پس از گذشت چند هفته از توافق ۲۵ ساله جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خاق چین، توافقات متعددی نیز میان ایران و روسیه به امضا رسید تا همگرایی سه قدرت بزرگ منطقه، در کنار شکست تحریمها زمینه ساز اقتدار اقتصادی شرقی در برابر سرمایه داری رو به افول غرب باشد.
سه کشور ایران ، روسیه و چین با ظرفیتهای متعددی که برخوردار هستند میتوانند زمینه ساز ایجاد قدرتری اقتصادی در منطقه شوند که در کنار شکسته شدن تحریمهای غرب، میتواند اقتصاد شرقی را در صحنه جهانی تاثیرگذار نماید. بسیاری از ناظران اقتصادی تاکید دارند که روابط برابر و تعاملاتی میان سه کشور در مقطع کنونی که از یک سو غرب با سیاست تحریم به جنگ این کشورها امده است و از سوی دیگر نظام سرمایه داری نیز دوران افول را سپری میکند امری ضروری مینماید. هر کدام از سه کشور دارای مولفههای زیرساختی، تکنولوژیک و بازارهای مناسبی برای مشارکت اقتصادی هستند که تاکنون چنان که باید و شاید به کار گرفته نشده است. کنار نهادن دلار و یورو و بی توجهی به تحریمهای غرب در کنار ایجاد شبکههای منسجم و منظم برای ارتباطات اقتصادی و اجرایی شدن توافقاتی که از گدشته تا امروز میان کشورهای مذکور وجود داشته مولفه ای مهم برای تحقق اهداف این کشورهاست. بر همین اساس نیز سه کشور تلاش نموده اند تا با مانع زدایی و حمایت از ظرفیتهای مذکور برای تحقق این مهم گام بردارند که در این راه توافق ۲۵ ساله ایران و چین قابل توجه است. در همین چارچوب شبکه خبری بلومبرگ در گزارشی با اشاره به «توافق جامع» چین و ایران تاکید کرد نزدیک شدن ایران به چین ممکن است به تقویت اقتصاد این کشور در برابر تأثیر تحریمهای ایالات متحده کمک کند.
یکی از مشکلات جدی کشورها در تجارت و بالاخص مناطق آزاد، حمل ونقل و اتصال به کریدورهای حمل ونقلی است.در حال حاضر یکی از مشکلات اساسی کشور در این مورد است، توافق با کشوری که به شدت دنبال گسترش چنین زیرساختی در جهان است (به احتمال قوی تفاهم نامه ۲۵ ساله ایران و چین نیز در همین راستا میباشد)، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و حضور کشورهایی که در مسیر ایران و چین هستند، تخصیص وامهایی توسط بانک توسعه زیرساختهای آسیا، میتواند ایران را در ایجاد زیرساختی مستحکم و پایدار یاری دهد.کریدورهای انتقالی تنها مسیر رفت و برگشت داده میان چند کشور نیست. زمانی که شبکه کریدورهای مشخصی میان کشورها وجود داشته باشد، در واقع بازارهای آشنا، با دسترسی آسان و شناخته شدهای برای بازرگانان به وجود میآید. از نمونههای موفق کریدورها، کریدور اقتصادی چین- مغولستان- روسیه یا به اصطلاح است. از آنجا که مغولستان کشوری محصور در خشکی است و نزدیکترین کشور به او روسیه است، اکثر مراودات آنها با روسیه انجام میگرفت. چین با ابتکار کمربند و جاده، مغولستان را به خود متصل کرده و راه را برای تجار چینی و مغولی هموار کرد. در حال حاضر مراودات مغولستان با چین، بیشتر از روسیه است.توسعه مناسبات میان ایران و چین در حالی مطرح است که ضلع سوم این توافقات روسیه است. مسکو که در سفر پوتین به چین قراردادی ۴۰۰ میلیارد دلاری با پکن امضا کرده است اکنون در چارجوب ایجاد جبهه واحد در برابر غرب و تحریمها نظری مثبت به طرحهای ایران برای توسعه مناسبات دارد. در همین چارچوب نیز قرارداد سرمایهگذاری بین شرکت "بین المللی نفت و گاز پروم پارس (INGP Holding)" و شرکت روسی برای راه اندازی گروهی از پروژهها با چشم انداز جدید سرمایهگذاری در حوزههای تولید دارو به امضا رسید.
براساس این موافقت نامه، شرکت سرمایهگذار روسی متعهد به سرمایه گذاری، انتقال جدیدترین تکنولوژی و بومیسازی جهت راهاندازی و بهره برداری گروهی از پروژههای نوین با چشم انداز جدید در حوزههای تکنولوژیهای برتر در ایران میشود. طرفین توافق کردند تا نسبت به تاسیس چندین شرکت مشترک ایرانی در قالب هلدینگ ایرانی - روسی برای اجرای پروژههای فوق اقدام کنند. میرکریمی نایب رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه اظهار کرد: ایران و روسیه در زمینه تجارت مسابقه خوب و دوستانه با یکدیگر به جای گذاشته اند به طوری که در حال حاضر سالانه ۱.۸ میلیارد دلار تجارت بین دو کشور صورت میگیرد.وی افزود: بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار حجم صادرات ایران به کشور روسیه و مابقی صادرات کشور روسیه به ایران است.میر کریمی ادامه داد: پس از امضای تفاهم نامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا وضعیت صادرات ایران به کشور روسیه نسبت به گذشته گسترش پیدا کرد که این گسترش را میتوان هم در بخش تنوع کالا و هم در بخش حجم کالا مشاهده کرد. وی با اشاره به قرار داد بلند مدت ایران و روسیه تصریح کرد: چند سالی است که امضای تفاهم نامه بلندمدت میان ایران و روسیه مطرح است، اما این تفاهم نامهها معمولاً در وزارت امورخارجه صورت میگیرد و قواعد کلی آن توسط این وزارتخانه تعیین میشود که متاسفانه بخش خصوصی در ابتدا اطلاعات کافی از این نوع قراردادها ندارند. نایب رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و روسیه ابراز کرد: روسیه شریک تجاری بسیار خوبی برای ایران است چرا که این تجارت دو دهه وجود داشته و بانکهای روسی با وجود تحریمهای ظالمانه آمریکا تلاش خود را برای دور زدن تحریمها و انجام مبادلات بانکی با ایران داشتهاند.
پایگاه اینترنتی مؤسسه بینالمللی استراتژیهای سیاسی و اقتصادی روسیه ضمن انتشار مطلبی تحت عنوان «چین و ایران میخ آخر را بر تابوت هژمونی آمریکا در آسیای غربی کوبیدند»، اهمیت امضای سند همکاریهای جامع «تهران» و «پکن» را مورد بررسی قرار داد.در این مطلب که به «الکساندر ولادیمیروف» تعلق دارد، آمده است: امضای سند همکاریهای جامع «تهران» و «پکن» منجر به درهم شکستن سناریوی تضعیف و انزوای بینالمللی ایران خواهد شد.
سپس در ۲۵ مارس بایدن در جریان نخستین کنفرانس مطبوعاتی خود به عنوان رئیس جمهور جدید آمریکا اعلام کرد که اجازه نخواهد داد تا چین به قدرتمندترین کشور جهان تبدیل شود.با گذشت یک هفته از مذاکرات آنکوریج و یک روز پس از این اظهارات بایدن، در ۲۷ مارس ۲۰۲۱ چین و ایران توافق نامه همکاریهای جامع با سرمایه گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری را برای ۲۵ سال به امضا رساندند که به صورت اساسی اوضاع مربوط به ایران را تغییر خواهد داد.«بن نورتون» روزنامه نگار، نویسنده و فیلمساز آمریکایی در صفحه توئیتر خود، توافق نامه میان ایران و چین را میخی بر تابوت آمریکا خواند که به هژمونی آمریکا در آسیای غربی پایان میدهد. لازم به ذکر است آمار منتشر شده از سوی گمرک چین نشان میدهد حجم مبادلات تجاری ایران و این کشور در ۹ ماهه نخست سال جاری میلادی با افت ۳۸.۵ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و به ۱۱ میلیارد و ۱۹۰ میلیون دلار رسیده است. مبادلات تجاری ایران و چین در ماههای ژانویه تا سپتامبر سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۱۸ میلیارد و ۱۷۰ میلیون دلار اعلام شده بود.
در همین حال اگر بخواهم به رقم اعلام کنم در سال ۲۰۱۹ حجم صادرات ایران به روسیه معادل ۳۹۰ میلیون دلار بوده که در سال ۲۰۲۰ این رقم به ۷۰۳ میلیون و ۶۰۰ هزار دلار رسیده است که رکورد افزایش ۲ برابری صادرات در سخت ترین شرایط پیش رو را کسب کرده است. در همین حال رئیس اتاق بازرگانی ایران و روسیه حجم مراودات تجاری دو کشور را ۱.۸ میلیارد دلار اعلام کرد و گفت: از این میزان حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار صادرات و مابقی مربوط به واردات است.
به هر تقدیر آنچه مسلم است رویکرد منطقه ای مهم ترین عامل برای شکستن تجریمها و مقابله با یک جانبه گراییهای نظام سرمایه داری است. مسئله اصلی آن است که کشورهای همسایه در قالب تجارتی چند لایه و تعاملی گام بردارند که در آینده نزدیک میتواند به پیوستن سایر کشورهای منطقه به این اتحاد سه جانبه منجر شود که اقتصاد شرقی را که بر اساس تعامل و توافقات مستقل و آزاد صورت میگیرد را به اقتصاد برتر جهان مبدل سازد.چشم بستن روی برجام و وعدههای غربی مولفهای مهم برای اتکا به رویکرد منطقه است که مولفه ای مهم برای شکستن تحریمها خواهد بود.