قطع روابط چند دولت عربی با دوحه بر سر آنچه حمایت از ایران و گروههای تروریستی خوانده میشود، نقطه عطفی در روند تحولات شتابان منطقه و عمیقترین شکاف در ائتلاف خود ساخته حکام سعودی و همراهی برخی کشورهای عرب حامی سعودیها طی سالهای اخیر برای به اصطلاح منزوی کردن تهران به زعم خود در منطقه است.
اختلافات دیرینه میان ریاض و دوحه ازدرگیریهای سرزمینی و ارضی فراتر رفته و وارد عرصه ساختاری شده است، به طوری که این دو کشور در بسیاری موارد در سطح منطقهای و بینالمللی مواضعی متضاد و در تعارض با یکدیگر اتخاذ میکنند و در زمینه پروندههای منطقهای نیز از جمله موضوع سوریه و نیز اخوانالمسلمین اختلاف نظر جدی بایکدیگر دارند. اختلافات مربوط به سیاستهای منطقهای بین قطر و عربستان و رقابت برای کسب حوزههای جدید نفوذ باعث درگیریهای آنها شده است.
اختلافات سرزمینی عربستان سعودی با قطر به اواسط قرن نوزدهم باز میگردد و باریکهای از زمینهای جنوبی قطر را دربرمیگیرد. عربستان سعودی مدعی مالکیت ۲۳ مایل از سواحل جنوب شرقی قطر است و دو کشور در مورد مرزهای جنوب غربی و خلیج "سلوا" واقع در این منطقه نیز با یکدیگر اختلافات ارضی دارند.اختلافات مرزی و سرزمینی میان دو کشور از خلیج "سلوا" واقع در جنوب غربی قطر آغاز و تا "خورالعدید" واقع در جنوب خاوری قطر امتداد مییابد.
اختلافهای موجود میان عربستان و قطر را باید یکی از جدیترین اختلافها و درگیریهای مرزی و ارضی بین کشورهای عرب حوزه خلیج فارس به شمار آورد که هراز چند گاهی تشدید و موجب بروز تنش میان دو کشور میشود که بارزترین نمونه آن به اوت سال ۱۹۹۲ بازمیگردد که درگیری مسلحانه بین دو کشور را به دنبال داشت و در نتیجه آن یک نظامی سعودی و ۲ نظامی قطری کشته شدند.
در اجلاس شانزدهم سران شورای همکاری خلیج فارس، اختلاف عربستان و قطر بر سر انتخاب دبیرکل شورای همکاری شدت گرفت.این دو کشور که هرکدام داعیه رهبری جهان عرب و تقویت نفوذ خود در بین کشورهای این منطقه را دارند در تلاشند که دایره نفوذ رقیب خود را محدود کنند و نفوذ خود را گسترش دهند.
در این شرایط که مناسبات ریاض-دوحه از اختلافات فوق رنج می برد یک روز پس از برگزاری اجلاس آمریکایی- عربی ریاض با حضور ترامپ، اظهارات منتسب به شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر درخصوص روابط کشورهای حاشیه خلیج فارس با ایران و مقاومت در منطقه بر التهابات روابط دو کشور افزود.
یکی از مهمترین عواملی که باعث تهاجمی شدن سیاستهای عربستان و هم پیمانانش در قبال قطر شده است، غیر از اختلافات ایدئولوژیک و سیاسی میان دوحه و ریاض، موضوع ایران و ارتباط نسبتا خوب میان دوحه تهران بوده است. در همین راستا، بیانیه وزارت خارجه عربستان نیز قطر را به حمایت از گروههای مورد حمایت ایران در منطقه شرقی استان ناراضی و عمدتاً شیعه نشین قطیف و بحرین متهم کرده است.
حال فارغ از این اتفاقاتی که رخ داده، تنها راه نجات قطر از محاصره هوایی، دریایی و زمینی این کشور توسط هم پیمانان سابقش، ایران است. از سوی دیگر، قطر اکنون بازیگری است که در یک تنهایی استراتژیک به سر می برد و بیش از پیش به حمایت یک بازیگر قدرتمند منطقهای نیاز دارد.
گفتنی است، از میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس به غیر از عمان ایران همواره بهترین روابط را با قطر داشته و به رغم اختلاف نظر دو کشور در برخی پروندههای منطقهای نظیر سوریه و یمن، روابط خوبی بین دو کشور برقرار بوده و به یاد داریم که در سال ۲۰۰۶ و در آغاز صدور قطعنامههای شورای امنیت و بحرانی شدن پرونده هستهای ایران وقتی قطعنامه ۱۶۹۶ شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران صادر شد تنها قطر به این قطعنامه رأی منفی داد؛ در حالی که روسیه و چین نیز به آن رأی مثبت داده بودند.
قطع روابط چند دولت عربی با دوحه بر سر آنچه حمایت از ایران و گروههای تروریستی خوانده میشود، که پیشتر نیز در سال ۲۰۱۴ اتفاق افتاده بود، نقطه عطفی در روند تحولات شتابان منطقه و عمیقترین شکاف در ائتلاف و همراهی مهمترین کشورهای جهان عرب طی سالهای اخیر برای به اصطلاح منزوی کردن تهران به زعم خود در منطقه است.
روابط ایران و قطر در سالهای گذشته مانند روابط ایران و عمان در سطح خوبی قرار داشت اگرچه مسئله سوریه به این روابط خدشه وارد کرد اما در مقایسه با سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس هنوز تعقل و حسن نیت بیشتری در مقامات قطری نسبت به ایران وجود دارد. بنظر میرسد قطر به تدریج از عربستان دور خواهد شد و این موضوع با توجه به اختلافات ارضی و مرزی این کشور و نیز قدرت جریان اخوانالمسلمین در حاکمان قطری قابل پیشبینی است.
امیر قطر از جمله سران کشورهای عربی بود که پیروزی حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان را در دوره دوم ریاست جمهوری به وی تبریک گفت و خواستار گسترش مناسبات با ایران شد.
دولت و رئیس جمهور نیز باید با ادامه رویکرد تنش زدایی،اعتماد سازی و تعاملی درسایه احترام متقابل و همینطور اعمال سیاست غیر تنشآلود با غرب نسبت به تقویت همکاریهای دوجانبه و منطقهای با عمان، قطر، کویت، مصر وجامعه جهانی مبادرت ورزیده و از این طریق ضمن ارتقای نقش منطقهای خود مانع از شکلگیری ائتلاف منطقهای و جهانی برعلیه خود گردد.
زیادهخواهی سعودیها برای حکمرانی در منطقه
ابوالفضل حسن بیگی در گفت وگو با خانه ملت در خصوص "تنش ایجاد شده در خصوص قطر از سوی سعودیها و مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال این بحران درمنطقه"، اظهار داشت: آمریکا طی سالهای اخیر به دنبال ایجاد خاورمیانه جدید بود و سالها برای تجزیه، تنش و درگیری در بین کشورهای منطقه تلاش کرد تا به هر طریقی شده کشورهای مسلمان را با مشکل روبرو کند.
وی با اشاره به اینکه تلاشهای آمریکاییها بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در منطقه ناموفق بود، افزود: به همین دلیل آنها رو به سمت ایجاد جنگهای داخلی بین کشورها و تجزیه آنها آوردند که در برخی کشورها با مقاومت مردم روبرو شدند و تیر آنها به هدف نخورد و حال برای قدرت گرفتن در منطقه روی به حمایت از سعودیها آوردهاند.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران همواره بر خویشتنداری و حفظ آرامش طرفین و کشورهای حوزه خلیج فارس تاکید داشته و دوری از خصومت و درگیری را خواستار بوده است، گفت: ایران و قطر بر اساس سیاستهای حسن همجواری همواره رابطه خوب و مناسبی با یکدیگر داشتهاند و در این شرایط نیز میتوان این روابط را استحکام بخشید و مردم قطر مطمئن باشند که جمهوری اسلامی ایران در شرایط سخت آماده همکاری و کمک به آنها میباشد.
مواضع خردمندانه ایران
حشمتالله فلاحت پیشه در خصوص "تنش ایجاد شده در خصوص قطر از سوی سعودیها و مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال این بحران در منطقه"، گفت: دولت سعودی تلاش دارد که خود را به عنوان قدرت برتر در میان کشورهای عربی خلیج فارس معرفی و حفظ کند به همین خاطر با هر مخالفتی به شدت برخورد میکند.
وی با بیان اینکه سعودیها با همین پیش فرض که قدرت اول منطقه هستند، جلسهای با حضور برخی سران کشورهای منطقه با حضور ترامپ برگزار کردند که منجر به بسته شدن قرار دادهای کلان چندین میلیارد دلاری شد، اظهار کرد: آنها به دنبال این هستند که محوریت مسائل منطقهای و دیگر کشورهای را بر عهده بگیرند، ولی قطر وقتی این تلاشها و اقدامات را دید از این ائتلاف خارج شد که این اقدام دوحه موجب آغاز فشارها و تحریمها علیه این کشور شده است.
فلاحت پیشه تصریح کرد: واکنشهای عربستان سعودی در قبال کشورها و مسائل منطقه ای نشان میدهد که کشورهای حاشیه خلیج فارس علیرغم گرفتن ژستهای همبستگی در روابط با اعضای شورای همکاری خلیج فارس که عربستان مدعی رهبری آن است ، بسیار شکننده بوده و تا حد براندازی یکدیگر و تمایل برای بیثباتی برای کشور مقابل پیش میروند.
نماینده مردم اسلام آباد با اشاره به اینکه البته از سال ۹۲ میلادی نیز ریاض و دوحه بر سر مسائل مرزی تا حدودی درگیری و تنش داشتند که با وساطت دیگر کشورها به اتمام رسید، تصریح کرد: اکنون قطریها به این نتیجه رسیدهاند که سعودیها به دنبال آن هستند که خود را به عنوان پدر خوانده معرفی نمایند که این اقدام مورد خوشایند و تائید این کشورها نیست.
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران همواره به دنبال حل و فصل مسالمتآمیز بحرانها و مشکلات کشورهای منطقه بوده گفت: قطر با ایران رابطه خوب و وقدیمی دارد البته این بحران باعث نشده که دوحه وارد قراردادهای راهبری با تهران گردد، ولی کشورمان بر اساس اصل حسن همجواری کمکهای لازم را به مردم این کشور به دلیل محاصره و تحریم انجام میدهد.
ائتلاف خود ساخته سعودی با خروج قطر محکوم به شکست است
کمال دهقانی فیروزآبادی در خصوص "تنش ایجاد شده در خصوص قطر از سوی سعودیها و مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال این بحران در منطقه"، گفت: طبیعتا سران وهابی عربستان هیچ صدای مخالف را تحمل نمیکنند و قطر با وجود بحران منطقهای طی سالهای اخیر سعی بر این داشت که استقلال سیاسی خود را از عربستان حفظ کند و این چنین رویکردی باعث خشم عربستان و بیشتر شدن تنش میان دو کشور شد.
وی با بیان اینکه مخالفت و تحریم قطر از سوی سعودیها و متحدانش نمیتواند تداوم داشته باشد زیرا نه برای ریاض و نه دیگر پایتختهای وابسته خوشایند نخواهد بود، اظهار کرد: این بحث جدی است که تنش میان عربستان و متحدانش از یک سو و قطر از سوی دیگر موجب ناامنی در منطقه خواهد شد و شاید سعودی و حکومت این کشور بر این تصور است که قطر چارهای جز تبعیت از ریاض ندارد ولی چنین وضعیتی برای قطر قابل پذیرش نیست.