براساس برآورد شهرداری تهران، هر فرد شهرنشین بهطور متوسط ۷۵۰ گرم و هر روستایی ۳۵۰ گرم زباله تولید میکند. در واقع میزان تولید زباله در ایران نزدیک به ۴۵ هزار تن در روز است که حدود هفت هزار و ۷۰۰ تن آن سهم تهرانیهاست.
آمار منحصر به فردي كه سبب شده يكي از رتبه داران جهان در توليد زباله باشيم. اما آنچه كه در بحث زباله، اين طلاي كثيف مهم جلوه ميكند آن است كه كمتر از ۱۰ درصد اين ميزان زباله بازيافت شده و مابقي به ابزاري براي سودجويي سودجويان تبديل ميشود. در واقع چرخهي معيوب بازيافت زباله و از سوي ديگر آمار بسيار بالاي توليد زباله در كشور باعث شده تا زبالهدزدي جزو يكي از مافياهاي سياه اقتصادي شناخته شود.
شغلي سياه كه بواسطهي آن افرادي گوني بهدست بعد از جمعآوري مواد خشک بازيافتي، آنها را به واسطههايي که در محلههاي مختلف وجود دارند ميفروشند که در نهايت افراد واسطه هم زبالهها را به کارگاههاي اطراف تهران حمل ميکنند. در آنجا يا به طور مستقيم کار بازيافت صورت ميگيرد و يا اينکه به کارخانههاي مختلف تحويل داده ميشود.
تمامي افرادي که در اين چرخه غيرقانوني حضور دارند، دچار مشکلات روحي و جسمي هستند و به دليل تماس مستقيم با زبالههاي غيربهداشتي و اشياء تيز و برنده مانند آهن و شيشه ناقل بيماريهاي عفوني مانند ايدز و هپاتيت هستند؛ اما تنها چيزي که براي کارفرمايان اين زبالهدزدها مهم است سودي است که از اين طريق کسب ميکنند.
اگرچه ميزان دستمزد براي خريد و فروش طلاي کثيف روند متفاوتي دارد، به طوري که افراد"زبالهگرد" که نخستين حلقه اين شبکه هستند مزد عادي يا حتي کمتر از معمول دريافت ميکنند اما در اين بين واسطهها و کارگاههاي اطراف تهران، سود اصلي را ميبرند.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران گفت: اگر شهروندان زبالههای خشک خود را به درستی تفکیک کنند و تنها پسماند تَر را درون مخزنها بریزند، دیگر زباله دزدی به وجود نمیآید؛ وقتی مواد خشک با ارزش را در مخزنها میریزیم نمیتوان انتظار داشت کسی آنها را برندارد و در واقع خودمان زبالهدزدی را بیشتر و بیشتر میکنیم.
حسن کریمیان با تاکید بر تلاش برای جمعآوری زبالهکاوها از سطح شهر گفت: بعضا هنگامی که قرار است با این افراد برخورد شود، مردم به دلیل ظاهر محروم و تکیده این افراد از آنها طرفداری میکنند و متاسفانه شهروندان جوانب و اثرات کار این افراد را مدنظر قرار نمیدهند. کسی که کیسه زباله را پاره میکند و مواد را از درون آن بر میدارد جدای از بهداشتی نبودن این کار به لحاظ فرهنگی نیز کار درستی را انجام نمیدهد.
کریمیان علت به وجود آمدن افرادی نظیر زبالهکاوها و کارشان را عملکرد نامناسب شهروندان در تفکیک زبالهها دانست و افزود: اگر شهروندان زبالههای خشک خود را به درستی تفکیک کنند و تنها پسماند تَر را درون این مخزنها بریزند دیگر زباله دزدی به وجود نمیآید. وقتی مواد خشک با ارزش را در مخزنها میریزیم نمیتوان انتظار داشت کسی آنها را برندارد. همچنین از شهروندان انتظار داریم در هنگام برخورد همکاران سازمان پسماند با این افراد به طرفداری از آنها اقدام نکنند و بدانند که در پشت این چهره خسته بسیاری معضلات وجود دارد که اگر جلوگیری نشود مشکل گسترش پیدا خواهد کرد.
وی با بیان اینکه شهرداری با این افراد برخورد میکند و یکی از جرائم مهم در قراردادهای سازمان پسماند با پیمانکاران، همین بحث زباله دزدها هستند، افزود: دو خودرو ویژه در هر منطقه برای کنترل این موضوع اختصاص یافته و به شدت با پیمانکاران متخلف که احیانا به جای تفکیک از مبدا تفکیک از مخزن انجام میدهند، برخورد میکنیم. در چند سال اخیر هم با بیش از پنج پیمانکار که بر خلاف ضوابط و مقررات عمل کردهاند برخورد شده است.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران با ملی خواندن طرح تفکیک از مبدا، گفت: این طرح یک طرح جامع و ملی است و همه دستگاهها از جمله شهرداری، آموزش و پرورش و بهزیستی در اجرای آن وظایفی دارند. در این طرح آموزش حتما باید مورد توجه قرار گیرد و اطلاعرسانی دقیقی انجام شود؛ باید وسایل مناسب برای اجرای این طرح فراهم شود و اگر کسی از وظیفهای که در خصوص این طرح دارد کوتاهی کند باید مباحث قهری و تنبیهی هم در نظر گرفته شود.
وی ضمن دفاع از اقدامات صورت گرفته در سالهای اخیر برای اجرای طرح جامع مدیریت پسماند، افزود: نمیتوانم بگویم طرح در سالهای اخیر ۱۰۰ درصد موفقیتآمیز بوده ولی حرکت رو به جلو بوده و باید ارتقا پیدا کند. من از رویکرد شورای شهر تهران به دلیل داشتن دغدغه در این موضوع استقبال میکنم و در مقابل انتظار دارم شورا اعتبارات و مصوبات مورد نیاز را تایید کرده و از این موضوع حمایت کند.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران معتقد است که مردم تهران بسیار فرهنگپذیر هستند و در این موضوعات بسیار هوشمند عمل میکنند و اگر مسئولین با یک برنامه جامع و کامل که در برگیرنده وظایف همه ارگانهای مرتبط است، پیش بروند تفکیک از مبدا به خوبی و به صورت قابل قبولی اجرا خواهد شد.
وی در خصوص میزان تفکیک زباله از ابتدای آغاز این طرح گفت: به طور متوسط حدود ۳۵ درصد زباله شهر تهران پسماند خشک و قابل برداشت است. صنایع بازیافت در کشورمان به دلیل ارزان بودن مواد اولیه ضعیف است و به دلیل داشتن نفت و پتروشیمی، مواد اولیه قیمت پایینی دارد و به همین دلیل صنایع بازیافتی ضعیفی داریم و باید در کنار افزایش تفکیک از مبدا، بتوانیم صنایع بازیافتی را هم تقویت کنیم.
کریمیان درخصوص تصفیهخانه شیرابه کهریزک، گفت: بدترین مسئله در مدیریت زباله و پسماند شیرآبه است و این آب میان بافتی اثر ماندگار و آلایندگی زیادی دارد و اگر بتوانیم زباله را طوری مدیریت کنیم که شیرآبه نداشته باشیم و یا کمتر داشته باشیم دیگر نیازی به تصفیهخانه شیرآبه نداریم، ولی به دلیل اینکه در ۵۰ سال گذشته زبالهها چه در مبدا و چه در مقصد خوب مدیریت نشده است، شیرآبه به وجود آمده است و امروز تبدیل شده است به بزرگترین معضل در مدیریت پسماند شهر و فعلا تصفیهخانه شیرآبه راهحل این معضل است.
حرف آخر اين گزارش تنها ميتواند بگويد، به دليل ساماندهي نشدن اين فعاليتها در کشور با بازيافت مواد به اين طريق غيرقانوني تبليغات زيست محيطي و بهداشتي فراواني را به دنبال دارد كه از جملهي آن توليد محصولات غيربهداشتي است که ناقل انواع بيماريها هستند و اغلب در اختيار روستاييان با قيمت پايين گذاشته ميشود.