یکی از نکته‌هایی که با توجه به توصیه مقام معظم رهبری باید مورد توجه رئیس بعدی دولت قرار بگیرد مدیریت جهادی است.
مقام معظم رهبری فرموده‌اند: «مسئولین هم برای اینکه بتوانند کار را به درستی پیش ببرند، احتیاج به پشتیبانی مردم دارند. آن‌ها هم بایستی با توکل به خدای متعال و با استمداد از توفیقات و تأییدات الهی و کمک مردمی، مجاهدانه وارد میدان عمل بشوند؛ هم در زمینه اقتصاد و هم در زمینه فرهنگ... لذا من شعار امسال را و نام امسال را این قرار دادم: اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریّت جهادی.»
مقام معظم رهبری با توجه به دغدغه‌های خود در باب اقتصاد، سال ۱۳۹۶ را سال «اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال» نام‌گذاری فرمودند و در تحقق این نام به مدیریت جهادی تاکید کردند.
مدیریت جهادی
قبل از آنکه به این مطلب بپردازیم که «مدیریت جهادی» چیست؟ سعی کرده‌ایم به این سؤال پاسخ بگوییم که «مدیریت جهادی» چه چیزی نیست؟! تا با شناخت تعاریف اشتباه، معلوم شود که تعریف صحیح «مدیریت جهادی» چیست. از بیانات خود مقام معظم رهبری استفاده کنیم و با این کار تا حد امکان، به تعریف مورد نظر معظم‌له نزدیک‌تر شویم.
مقام معظم رهبری در باب «مدیریت جهادی» فرمودند:
۱- «با حرکت عادی نمی‌شود پیش رفت. با حرکت عادی و احیاناً خواب‌آلوده و بی‌حساسیت نمی‌شود کارهای بزرگ را انجام داد. یک همت جهادی لازم است. تحرک جهادی و مدیریت جهادی برای این کارها لازم است. باید حرکتی که می‌شود، هم علمی باشد، هم پرقدرت باشد، هم با برنامه باشد و هم مجاهدانه باشد.»
۲- «روحیه جهادی لازم است. ملت ما از اول انقلاب تا امروز در هر جایی که با روحیه جهادی وارد میدان شده، پیش رفته. این را ما در دفاع‌مقدس دیدیم، در جهاد سازندگی دیدیم، در حرکت علمی داریم مشاهده می‌کنیم. اگر ما در بخش‌های گوناگون، روحیه جهادی داشته باشیم، یعنی کار را برای خدا، با جدیت و به صورت خستگی‌ناپذیر انجام دهیم (نه فقط به عنوان اسقاط تکلیف)، بلاشک این حرکت پیش خواهد رفت.»
۳- «کار جهادی یعنی از موانع عبور کردن، موانع کوچک را بزرگ ندیدن، آرمان‌ها را فراموش نکردن، جهت را فراموش نکردن، شوق به کار؛ این کار جهادی است. کار را باید جهادی انجام داد تا انشاالله خدمت به خوبی انجام بگیرد.»
بر این اساس یکی از تفاسیر ما می‌تواند این باشد که مدیریت جهادی همان مدیریت اسلامی است.
دیده شده که در بعضی از مقالات «مدیریت جهادی» را همان مدیریت اسلامی معنا کرده‌اند. اما این تلقی صحیح به نظر نمی‌رسد. هرچند «مدیریت جهادی» هرچه که باشد، حتماً اسلامی هم هست، ولی هر مدیریت اسلامی، لزوماً جهادی نیست.
در توضیح بیشتر این مطلب، باید گفت که مبحث مدیریت اسلامی مبحث جدیدی نیست و در کنار مباحثی همچون اقتصاد اسلامی، روان‌شناسی اسلامی و... قدمتی به درازنای بحث «علوم انسانی - اسلامی» دارد. اما مدیریت جهادی مبحثی جدیدتر است؛ چنان که اقتصاد جهادی (یا جهاد اقتصادی) نیز چنین است.
اساساً اگر مطالبه رهبری معظم همان مفهوم آشنای «مدیریت اسلامی» بود، نیازی به استفاده از اصطلاح کمتر شناخته شده «مدیریت جهادی» نبود! لذا به نظر می‌رسد مقوله «مدیریت جهادی» معنایی اخص از مدیریت اسلامی داشته باشد. در نتیجه، تعریف «مدیریت جهادی» به مدیریت اسلامی را تعریف کاملی نمی‌دانیم.
علمی بودن و دانش‌محوری
مقام معظم رهبری در جلسه تبیین سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، ضمن برشمردن ویژگی‌های سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، بعد از اینکه ویژگی چهارم را «رویکرد جهادی» می‌دانند، ویژگی دهم را «دانش‌محوری» معرفی می‌کنند. همین مطلب که معظم‌له این دو مقوله را قسیم یکدیگر قرار داده‌اند، نشان‌دهنده این است که رویکرد جهادی غیر از رویکرد دانش‌محوری است.
البته واضح است که منظور از مطلب فوق این نیست که «مدیریت جهادی» دانش‌محور نیست، بلکه منظور این است که تعریف «مدیریت جهادی» غیر از «مدیریت دانش محور» است. به عبارت دیگر، «مدیریت جهادی» حتماً دانش‌محور هم هست، اما مدیریت دانش محور لزوماً جهادی نیست!
پرقدرت بودن
در بعضی مقالات از صفت «پرقدرت بودن» به عنوان قید «مدیریت جهادی» نام برده شده است. اما به نظر می‌رسد صِرف پرقدرت بودن از قیود «مدیریت جهادی» نباشد. توضیح بیشتر و تکمیلی در این مورد در مباحث آینده و ذیل عنوان «جدیت، خستگی‌ناپذیری و شوق به کار» خواهد آمد.
«بابرنامه» بودن
به نظر می‌رسد همان خلط مفهومی که در موارد قبلی روی داده در اینجا هم تکرار شده است. برنامه داشتن از اولیات یک مدیریت صحیح و علمی است که طبیعتاً در اقتصاد اسلامی هم مورد تأکید است، اما تعریف «مدیریت جهادی» به مدیریت «بابرنامه» صحیح به نظر نمی‌رسد. چه بسا مدیریتی بابرنامه باشد، اما در عین حال از جهادی بودن بسیار دور باشد.
مردم‌محور بودن
مردم‌محور بودن نیز از مؤلفه‌های اصلی «مدیریت جهادی» برشمرده شده است، اما با نظر به سخنان مقام معظم رهبری در جلسه تبیین سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، می‌بینیم که ایشان ضمن برشمردن ویژگی‌های سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و بلافاصله بعد از اینکه «رویکرد جهادی» را ویژگی چهارم این سیاست‌ها می‌دانند، ویژگی پنجم را «مردم‌محوری» معرفی می‌کنند. قسیم قرار گرفتن رویکرد جهادی و مردم‌محوری در کلام معظم‌له کاشف از اختلاف مفهومیِ این دو مقوله است.
فسادستیز بودن
تعریف «مدیریت جهادی» به «مدیریت فسادستیز» نیز دچار همان اشکالات پیش گفته است. مقام معظم رهبری در همان جلسه فوق‌الذکر ویژگی نهم را «فسادستیزی» معرفی کرده و آن را قسیم «رویکرد جهادی» می‌دانند.
فسادستیزی از مؤلفه‌های جدایی ناپذیر یک مدیریت صحیح، علمی و اسلامی است و «مدیریت جهادی» نیز حتماً دارای این ویژگی است. اما آنچه ما به دنبال آن هستیم مفهومی اخص از این مفاهیم است که در لسان رهبری معظم انقلاب، «مدیریت جهادی» نامیده گرفته است.
نظام ارزشی اسلام به انسان می‌آموزد که رفتارهای خود را به گونه‌ای سامان دهد که در اثر انجام آن‌ها، آدمی به خداوند متعال نزدیک شود و کمالات معنوی و ارزش‌های والای الهی به دست آورد. انجام کارهایی که در عرصه مدیریت به وقوع می‌پیوندد نیز مشمول همین قاعده خواهد بود. از این رو یک «مدیر جهادی» مردم را بنده و مخلوق خداوند می‌داند و خدمت به آن‌ها را عبادت می‌شمرد.
در ضمن مدیری که دارای تفکر جهادی است تمام همّ وغم خویش را «رضایت الهی» دانسته و به دنبال مطرح نمودن خویش و کسب مقام و شهرت نیست. فرد جهادگر هرچه به خدا نزدیک‌تر شده و جهاد خود را ناب و خالص برای خدا انجام دهد، اکسیر جهاد او نیز ناب‌تر و کمیاب‌تر می‌شود و بالعکس.
البته یک مدیر مسلمان ممکن است نگاهی غیرعبادی به کار خود داشته و مانند پدیده‌ای مادی و دنیایی با آن برخورد کرده و نگاه خشک علمی و آکادمیک به آن داشته باشد. چنین مدیریتی حتی اگر موفقیت‌هایی نیز درپی داشته باشد، آن موفقیت‌ها بسیار ناچیز بوده و چنین نحوه مدیریتی را نمی‌توان «مدیریت جهادی» نامید.
جدیت، خستگی‌ناپذیری و شوق به کار
قرآن کریم نیز در آیه ۸۷ سوره بقره می‌فرماید: «وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسَی الْکِتابَ وَ قَفَّیْنا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ...» یعنی خداوند به موسی، کتاب تورات عطا فرمود و پس از آن پیامبرانی پشت سر هم فرستاد تا دین الهی را تبلیغ کنند. این آیه نیز به ما می‌فهماند که یکی از نکات لازم در راه رسیدن به موفقیت، پیگیری و تداوم برنامه‌ها برای حصول نتیجه نهایی است. همچنان که خداوند، پیامبران را پشت سر هم برای دعوت مردم فرستاده است.
به نظر می‌رسد در «مدیریت جهادی» نقش محوری داشته باشد، فراموش نکردن آرمان‌ها و گم نکردن جهت و مسیر است. چیزی که نیاز رئیس قوه مجریه می‌تواند باشد.
