفیات برنامه ششم توسعه به نفع پزشکان متخصص
طبق این نامه از نگاه بسیج دانشجویی علت ریشه‌ای ناکارآمدی و فساد در نظام سلامت «نفوذ پزشکان متخصص و ذی‌نفعان بخش خصوصی در بدنه اجرایی نظام درمانی و همچنین حاکمیت اعم از دولت، مجلس، مجمع تشخیص مصلحت نظام و سایر دستگاه‌های سیاستگذاری و اجرایی کشور» است. در ادامه، این نامه راهکارهای بهبود وضعیت نظام سلامت و خروج از بحران کنونی را در مواردی از جمله اجرای قانون تمام وقتی پزشکان دانسته است. قانون تمام وقتی پزشکان با الزام پزشکان به اشتغال در یکی از دو بخش خصوصی یا دولتی که مورد تأکید قانون برنامه پنجم توسعه بود ولی در لایحه برنامه ششم توسعه حذف شده است.
حضور ذی‌نفعان بخش خصوصی در مناصب حاکمیتی نظام سلامت موضوع دیگری است که در قانون برنامه پنجم توسعه منع شده بود ولی این بند نیز در لایحه برنامه ششم توسعه حذف شده است.
سلب اختیارات حاکمیتی از صنف پزشکان و اصلاح قانون نظام پزشکی از جمله راهکارهای دیگر ارائه شده در این نامه است. بنا به تأکید این نامه از دلایل عمده افزایش بی‌رویه هزینه‌های بخش درمان، وجود نظام پرداخت ناکارآمد کارانه است. بنا به اذعان کارشناسان، نظام پرداخت مبتنی بر کارانه، در بعد فنی قطعاً منجر به توسعه درمان‌ها و اقدامات تشخیصی القایی و غیرضروری(به ویژه جراحی‌ها) و در بعد اقتصادی قطعاً منجر به ورشکستگی بیمه‌های درمان خواهد شد.
از سوی دیگر، کمبود شدید تعداد پزشکان و علاوه بر آن توزیع به شدت نامتوازن و ناعادلانه پزشکان در کشور موضوعی است که با بورسیه دانشجویان بومی از مناطق محروم همراه با گرفتن تعهد خدمت بلندمدت برای حضور در همان مناطق قابل رفع شدن است. در این نامه همچنین بر مدیریت منابع مالی صرفاً از طریق ساز و کار بیمه‌ای و خرید راهبردی خدمت تأکید شده است. از نگاه دانشجویان نویسنده این نامه مسئله اصلی در نظام سلامت مدیریت صحیح منابع است نه کمبود منابع. همچنین استقرار نظام ارجاع و پزشک خانواده، اجرای پرونده الکترونیک سلامت و تدوین و اجرای راهنماهای بالینی درمان (گایدلاین‌ها) مهم‌ترین ابزارهای دولت در کنترل هزینه‌های درمانی است.
بسیج دانشجویی در این نامه از نمایندگان مجلس خواسته در برنامه ششم توسعه با تصویب قوانین کارآمد و اعمال نظارت بر عملکرد قوه مجریه از تشدید بحران به وجود آمده پیشگیری نمایند تا هرچه زودتر جلوی بحران‌های جدی‌تر در نظام سلامت و اخلال در سایر نظامات اقتصادی و اجتماعی کشور گرفته شود.
غفلت طرح تحول سلامت نسبت به دارو
البته همه انتقادها به موارد عنوان شده توسط دانشجویان خلاصه نمی شود، پیش از این معاون طرح و برنامه سازمان غذا و دارو گفته بود که در طرح تحول نظام سلامت، حوزه دارویی تا حدودی مغفول مانده است؛ درحالی‌که از ۷محور این طرح، ۴بخش مستقیما به نوعی در حوزه دارو تعریف می‌شود.
پيرويان گفت: در سال۱۳۳۴ قانون مقررات امور پزشكي، دارويي، آشاميدني و خوراكي در آن مقطع در چارچوب قانوني، به خوبي تعريف شده بود اما هم‌اكنون مدت‌هاست كه تاريخ مصرفش به پايان رسيده است. معاون طرح و برنامه سازمان غذا و دارو جايگاه خوب داروسازان در كشورهاي توسعه يافته را با توجه به جمعيت بالايي كه دارند نتيجه فعاليت‌هاي انجمن داروسازان آنها دانست و عنوان كرد: در ايران از پتانسيل بخش خصوصي به درستي استفاده نمي‌شود.همچنين جامعه، شناخت كاملي از داروساز ندارد و سيستم هم اقدام مؤثري در اين زمينه نداشته است.
معاون طرح و برنامه سازمان غذا و دارو گفت: از عوامل ايجاد حساسيت در حوزه دارويي، صنف داروسازان است و سازمان غذا و دارو آماده همكاري كامل با دفتر مطالعات راهبردي دارويي و ارائه اطلاعات مورد نياز در حوزه دارويي كشور است. اما دكتر سيدمهدي سجادي دبير انجمن داروسازان ايران معتقد است: طرح تحول سلامت به‌دنبال ارتقاي خدمات‌رساني به مردم است؛ در حالي كه در اين طرح نقش داروخانه‌ها به خوبي مورد توجه قرار نگرفته است. به‌گفته سجادي، طرح تحول سلامت بدون توانمند‌سازي داروخانه‌ها ابتر باقي مي‌ماند و اين تجربه‌اي است كه بسياري از صاحب‌نظران به آن اذعان دارند.
حال باید دید آیا می‌توان مانع عدم تخریب طرحی شد که تقریبا کارنامه دولت را درخشان کرده بود یا با بحران این طرح در سال پایانی دولت یازدهم نگاه مردم به وعده‌ها تغییر خواهد کرد.
