سرانجام پس از هفته‌ها جنگ خونین میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، طرفین از توافقنامه پایان جنگ خبر دادند که از مولفه‌های آن استقرار نیروهای حافظ صلح روسی در مناطق مورد مناقشه است. این توافق در حالی صورت گرفته که در باب آن چند نکته قابل توجه است. نخست آنکه هر چند که این توافق با حضور روسیه صورت گرفته و مسکو از انتشار بیانیه‌ای ۱۰ بندی خبر داده اما نگاهی واقع گرایانه به تحولات مذکور نشانگر نقش موثر جمهوری اسلامی ایران در تحقق توافق است. جمهوری اسلامی از ابتدای نزاع کنونی در کنار هشدار به هر گونه تعرض به خاک ایران بر حمایت از روند سیاسی میان باکو ـ ایروان تاکید و تماس‌های مستقیمی نیز با مقامات دو کشور برقرار نمود. در همین چارچوب عراقچی معادل وزیر امور خارجه نیز به باکو، ایروان و مسکو سفر و راهکارهای جمهوری اسلامی برای حل بحران قره باغ را مطرح کرد. برقراری ثبات در این منطقه چنان برای جمهوری اسلامی دارای اهمیت است که رهبر معظم انقلاب نیز در سخنانی ارزیابی تحولات این منطقه پرداخته ضمن تاکید بر بازگشت اراضی اشغالی به باکو به حفظ امنیت و تمامیت ارضی ارمنستان نیز تاکید و درباره هرگونه تهدید علیه مرزهای ایران هشدار دادند. در همین حال بندهای ۱۰ گانه بیانیه پایانی بیانگر قرار داشتن ملاحظات و پیشنهادات ایران برای حل بحران قره باغ است که خود نقش و جایگاه جمهوری اسلامی در تحقق این توافق را آشکار می‌سازد لذا نسبت دادن صرف این توافق به روسیه بازی رسانه ای برای اهمیت زدایی از نقش ایران در معادلات و امنیت منطقه است که در قبال تحولات افغانستان، عراق و ... نیز بارها تکرار و سعی در اهمیت زدایی از این نقش شده است.
دوم آنکه این توافق هر چند گامی مهم در تحقق امنیت در منطقه است اما در کنار آن، توجه به برخی از ملاحظات ضروری می‌نماید. اولا گزارش‌های رسمی از جمله منابع اطلاعاتی روسی و ایرانی، طی بحران قره باغ ترکیه هزاران نیروی تروریست از سوریه به قره باغ آورده است چنانکه جمهوری اسلامی رسما درباره پا گرفتن تروریستها و شبکه‌های جاسوسی صهیونیستها در این منطقه هشدار داد. اکنون این مساله مهم وجود دارد که در کنار تلاش برای آتش بس پایدار، اقدامی جمعی برای مبارزه با تروریستهای وارداتی صورت گیرد تا از تهدیدات امنیت منطقه جلوگیری گردد. این امر زمانی نمود بیشتری می‌یابد که متاسفانه آنکارا همچنان سعی در استفاده از این گروه‌ها برای منافع منطقه‌ای را دارد که در تحولات سوریه و عراق می‌توان مشاهده کرد. ثانیا براساس توافقات مذکور برخی جابه جایی مرزی و سرزمینی میان باکو و ایروان صورت می‌گیرد که بر کل تحولات منطقه تاثیرگذار است جمهوری اسلامی بر امنیت منطقه و حفظ منافع فراگیر کشورهای این منطقه تاکید دارد. اکنون در کنار طرح توافق باکو ـ ایروان باید تدابیر و اقدامات عملی بر ای جلوگیری از تاثیرپذیری مراودات کشورهای منطقه از جمله در قبال روابط ایران با ارمنستان و جمهوری آذربایجان صورت گیرد. توافق مذکور بر خطوط مرزی و پایانه‌های تجاری تغییراتی را ایجاد می‌کند که برای تهران دارای اهمیت است لذا هماهنگی منطقه برای اجرای مطالبات و ملاحظات ایران امری ضروری است تا همه منطقه از این ثبات و امنیت برخوردار شود.
ثالثا تغییرات مطرح در توافقنامه به احتمال زیاد در ارمنستان اعتراضاتی را به همراه دارد به ویژه اینکه رفتاری برخی مقامات جمهوری آذربایجان که تلاش دارند تا این توافق را پیروزی در جنگ عنوان نمایند بر این اعتراضات دامن خواهد زد. براین اساس در نظر گرفتن حساسیت‌های جامعه ارمنستان چنانکه ایران تاکید دارد که باید امنیت و ثبات ارامنه حفظ گردد، از سوی تمام بازیگران در این مناقشه ضروری است.
نکته مهم آنکه کشوری مانند ترکیه که خود را از ارکان توافق مذکور می‌نامد، باید سیاستی متناسب با ثبات و امنیت اتخاذ نماید که خودداری از تحقیرسازی ارمنستان، عدم به کار بردن الفاظ تحریک آمیز و جنگ افروزانه، پایان دادن اعزام تروریست از سوریه و لیبی به قره باغ و مبارزه واقعی با آنها، عدم تبدیل بحران قفقاز به محل مناقشه با اروپا، رویکرد تعاملی با ایران و روسیه برای پایدار ماندن امنیت در قره باغ از جمله این اقدامات است.
در مجموع می‌توان گفت که توافق باکو ـ ایروان که با میانجی گری ایران روسیه و به گفته باکو، با ترکیه صورت گرفته می‌تواند ضامن امنیت منطقه باشد به شرط آنکه ملاحظات ذکر شده رعایت و از تبدیل شدن این توافق به مناقشه جدید جلوگیری گردد.
نویسنده: قاسم غفوری
