دونالد ترامپ پیش از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برجام را "یک توافق بد" توصیف کرده و پس از ورود به کاخ سفید هم مکررا درباره ضرورت خروج آمریکا از آن سخن گفت.
او اخیراً نیز در مصاحبه‌ای اعلام کرده است که: "اگر با من بود ۱۸۰ روز پیش عدم پایبندی ایران را به توافق هسته‌ای اعلام می‌کردم.
در ادامه این سیاست این روزها امریکایی‌ها ادعاهای متعددی در مورد بازرسی از سایت‌های نظامی ایران مطرح می‌کنند و به نظر می‌رسد که ترامپ مي‌خواهد راهي بيابد تا پايبندي ايران به برجام را زير سوال برده و در صورت امكان شركاي غربي‌اش را با خود در مخالفت با ایران همراه سازد.
اخیراً «نیکی هیلی»، نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد، برای رایزنی با مقام‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره توافق هسته‌ای ایران راهی وین شده است. وی در مصاحبه با رویترز گفت کشورش به دنبال دانستن آن است که آیا آژانس در راستای راستی‌آزمایی پایبندی ایران به برجام قصد بازرسی از سایت‌های نظامی ایران را دارد یا خیر.
گفته می‌شود این سفر بخشی از بررسی‌های دولت دونالد ترامپ برای تعیین پایبندی ایران به توافق هسته‌ای برجام است.
هیلی همچنین به تکرار ادعاهای تأییدنشده گذشته پرداخت و گفت:اگر شما رفتارهای گذشته ایرانی‌ها را بررسی کنید متوجه می‌شوید که آنها در سایت‌های نظامی، در دانشگاه‌ها و اماکنی نظیر اینها فعالیت‌های مخفیانه داشته‌اند.
وی اضافه کرد: در آن اماکن از قبل مسائلی وجود داشتند، بنابراین آیا آژانس این موضوع را در بررسی‌هایشان می‌گنجانند تا مطمئن شوند که آن مسائل دیگر وجود ندارند؟ آنها اکنون مجوز بررسی سایت‌های نظامی را دارند. آنها مجوز بررسی هر سایت مشکوک را دارند. مسئله این است که آیا این کار را انجام می‌دهند؟
هیلی گفت که او برای پرسیدن سوال به وین سفر می‌کند نه برای اینکه آژانس را به سمت انجام کاری سوق دهد.
این درحالی است که واشنگتن‌پست گزارش داده محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در نامه‌ای به یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره تبعات منفی سفر هیلی به وین هشدار داده است. ظریف نوشته است: حتی قبل از انجام این سفر، نحوه برنامه‌ریزی و تبلیغات درباره آن و علامتی که مخابره می‌کند تبعات مخرب قابل توجهی برای اجرای موفقیت‌آمیز برجام دارد.
هیلی در واکنش به این نامه گفت: برای من خیلی جالب است که ایران نگران سفر من به وین است. اگر حساب آنها پاک است نباید نگران سوالاتی باشند که از آژانس می‌پرسم.
وی گفت برخی از سوالاتی که از آژانس خواهد پرسید اینها هستند: «آیا دارید همه چیز را بررسی می‌کنید؟ آیا اماکنی که در گذشته در آنها فعالیت‌های مخفیانه وجود داشته‌اند را بررسی می‌کنید؟ آیا قادر به دسترسی به این اماکن هستید؟ یا اینکه دسترسی شما به تعویق می‌افتد؟ آیا برای انجام این اقدامات با ممانعت مواجه می‌شوید؟
نبود الزام در برجام و پروتکل الحاقی
تلاش امریکایی‌ها برای اعمال فشار جهت بازدید از تاسیسات و مراکز نظامی ایران در چارچوب برجام در شرایطی است که نه در این توافق و نه در قطعنامه پیرامونی آن، به هیچ وجه بند و مفادی دال بر ضرورت بازدید از مراکز نظامی ایران درج نشده است بلکه ایران صرفا به جهت تسهیل و تسریع در فرایند اعتماد سازی، بصورت داوطلبانه پروتکل الحاقی را اجرایی می‌کند.
پروتکلی که در آن هیچگونه الزام مشخصی برای دسترسی به سایت‌های نظامی کشورها پیش‌بینی نشده است. همچنین انجام بازرسی از تأسیسات ایران در توافق هسته‌ای سازوکار پیچیده‌ای دارد و تنها با درخواست یک کشور ممکن نیست.
براساس بند ۷۸ این توافق، در صورتی که راه‌های جایگزین بازرسی پاسخگوی نگرانی‌ها نبود، و تا دو هفته پس از درخواست آژانس ایران موافقت نکرد، این موضوع در کمیسیون برجام باید مطرح شود و ۵ عضو از ۸ عضو که ایران هم یکی از آنهاست، باید با درخواست بازرسی موافقت کنند.
از سوی دیگر مسئولان کشورمان بارها مستقیماً نشان داده‌اند که در این زمینه و بازرسی از مناطق امنیتی و محرمانه کشورمان بسیار حساس هستند و به هیچ عنوان چنین اجازه‌ای را نمی‌دهند.
اوایل سال ۹۴ در جریان مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ۱+۵، زمزمه‌هایی درخصوص احتمال گنجاندن بندی مرتبط با بازدید از تاسیسات نظامی ایران در توافق هسته‌ای مطرح شده بود که در همان زمان با مخالفت قاطعانه مقام معظم رهبری روبه رو شد.
ایشان رابطه فرمودند: «اجازه نمیدهیم از هیچ‌یک از مراکز نظامی هیچ بازرسی‌ای از سوی بیگانگان صورت بگیرد. میگویند بایستی ما بیاییم با دانشمندان شما مصاحبه کنیم یعنی در واقع بازجویی کنیم. ما اجازه نمیدهیم به حریم دانشمندان هسته‌ای ما و دانشمندان در هر رشته‌ی حسّاس و مهمّی، اندک اهانتی بشود».
در همین راستا علی اکبر ولایتی عضو هیئت عالی نظارت بر برجام، نیز تاکید کرد که «نه به آنها اجازه داده می‌شود که چنین کاری بکنند و نه جرات این را دارند که به حریم امنیتی ایران تجاوز کنند. به هیچ‌وجه آمریکاییها چنین حقی ندارند. آنها جرات نمی‌کنند به سمت ایران بیایند و به هیچ‌وجه به مراکز نظامی راه نخواهند یافت، چون جزو حریم امنیتی جمهوری اسلامی ایران است. آمریکاییها هم از این بیهوده‌گویی‌ها و گزافه‌گویی سودی نمی‌برند، جز اینکه آبروی خود را در صحنه بین‌المللی برده و خواهند برد».
باید توجه داشت که درخواست بازدید از مراکز نظامی ایران با هیچ یک از موازین حقوقی جهان و کنوانسیون‌های جهانی مطابقت ندارد و استقلال کشور را زیر سوال می‌برد.
سیاستی احمقانه و درخواستی ناممکن
از سوی دیگر بسیاری از کارشناسان سیاست ترامپ را در قبال برجام سیاستی نسنجیده و حتی احمقانه می‌دانند.
روزنامه واشنگتن پست با احمقانه خواندن اقدامات رئیس‌جمهور امریکا در قبال برجام نوشت: دونالد ترامپ احتمالاً در حال برنامه‌ریزی برای اتخاذ «بدترین تصمیم» در قبال برجام است.
این روزنامه با اشاره به پایبندی ایران به مفاد توافق هسته‌ای افزود: ترامپ می‌خواهد در گزارش بعدی به کنگره تصمیم‌گیری‌اش را درباره عدم پایبندی ایران به برجام اعلام کند اما چگونه می‌توان به چنین نتیجه‌ای رسید، وقتی که جامعه اطلاعاتی قضاوت دیگری دارد؟
واشنگتن‌پست تصریح کرد: آیا ترامپ می‌تواند همزمان با تهدید کره شمالی به استفاده از زور نظامی ایران را به نحو باورپذیر تهدید به اقدام نظامی کند؟ این رسانه امریکایی سیاست لغو برجام که ترامپ در حال حاضر مشغول گام برداشتن به سمت آن است، «احمقانه» خواند و تصریح کرد: هیچ دلیلی وجود ندارد که انتظار حمایت از این اقدام را داشته باشیم.
همچنین آسوشیتدپرس در گزارشی با تاکید بر اینکه ترامپ برای خروج بدون هزینه از برجام به گزینه‌های مختلفی روی آورده است که یکی از آنها اعمال فشار برای بازرسی از تاسیسات نظامی ایران است اعلام کرد: گر ایران با بازرسی‌ها مخالفت کند، ترامپ پشتوانه‌ای قوی برای بیان این ادعا خواهد داشت که ایران در حال نقض برجام است و نقض و شکست توافق برجام را به گردن این کشور خواهد انداخت.
باب کورکر، سناتور جمهوریخواه کمیته روابط خارجی سنای آمریکا، نیز در این باره گفته است: توافق هسته‌ای باید با اقدام‌های ایران به هم بخورد، نه با اقدام‌های آمریکا. بنابراین اگر درخواست بازرسی از تاسیساتی رد شود، چنین امکانی فراهم خواهد شد.
با این حال انتقادات در امریکا درباره اجرای این نقشه وجود دارد از جمله «مارک فیتزپاتریک» مقام پیشین وزارت امور خارجه آمریکا با انتقاد از این اقدام دولت آمریکا گفت: نباید هدف از بازرسی سایت‌های نظامی مچ‌گیری باشد. درخواست بازرسی را در صورتی موجه است که آمریکا شواهدی از نقض برجام از سوی تهران داشته باشد، نه اینکه بخواهد ایران را در تله بیندازد. آژانس درخواست بی‌جا برای بازرسی از سایت‌های نظامی ایران را نمی‌پذیرد.
تاکیدات آژانس
این درحالی است که آژانس انرژی اتمی بارها بر حرکت ایران در چارچوب برجام و صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران تاکید کرده است و از زمان اجرایی شدن برجام نیز این تاکید به طور مرتب اعلام شده است. آژانس با علم به اینکه ایران چنین اجازه‌ای را به آژانس نخواهد داد هرگز درخواستی را در این باره مطرح نکرده است.
حتی پس از آنکه «یوکیا آمانو» رئیس سازمان انرژی اتمی به همراه معاون امور پادمانی‌اش یعنی «تروا واریورانتا»، شهریور۹۴ در چارچوب توافق «نقشه راه» از سایت پارچین بازدید کرد، علی شمخانی دبیر شورایعالی امنیت ملی کشورمان، اعلام کرد که حضور آمانو در پارچین یک بازدید بود نه بازرسی و دیگر هم هیچ بازدیدی در هیچ سطحی از پارچین صورت نمی‌گیرد.
بهانه‌های واهی
در حال حاضر به نظر می‌رسد که دولتمردان امریکایی برای نقض و خروج از برجام به دنبال بهانه‌های واهی هستند. از جمله سفر «نیکی هیلی» به وین و اظهارات گاه و بیگاه ترامپ نیز گواه این مدعاست.
آنتونی اچ کوردزمن معاون وزیر دفاع سابق آمریکا پیشتر در این‌باره گفته بود که اگر آمریکا به ایران حمله کند، ایران قادر است در یک حمله غافلگیرانه همه منافع آمریکا در منطقه را در کمترین زمان نابود کند. مذاکرات ۱+۵ به نفع ایران است، موشک‌های ایران، خیابان‌های اسرائیل امن نیست. آمریکا می‌خواهد با بازرسی از مناطق نظامی ایران به توانایی موشکی و دفاعی ایران پی برده و منافع استراتژیک ایران در مذاکرات هسته‌ای را به نفع خود مصادره کند.
علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز اخیرا بر این نکته تاکید کرده است که آمریکا به دنبال خروج از برجام با هزینه ایران است که قطعا این فرصت از سوی ما در اختیار این کشور قرار داده نخواهد شد. البته این به مفهوم حفظ برجام با هر هزینه‌ای نیست.
آمریکاییها بر روی بهانه بازدید از مراکز نظامی کشورمان تمرکز کرده‌اند تا شاید آنرا مستمسکی برای خروج از برجام با مقصر جلوه دادن ایران، قرار دهند چراکه مسلم است قطعا طرح بازدید از مراکز نظامی ایران با مخالفت تصمیم گیران کشور مواجه خواهد شد.
نمایندگان مجلس چه میگویند؟
در این زمینه ولی‌الله نانواکناری نماینده مردم بابلسر و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: این بهانه‌گیری‌های خصمانه بحث امروز و دیروز نیست و سبقه تاریخی دارد. به هیچ‌وجه اجازه نخواهیم داد تا آمریکاییها در قالب برجام از مراکز نظامی ما بازدید کنند.
از سوی دیگر جهانبخش محبی‌نیا نماینده مردم میاندوآب، شاهین دژ و تکاب در مجلس تاکید کرد: آمریکا قصد دارد با طرح ادعای تکراری تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای از توافقنامه برجام خارج شود.
وی این تصمیم را خلاف قوانین بین‌المللی دانست و گفت: جمهوری اسلامی ایران به هیچ‌وجه اجازه بازرسی از سایت‌های نظامی خود را به هیچ کشوری به ویژه آمریکا نمی‌دهد.
وی افزود: رئیس‌جمهور آمریکا در جایگاهی نیست که با بازرسی از سایت‌های نظامی جمهوری اسلامی کارآمدی توافق هسته‌ای و میزان پایبندی ایران به این توافق را بیازماید.
وی ادامه داد: ترامپ با ادعاهای گاه و بیگاه خود درخصوص توافق هسته‌ای و ادعای عدم پایبندی ایران به این توافق تنها قصد دارد فشار افکار عمومی را از روی خود بردارد چراکه تمام کشورها به خصوص سایر اعضای ۱+۵ به خوبی می‌دانند که آمریکا ناقض مفاد برجام است.
محبی‌نیا درباره احتمال مذاکرات مجدد به خواسته آمریکا یادآوری کرد: هیچ کشوری مجددا صرفا به خواسته آمریکا پای میز مذاکره نمی‌آید و نتایج حاصله گذشته را زیر پا نمی‌گذارد چراکه برجام یک توافقنامه بین‌المللی است که در ازای ماه‌ها مذاکره نتیجه داده است از این رو امروز مجددا این اقدام هزینه بر صورت نخواهد گرفت.
قاسم جاسمی، نماینده کرمانشاه نیز در واکنش به برنامه احتمالی آمریکا گفته است: بازرسی از سایت‌های نظامی یا موشکی ایران از خطوط قرمز بوده و هیچ‌گاه اجازه این اقدام به آمریکا داده نمی‌شود. عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی تاکید کرد: مطابق قانونی که در مجلس به تصویب رسیده، کشورهای خارجی مجاز به بازدید از مراکز نظامی ایران نیستند.
در نهایت
در حال حاضر به نظر می‌رسد در صورتیکه ایران با بازرسی از سایت‌های نظامی خود مخالفت کند، ترامپ در نهایت یک احساس منسجم برای بیان این مطلب دارد که ایران برجام را نقض کرده است و در صورت از بین رفتن برجام، می‌تواند ایران را مقصر جلوه دهد و اگر ایران با این بازرسی‌ها موافقت کند، افراد دولت ترامپ که خواستار حفظ برجام هستند می‌توانند استدلال کنند که این توافق، به صورت کارآمد، امنیت ملی آمریکا را حفظ می‌کند.
در نهایت پیش‌بینی می‌شود که ترامپ و همراهانش در کاخ سفید و کنگره تبلیغات شدیدی را در این زمینه آغاز کنند و از امپراطوری رسانه‌ای این کشور نیز در این باره بهره ببرند.
در عین حال واشنگتن تلاش می‌کند تا کشورهای اروپایی برای مذاکره پیرامون توافقی که مانع از آغاز دوباره برنامه هسته‌ای ایران بعد از اتمام وقفه ۱۰ ساله قید شده در برجام شود متقاعد کند.
آنها ظاهرا مصمم به خروج از برجام هستند و برای این کار دنبال بهانه تراشی‌اند اما این بهانه‌ها نمی‌تواند موجب تردید در تصمیمات ایران شود.
کاخ سفید باید درک کند که برجام یک توافق چند جانبه است که پنج قدرت دیگر جهانی نیز در آن دخیل هستند . این توافق تنها در مورد اختلاف هسته‌ای صورت گرفته و تنها خواسته‌های امریکا را شامل نمی‌شود.
از سوی دیگر حتی افراد عادی هم می‌دانند قدرت نظامی و توان دفاعی کشور نباید برای سایر کشورها نمایان شودچه برسد به اینکه دشمن درجه‌یک ایران بخواهد از میزان توان دفاعی و تسلیحات نظامی ما خبردار شود تا بتواند به راحتی نقشه‌های خود را علیه کشور ما تدوین کرده و امنیت و استقلال کشور را تهدید کند.
دستگاه دیپلماسی باید با تمام توان در مقابل این خواست نامعقول سازمان ملل و آمریکا بایستد و حتی در زير لواي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم نبايد تن به خواسته هاي نامشروع و زياده‌طلبانه آنها داد بلكه با تمام توان به اينگونه اقدامات آنها تاخت.
نویسنده: کتایون مافی
