هوا و هوس‌ها رنگارنگ هستند ولی اگر بخواهیم خلاصه‌گویی کنیم، آنها در دو صفت خلاصه می‌شوند؛ خشم و غضب. شهوات و غضبات خلاصه همه مشکلات بشر است.
اگر انسان اسیر شهوت و غضب شد، برده است، اما انسان از یک توانایی برخوردار است که بتواند هم بر غضب و هم بر شهوت خویش غلبه کند.
چگونه می‌توان بر شهوت و غضب غلبه کرد؟ انسان‌ها عقل دارند، باید عقل را تقویت و به فرمان عقل گوش کنند. عقل، خواسته‌ها و غضب شما را اندازه می‌گیرد. می‌گویند خواسته معقول و غضب معقول، خوب است.
آن چیزی که انسان را کنترل می‌کند، عقل است. عقل می‌اندیشد. انسان نه تنها امور عالم را باید بیندیشد، بلکه اندیشیدن خود را نیز باید بیندیشد.
متأسفانه بسیاری از مردم اجاره‌نشین اندیشه‌های دیگران هستند. در اندیشه نباید اجاره‌نشین بود. خودت بیاندیش و با اندیشه دیگران نیاندیش. با فکر دیگران فکر نکن. به فکر دیگران احترام بگذار، اما اندیشه دیگران را با اندیشه خود بیاندیش. اگر کسی بتواند اندیشه‌های خود و دیگران را مجدداً بیندیشد، همیشه نو و آغازگر است.
برای آغاز کردن هیچ وقت دیر نیست، حتی در آخرین لحظات عمر دیر نیست. آغاز همیشه ممکن است. هر لحظه می‌توانید آغازگر باشید. از نظر دینی هم توبه این معنا را می‌دهد. هیچ وقت برای توبه کردن دیر نیست. تا توبه کردی، آغاز کردی. انسان همواره می‌تواند آغازگر باشد، البته وقتی که استقلال اندیشه داشته باشد.
تذکر یعنی به یادآوردن، تذکر نوعی تعقل است. بدون تذکر نمی‌شود تعقل داشت. در درون تذکر، تعقل است. عقل اگر درست باشد، حکم بد نمی‌دهد چون نور است؛ نور معرفت و ادراک است. نور عقل از نور مطلق گرفته شده است. عقل، رسول حق است، باید در هر لحظه‌ای به این نور پناه برد. اگر به نور حق توجه نکنیم، در سیاه‌چاله‌های تاریکی زندانی خواهیم شد و از سیاه‌چال ظلمت بیرون نخواهیم آمد؛ تنها چیزی که ما را از سیاه‌چاله جهل و ظلم بیرون می‌کشد، نورانیت عقل است.
عقل یعنی دریا، کل این عالم طبیعت، کفی است که در موج دریای عقل ظاهر شده است. از دریای عقل باید استفاده کرد نه اینکه در حد کف باقی بمانیم. کل عالم طبیعت، کف دریای عقل است و ما متأسفانه از این دریای بیکرانه موّاج غافل هستیم و به این کف‌های سطح دریا چسبیده‌ایم.
انسان یک موجود شگفت‌انگیز است. هر یک از حیوانات یک خصلتی دارند که با دیگر حیوانات فرق دارد. تمام خصلت‌هایی که در حیوانات وجود دارد، به نوعی در انسان هم وجود دارد. منتهی یک خصلت بزرگی در انسان وجود دارد که در هیچ حیوانی وجود ندارد و آن نورِ عقل است.
در حیوانات، مار، سمبل زیرکی است و عقاب سمبل غرور است؛ این دو صفت در انسان وجود دارد. انسان غرور فرعونی دارد. انسان از مار هم زیرک‌تر است. حال اگر انسان زیرکی شیطانی و غرور ابلهانه و احمقانه داشته باشد، چقدر برای جامعه مضر است؟ تنها چیزی که می‌تواند غرور ابلهانه و زیرکی شیطان‌صفت را مهار کند، عقل است.
امام حسین(ع) فرمود «اگر دین نداری آزاده باش»، این کلام امام حسین(ع)، حجت را برای عالم تمام کرده است؛ نه تنها برای مذهبی‌ها بلکه برای ملحدین و کفار. می‌گویند اگر هم دین ندارید و فقط زبانی دین دارید، حداقل در این دنیا حُر باشید، حُر یعنی آزادی یعنی آزادمَرد، یعنی انسان آزاده.
آزاده بودن یعنی گرفتار جهالت‌ها، هوس‌ها، هواهای زودگذر و هوس‌های شیطانی نباشیم و از این بندها گسسته باشیم. سیدالشهدا(ع) رئیس احرار عالم هستی است. رئیس آزادگان و آزادمرد جهان است.
پیام عاشورا چیست؟ من پیامی زیباتر از «آزادگی و آزادمردی» نمی‌توانم در کتب عالم پیدا کنم. «برده هوا و هوس نبودن»؛ چه پیامی بهتر از این می‌توانیم پیدا کنیم، این خیلی پیام است.
غلامحسین ابراهیمی دینانی
