دارا و ندار، فقیر و غنی، مسکین و متمول و ده ها واژه دیگر درباره این دو قشر از جامعه وجود دارد که نمایانگر شرایط اجتماعی اقتصادی و حتی سیاسی جامعه است.
همواره دغدغه بشر بر این استوار بوده که بتواند عدالت را در جوامع اجرا کند، فرستاده شدن پیامبران از سوی خداوند نیز برای پیاده کردن عدالت از همه جوانب آن در میان اقوام و جوامع بشری بوده است. عدالت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در دستور کار پیامبرانی بوده که از سوی پروردگار مسئولیت و وظیفه داشتند تا بتوانند مردم را به راه عدالت بیاورند.
ائمه اطهار(ع) نیز در طول دوران امامت و ولایت خود برای اجرای عدالت الهی تلاش های بسیاری کردند و حتی در همین راه به شهادت رسیدند. در جوامع انسانی به خاطر شرایطی ناعدالتی و حتی بی عدالتی دو قشر خودنمایی می کنند، فقیر و غنی.
اسلام با جریان ثروت و دارایی هیچگاه مخالف نبوده و نیست، تمرکز اسلام بر روی از کجا و چگونه آورده ای است که محل ایراد و اشکال جدی قرار دارد. اگر فردی یا افرادی با تلاش و کوشش شبانه روزی خود به کسب مال حلال همت کرده باشند و از این راه به ثروت رسیده باشند نه تنها مذموم نیست بلکه جایز و روا است و اتفاقاً اسلام نیز بر این گونه تلاش هایی که از راه حلال به کسب ثروت می پردازد تأکید دارد.
چنین افرادی که به کسب مال و ثروت حلال همت می‌کنند، مسائل شرعی اموال خود را نیز رعایت می‌کنند و یکی از واجباتی که اسلام به آن تأکید دارد اجرا می‌کنند، اگر خمس و زکات در جامعه اسلامی رواج گسترده داشته باشد بسیاری از مسائل و مشکلات حل خواهد شد.
اما باید پذیرفت و باور داشت که اندوختن ثروت از مسیر درست و حلال خود بسیار دشوار و طاقت فرسا است و نیازمند کار و تلاش فراوان است. کمتر کسی را می توان یافت که از چنین راه هایی به ثروت دست یافته باشد چرا که هر کسی در چنین راهی گام نمی گذارد و نمی خواهد زحمت آن را بکشد.
در عوض کسب درآمد از راه های آسان و مسئله دار که از نظر احکام شرعی نیز مشکل دار است در بسیاری از جوامع دیده می شود.
ایران نیز از چنین گزندی در امان نیست و این موضوع چندی است که دغدغه حاکمیت اسلامی و مردم شده است. برای مبارزه با زراندوزان و زالوصفتان اقتصادی که شیره جان اکثریت مردم را در شیشه کرده‌اند اقداماتی آغاز شده اما با وجود مبارزه‌ای که دیده می شود، هنوز نتایج آن احساس نمی شود حتی با وجود تشدید مبارزه و مقابله با باندهای فساد اقتصادی شاهد افزایش لجام کسیخته قیمت کالاهایی هستیم که مردم از خرید آن محروم شده‌اند. مشکل کجاست؟
روشن است که در این میان برخی افراد با نفوذ در جریان اوضاع اقتصادی دست دارند و این ماجرا به حتی برخی مسئولین نیز ارتباط پیدا می‌کند.در پرونده هایی که در دستگاه قضایی در حال رسیدگی است، افراد و اشخصای دیده می شوند که یا پیش از این مسئولیت داشتند و یا هنوز هم دارند و در این میان ماجراهای ویلاها و بناهای آنچنانی در تهران و لواسان و شمال و دیگر جاهای کشور که متعلق به برخی مسئولین پیشین و کنونی است، قطعاً مردم را آزار می دهد.
در اینکه برای جلوگیری از زراندوزی برخی مسئولین کوتاهی و غفلت شده شکی نیست، انقلاب اسلامی با آرمان های بزرگ خود به خاطر مشغولیت های دیگر، به این مهم بی توجهی یا کم توجهی کرده و با اعتمادی که به برخی از مسئولین و منصوبین خود داشته، هیچگاه تصور نمی کرده که برخی افراد چنین کنند. البته بیرون از دایره مسئولین نیز هستند افرادی که با مفاسد اقتصادی خود به کشور لطمه وارد کرده اند. آنها نیز از رانت هایی که برایشان مهیا شده برای رسیدن به اهداف اقتصادی خود بهره میبرند.
حضرت امیر مؤمنان علی (ع) روش های حکومتی را در نهج البلاغه و در نامه هایی که به والیان خود در اقصی نقاط سرزمین اسلام داده تبیین کرده‌اند.
مهمترین و اساسی ترین نامه ها و توصیه های به مالک اشتر است. حضرت علی(ع) در نامه ای به مالک اشتر در سال ۳۸ هجری نوشته اند؛
ماليات را به گونهاى وارسى كن كه صلاح ماليات دهندگان باشد، زيرا بهبودى ماليات و ماليات دهندگان، عامل اصلاح امور ديگر اقشار جامعه می‌باشد.
تا امور ماليات دهندگان اصلاح نشود كار ديگران نيز سامان نخواهد گرفت زيرا همه مردم نان‌خور ماليات و ماليات‌دهندگان هستند.
بايد تلاش تو در آبادانى زمين بيشتر از جمع‌آورى مالیات باشد كه مالیات جز با آبادانى فراهم نمىگردد، و آن كس كه بخواهد مالیات را بدون آبادانى مزارع به دست آورد، شهرها را خراب و بندگان خدا را نابود و حكومتش جز اندك مدّتى دوام نياورد.
پس اگر مردم شكايت كردند، از سنگينى ماليات، يا آفت‌زدگى، يا خشك شدن آب چشمهها، يا كمى باران، يا خراب شدن زمين در سيلاب ها، يا خشك سالى، در گرفتن ماليات به ميزانى تخفيف ده تا امورشان سامان گيرد، و هرگز تخفيف دادن در خراج تو را نگران نسازد زيرا آن، اندوختهاى است كه در آبادانى شهرهاى تو، و آراستن ولايت هاى تو نقش دارد و رعيّت تو را می ستايند و تو از گسترش عدالت ميان مردم خشنود خواهى شد و به افزايش قوّت آنان تكيّه خواهى كرد.
به آنچه در نزدشان اندوختى و به آنان بخشيدى و با گسترش عدالت در بين مردم و مهربانى با رعيّت، به آنان اطمينان خواهى داشت، آنگاه اگر در آينده كارى پيش آيد و به عهده شان بگذارى، با شادمانى خواهند پذيرفت، زيرا عمران و آبادى، قدرت تحمّل مردم را زياد مى كند.
علّت خرابى زمین بى چیزى و تنگدستى اهل آن زمین است و فقر و ندارى آنان ناشى از زراندوزى والیان، و بدگمانى آنان به بقاء حکومت و کم بهره‌گیرى آنان از عبرت‌ها و پندهاست.
این توصیه‌های کاربردی امیر المؤمنین علی (ع) اکنون تا چه اندازه در کشور و از سوی دستگاه‌های ذیربط اجرا می‌شود؟
نویسنده: محمد صفری
