امروز نفوذ در خانه‌ها و سوءاستفاده از حریم خصوصی افراد طوری با تکنولوژی عجین شده است که دیگر چفت کردن درب منزل و در خانه ماندن هم نمی‌تواند خانواده را از نفوذ حفظ کند، وقتی به شبکه جهانی وصل هستی مجرمان کلید خانه‌ات را دارند و حواست پرت شود حریمت نقض شده و اتفاق‌های ناگواری را تجربه می‌کنی.
هرگونه تغيير و تحول در دنيای کنونی به دليل پيچيدگی فعاليت‌های انسانی، خواه ناخواه آثار و پيامدهايی به همراه خواهد داشت. به گونه‌ای که با اختراع وسيله‌ای جديد، درکنار استفاده صحيح و مشروع از آن، همواره امکان سوءاستفاده از آن‌ها وجود دارد. با تعريف جرايم سايبری، پيش‌بينیِ مجازات‌های متناسب با آن و ارائه و انجام تدابير امنيتی و پيشگيرانه نسبت به مخاطرات اين فضا و آموزش و آگاه‌سازی افراد از پيامدهای مخرب فضای سايبر، وظايف اساسی خود را در اين زمينه انجام می‌دهند که بررسی کيفيت و ابعاد اين کارکرد امری ضروری است. در اين مقاله سعی شده است تا ماهيت فضای سايبر و ابزارهای ارتباطی آن مورد بررسی قرار گرفته و با ورود به حيطه جرم‌شناسی، پس از بررسی عللِ ارتکاب اين طيف از جرايم، تدابير پيشگيرانه در اين راستا با تکيه بر ويژگیِ غيرکيفری بودن اين اقدامات و در قالب دو نوع پيشگيریِ اجتماعی و وضعی بيان می‌شود.
درست است که خدماتی نظیر تبليغات، فعاليت‌های اقتصادی، تجارت و داد وستد، بانکداری الکترونيک، اشاعه فرهنگ،آموزش و اطلاع‌رسانی همگانی تنها بخشی از فعاليت‌های روزمره انسان‌ها بوده که به اين دنيای جديد کشانده است اما فضای سایبر دارای مخاطراتی نیز هست که اگر رعایت نشود می‌تواند به شدت خطرناک باشد.
تاریخچه فضای سايبر
اصطلاح فضاي سايبر يا دنياي مجازيِ آنلاين، اصطلاحي است که نخستين‌بار توسط ويليام در رماني با عنوان نيورومانسر در سال ١٩٨٤ مورد ٥ گيبسون استفاده قرار گرفت. بنابراين، مي‌توان فضاي سايبر را محيطي مجازي و غيرملموس و موجود در شبکه‌های بين‌المللي تعريف کرد که تمام اطلاعات راجع به روابطِ افراد، فرهنگ‌ها، ملت‌ها، کشورها و به طورکلي هر آنچه در کره خاکي به صورت فيزيکي و ملموس وجود دارد، در اين فضا به شکل ديجيتالي وجود داشته و قابل استفاده و دسترسِ کاربران بوده تا از طريق رايانه، اجزاي آن و شبکه‌هاي بين‌المللي به هم مرتبط باشند.
جرایم سایبر
جرايم سايبری را می‌توان به اين صورت تعريف کرد: «هر فعل يا ترک فعل مجرمانه‌اي که عليه رايانه يا موضوعات مرتبط با آن صورت گرفته يا به واسطه رايانه محقق گردد جرم سايبری می‌باشد.» اما باید توجه کرد که مطابق با تقسيم‌بندی صورت گرفته در کنوانسيون جرايم سايبر، جرايم سايبری را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
دسته نخست، جرايم عليه محرمانگی، تماميت و دسترس‌پذيری سيستم‌ها و داده‌های رايانه‌ای است که اين جرايم در مواد ٢ تا ٦ کنوانسيون مذکور ٧ ذکر شده‌اند که به ترتيب، دسترسی غيرمجاز، شنود غيرمجاز، مختل کردن داده‌ها، سوءاستفاده از دستگاه‌ها را شامل می‌شود
اما دسته دوم، جرايم مرتبط با رايانه که در مواد ٧ و ٨ کنوانسيون جرايم سايبر قرار دارند به ترتيب به دو جرم جعل و کلاهبرداری مرتبط با رايانه اشاره شده است
دسته سوم، جرايم مرتبط با محتوا است. ماده ٩ کنوانسيون به جرايم مرتبط با هرزه نگاری کودکان اشاره کرده است که اين جرايم جز جرايم مرتبط با محتوای داده‌های رايانه‌ای محسوب می‌شوند. البته در ماده ٣ پروتکل الحاقی به کنوانسيون جرايم سايبر در سال ٢٠٠٣، انشار محتوای نژادپرستانه و بيگانه‌ستيزانه به وسيله سيستم‌های رايانه‌ای نيز جرم‌انگاری شده است که می‌توان اين جرم را جز جرايم سايبری مرتبط با محتوا محسوب کرد.
اما دسته چهارم، جرايم مرتبط با نقض حق نشر و حقوق مرتبط است که در ماده ١٠ کنوانسيون، به جرايم مربوط به نقض حقوق مالکيت فکری از جمله حق نشر پرداخته شده است.
در قانون جرايم رايانه‌ای ايران در قالب مواد ١ تا ٢٥، جرايم سايبری تحت عنوان جرايم رايانه‌ای در هفت فصل احصاء شده که عبارتند از: جرايم عليه محرمانگی داده‌ها و سامانه‌های رايانه‌ای و مخابراتی از قبيل دسترسی غيرمجاز، شنود غيرمجاز و جاسوسی رايانه ای، جرايم عليه صحت و تماميت داده‌ها و سامانه‌های رايانه‌ای و مخابراتی از قبيل جعل رايانه‌ای و تخريب و اخلال در داده‌ها يا سامانه‌های رايانه‌ای و مخابراتی، سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رايانه، جرايم عليه عفت و اخلاق عمومی مانند انتشار، توزيع يا معامله محتويات مستهجن با استفاده از سامانه‌های رايانه‌ای يا حامل‌های داده، هتک حيثيت و نشر اکاذيب، مسئوليت کيفری اشخاص حقوقی و ساير جرايم از قبيل توليد، انتشار يا توزيع داده‌هايی که صرفاً به منظور ارتکاب جرايم رايانه‌ای به کار می‌روند و ساير جرايم مصرح در مواد مختلف.
البته نکته‌ای که ذکر آن لازم به نظر می‌رسد اين است که در يک تقسيم بندی کلی، جرايم اين حوزه دربرگيرنده جرايم رايانه‌ای و مخابراتی بوده که تفکيک اين دو نوع جرايم چه در کنوانسيون جرايم سايبر مصوب ٢٠٠١ ميلادی، به عنوان مهمترين سندِ بين‌المللی در حوزه سايبر و چه قانون جرايم رايانه‌ای مصوب ١٣٨٨ به نحوی بايسته لحاظ شده است.
اما از زمانی که با ورود تکنولوژی نیاز به ضرورت قوانین سایبر و فضای مجازی وجود داشت برای اینکه قوانین موجود نمی‌توانست تعریفی از آن ارائه دهد قانون فوق تصویب شد و اکنون مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هشدارهای پلیس فتا
حتی اگر از آن دسته افرادی نباشید که مدام رسانه‌ها را چک می‌کنید و علاقه‌ای به بخش حوادث نداشته باشید باز هم حتما حداقل یکبار هشدارهای پلیس فتا در رابطه با مراقبت از در معرض تهدید بودن مجرمان سایبری را شنیده‌اید.
بارها و بارها عنوان شده رمز دوم کارت را برای کسی پیام نکنیم یا حتی عنوان شده که به پیامک‌های تبلیغاتی که منشا موثق و ثبت شده ندارند و یا حتی درگاه‌های اینترنتی که به منظر خرید کالا ساخته شده توجه زیادی کرده است خدای نکرده مورد دستبرد الکترونیکی قرار نگیریم. همه اینها به ما این را یادآوری می‌کنند که امروزه فقط برای حراست از خود و خانواده قفل زدن پشت درب منزل کفایت نمی‌کند و باید مواظب وسایل الکترونیکی، تلفن همراه، تبلت و لپ‌تاپ‌هایی که در شبکه اینترنتی دسترسی دارند باشیم تا خدای نکرده توسط وسیله‌ای که برای آسان شدن کارها و انجام اقدامات غیر‌حضوری خریداری کرده‌ایم مورد حمله مجرمان اینترنتی قرار نگیریم.
۵ هشدار پلیس فتا
اما ضمن هشدارهایی که در این‌باره داده شده جالب است بدانید پلیس فضای تبادل اطلاعات نسبت به ذخیره کردن اطلاعات خصوصی افراد در گوشی‌های تلفن هوشمند هشدار داد.
ترويج مسائل ضدفرهنگي، از بين بردن حريم خصوصی افراد و خانواده ها، اتلاف وقت، فريب و كلاهبرداري از كاربران، انزوا و افسردگي، نشر اکاذيب از جمله برخی از پيامدهاي منفي شبكه‌های اجتماعي است؛ براین اساس استفاده از تلفن‌های هوشمند در صورت ناديده گرفتن هشدارها و نگهداري اطلاعات و عکس‌های خصوصي بستري براي سوء‌استفاده‌های برخي افراد را فراهم می‌سازد.
پليس فتا با تاكيد بر اينكه امروز هيچ لايه پنهاني در فضاي مجازي و شبكه‌های اجتماعي وجود ندارد به منظور جلوگيري از سوءاستفاده سودجويان، از کاربران تلفن‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی خواسته به نکات امنیتی توجه کنند.
به کاربران توصیه می‌شود:
بر روي هر لينکي که از طرف فردي نا آشنا ارسال می‌شود کليک نکنيد چرا که با كليك لينك، بد افزار عکس و ديگر اطلاعات پروفايل قرباني را سرقت و اطلاعات خصوصي وي را دستمايه اخاذي و ديگر نيات سوء خود قرار می‌دهد.
عكس و فيلم‌های خصوصي خود را به هيچ عنوان در اختيار ديگران حتي نزديكان و اقوام خود قرار ندهيد.
اجازه فيلمبرداري و عكس برداري از مجالس خصوصي خود را به ديگران ندهيد.
از ذخيره كردن اطلاعات خصوصي نظير و فيلم و عكس بر روي تلفن همراه، تبلت و لپ‌تاپ پرهيز کنید.
زمان مراجعه به آتليه و عکاسي‌ها دقت کنید مرکز موصوف داراي مجوزهاي مربوطه باشد چراکه فعاليت اين مراکز بدون مجوزهاي لازم غيرقانوني است و احتمال سوءاستفاده از عکس‌هاي مشتري‌ها وجود دارد بويژه عکس‌هاي خصوصي و خانوادگي و اين از آسيب‌هايي است که می‌تواند زمينه‌ساز بروز و ظهور آسيب‌های عميق‌تر باشد.
سوشیانت آسمانی
