علیرغم هشدار کارشناسان درباره پیامدهای پیری جمعیت، برخی از كارشناسان جمعیت بدنبال آراستن و سادهانگاری سونامی پیری جمعیت هستند. ولی آمارها حاکی از آن است که در صورت تدوام روند کنونی طی سه دهه آتی بیش از ۳۰درصد جمعیت کشور را افراد بالای ۶۰ سال تشکیل میدهد.
در دههی هفتاد با اجرا شدن سیاستهای کنترل جمیعت، جلوی زاد و ولد گرفتهشد و نرخ رشد جمعیت در بازهای ۲۰ ساله چنان پایین آمد که از نظر سرعت کاهش در دنیا بینظیر بود. این مسئله همراه با افول نرخ باروری کل در ایران، زنگ خطر پدیده پیری جمعیت را به صدا در آورده است.
در همین راستا، پس از هشدار مکرر کارشناسان حوزه جمعیت، در سال ۱۳۹۳ سیاستهای کلی جمعیت از سوی مقاممعظمرهبری ابلاغ شد. با این وجود این سیاستهای کلی تنها در حد راهبرد باقی ماندهاست و به صورت عملی وارد سیاستگذاری نشدهاست. علاوه بر ضعف در سیاستگذاری جمعیتی، جریانی شبهعلم در حوزه تئوریک با تناقض گویی و دادن آدرس غلط، بحران پیری جمعیت را سادهانگاری میکنند.
اخیراً در روزنامه شرق سرمقالهای با عنوان «سالخوردگی جمعیت، عیب نیست» منتشر شد. در این مقاله، استاد بازنشسته دانشگاه تهران، تذکرات کارشناسان جمعیتی را که در رسانههای مختلف منتشر شده هراس کاذب در دل مردم انداختن نامید و در ادامه با مغالطههای آماری ساختار جمعیتی ایران را مطلوب خواند و سعی کرد همه چیز را عادی جلوه دهد.
این ساده انگاری و مغالطه با ادعای ایشان که مدعی بینش علمی در مسئله جمعیت است، همخوانی ندارد. در این نگاه سادهانگارانه اصلا به این موضوع توجه نشده است که بعد از این استادان باتجربه چه کسانی باید برسر کار بیایند؟ همچنین نیروی تولیدی و خلاق در کشورها، جوانان هستند، در این باره چه باید کرد؟ در صورت تداوم وضعیت کنونی شاخصهای جمعیت، چهکسی و چگونه باید خلاء نیروی انسانی را جبران کند؟
علاوه بر این، وی در گفتوگویی با خبرگزاری برنا با بیان اینکه «جمعیت ایران پیر نمیشود» گفت: «درحال حاضر سالانه یک میلیون و دویست کودک در ایران متولد میشود در حالی که آمار مرگ و میر در سال کمتر از ۴۰۰ هزار نفر است. این نشان میدهد که جمعیت ایران رشد صعودی دارد و دچار سالخوردگی نمیشود».
در صورتیکه این اظهارات استاد جمعیتشناسی دانشگاه تهران با سخنان چندسال قبل وی سنجیده شود؛ تناقضگویی این فرد روشن میشود. وی در سال گذشته، ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۸ در همایش علمی «جمعیت، باروری، زندگی پایدار» با بیان اینکه تا ۱۴۳۰ کشور با سالخوردگی جمعیت مواجه میشود، باروری زیر سطح جانشینی را تنها چالش کنونی جمعیت برشمرد.
علاوه براین، او طی مقالهای در سال ۱۳۹۶با عنوان «سالخوردگی جمعیت در ایران و هزینههای رو به افزایش بهداشت و درمان»، به تبعات اقتصادی پیری جمعیت پرداخته است. این استاد بازنشسته دانشگاه در مقاله مذکور، هشدار میدهد که نسبت جمعیت افراد ۶۵ سال به بالا از سال ۱۴۱۴ به بالاتر از ۱۰ درصد عبور میکند. بنابراین درصد و نسبت جمعیت ایران میانسال و سپس سالخورده میشود.
همچنین وی در این مقاله به تبعات اقتصادی ناشی از هزینههای درمان سالخوردگان میپردازد و در این رابطه مینویسد: «با افزایش سن، میزان هزینههای بهداشتی و درمانی افزایش مییابد و شیب افزایش آن در دوران سالخوردگی به اوج خود میرسد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت با افزایش سهم افراد بالای ۶۵ سال (نسبت سالخوردگان) در جمعیت، سهم هزینههای بهداشتی و درمانی از هزینه کل به صورت چشمگیری افزایش مییابد».
علاوه براین با اینکه این جمعیتشناس با اثرپذیری از نظریات مالتوس و پیروی از آن با رشد جمعیت مخالف است، در سال ۱۳۹۵ در اظهارات متناقضی دیگر رشد جمعیت را محرک توسعه میداند. او در این باره مینویسد:« تجربه بعد از انقلاب صنعتی که در بستر توسعه اقتصادی-اجتماعی در دو قرن اخیر شکل گرفته و منجر به شکلگیری تئوری انتقال جمعیتی شده نشان دادهاست که در مراحل اولیه رشد جمعیت محرک توسعه بودهاست».
سخنان اخیر وی درباره عادی جلوه دادن پیری جمعیت، واکنش رهبر انقلاب را نیز برانگیخت. ایشان طی ارتباط تصویری با نمایندگان مجلس در ۲۲ تیرماه فرمودند:« دشمن دشمن است؛ اما بعضی کج سلیقگیها را متاسفانه آدم در داخل مشاهده میکند –یک جایی خواندم- که میگویند «آقا پیری جمعیت اشکالی ندارد» چطور اشکالی ندارد؟ یکی از پرفایدهترین ثروتهای یک کشور جمعیت جوان در یک کشور است». با وجود این به نظر میرسد اظهارات اخیر این استاد بازنشسته حتی با بررسی مقالات سالهای قبل خودش نیز رد شدنی است. در نتیجه گفتن این حرفهای بیاساس در شرایطی که باید از همین سالها مانع رخداد پیری جمعیت شد، تنها به مخدوش کردن افکار عمومی و هدایت تصمیم مسئولان منجر میشود. بنابراین انتظار میرود، این جمعیتشناسان مدعی بهجای سادهانگاری پیریجمعیت، راهکار و طرحهای سیاستی خود برای برونرفت کشور از این سونامی جمعیتی را ارائه کنند.
نویسنده: زهره حسنی سعدی