مدتهاست که قرار است زندان اوین به خارج از شهر منتقل شده و باغچهای کوچک به جای آن نشیند. درست است که از روزی که شهردار تهران در جمع خبرنگاران خبر از انتقال زندان اوین به خارج از تهران داد، ۴ سال میگذرد اما انگار این زندان با همه خاطراتی که در خود جای داده است روزهای آخر خود را سپری میکند.
اردیبهشت سال ۹۱ قالیباف در حالیکه از نمایشگاه گل و گیاه بازدید میکرد در جمع خبرنگاران گفت: مجموعه درکه اوین و بحث باغات کن در حال پیگیری است. براساس توافقات برای تملک زندان اوین اقدامات اولیه صورت گرفته است تا بتوانیم آن را منتقل کنیم و آنجا را به فضای سبز تبدیل کنیم. اما اولین بار این ماجرا زمانی رخ داد که مرحوم آیتالله سیدمحمود طالقانی بود که خبر از تبدیل زندان اوین به پارک عمومی داد و پیگیر این موضوع از شهردار وقت تهران بود. او که خود تنها سه ماه قبل از پیروزی انقلاب همراه آیتالله منتظری و با تاخیر به نسبت زندانیان سیاسی دیگر از زندان (قصر) آزاد شده تبدیل اوین به پارک را یک مطالبه ملی و پاسخ به خواست مردم شهر میدانست.
چرا اوین باید باغ شود؟
با گسترش شهرها زندانهایی که روزی خارج از شهرها بودند امروز به جزیی از منطقه شهری تبدیل شدهاند و مشکلاتی از جمله امنیت و اشغال فضای شهری را ایجاد کردند به همین دلیل مسئولان به فکر انتقال زندانها به خارج شهرها افتادند که البته بودجه این کار باید توسط دولت فراهم میشود.
با جدی شدن طرح انتقال زندانها یه خارج از شهر، زمزمههای تبدیل زندان اوین به پارک و موزه از سوی مسئولان شهری و قوه قضاییه به میان آمد اما جهانگیر رئیس سازمان زندانها انجام این کار را منوط به انجام برخی تعهدات از سوی شهرداری میداند.
سال ۹۱ زمانی که غلامحسین اسماعیلی رئیس وقت دادگستری استان تهران سمت ریاست سازمان زندانهای کشور را برعهده داشت در خصوص انتقال زندانها به خارج از شهرها گفته بود انتقال هفت زندان بزرگ کشور به خارج از شهرها نیازمند ۵۰۰ میلیارد تومان بودجه است و مطالعات انتقال این هفت زندان و ساز و کارهای آن انجام شده و قرار است بودجه آن از واگذاری سهام شرکتهای قابل واگذاری تامین شود.
به این طریق پیمانکاران دستگاههای دولتی به جای دریافت پول مطالبات خود را در قالب سهام شرکتهای سود ده براساس اصل ۴۴ قانون اساسی دریافت میکنند و هزینه این تبادل سهام صرف ساخت این پروژهها میشود. در همین زمان بود که پیشنهاد تبدیل زندان اوین به پارک از سوی شهردار تهران داده شد که اسماعیلی معتقد بود هنوز وقت اعلام چنین طرحی نشده زیرا این طرح تازه در مرحله گفتوگوی مقدماتی قرار دارد. حال بعد از چندین سال دوباره بحث تغییر کاربری زندان اوین جدی شده است.
با این وجود کار انتقال اوین به خارج از تهران به کندی پیش رفت و به عبارتی تنها به همین چند جمله ختم شد تا اینکه بار دیگر قالیباف در خرداد ۹۴ موضوعی فراموش شده را زنده کرد. او با اشاره به توافقات صورت گرفته با آیتالله لاریجانی گفت: رئیس قوه قضاییه این طرح را قبول کردهاند و توافقات کلی صورت گرفته است اما باید کارشناسان بر روی این مسئله کار کارشناسی انجام دهند و آنچه که مهم است اینکه سازمان زندانها نیازهایی دارد و باید برای رفع آنها نیز بررسیهایی صورت گیرد.
شهردار تهران گفت: توافقات زیادی در حوزههای زندان اوین داریم تا بتوانیم زودتر کار انتقال این زندان را انجام دهیم. دیروز هم خدمت آیتالله آملیلاریجانی این موضوع را گفتیم و مطمئن هستم در این دوره مدیریتی شهرداری و قوه قضاییه، شاهد آن خواهیم بود که زندان اوین را با همکاری و عنایت ویژه رئیس قوه قضاییه در جریان تهاترها و همکاریها، به یک موزه و پارک برای شهر تبدیل کنیم.
اما این صحبتها هم موجب نشد تا این موضوع اجرایی شود. سازمان زندانها در این میان قصد دارد زمین اوین را به قیمت خوبی به فروش برساند و از طرفی بتواند محلی را برای جایگزینی اوین تدارک ببیند.
انتقال اوین تا سال ۹۸
یک سال بعد و در اوایل خرداد امسال بار دیگر شهردار تهران از رایزنیها با رئیس سازمان زندانها خبر داد.
محمدباقر قالیباف در جلسه مشترک مدیران قضایی و اداری استان تهران در نخستین روز سفر رئیس قوه قضاییه به این استان با اشاره به آخرین وضعیت تبدیل زندان اوین به پارک اظهار کرد: در این خصوص با آقای جهانگیر رئیس سازمان زندانها صحبتهایی داشتیم و قرار شده جلسه اجرایی این کار هم برگزار شود.
وی ابراز امیدواری کرد در دوره مدیریت آیتالله آملیلاریجانی در قوه قضاییه زندان اوین تبدیل به یک پارک عمومی برای شهروندان تهرانی شود. شهردار تهران تبدیل اوین به پارک را جز تصمیماتی خواند که خیر و برکات زیادی برای مردم، شهرداری و دستگاه قضا دارد.
وی یادآور شد: البته موافقت رئیس قوه قضاییه را گرفتهایم که انشاالله بحث مکتوب شدن و ابلاغ آن هر چه زودتر طی شود و از این طریق مشکلات قوه قضاییه و شهرداری حل شود.
اما اصغر جهانگیر، رئیس سازمان زندانهای کشور درباره انتقال زندان اوین گفته که در جلسهای که با آقای قالیباف شهردار تهران داشتیم، قرار شد که کارشناسانی از زندانها و شهرداری انتخاب شود و نیازها بررسی شود و در رفع آن تلاش شود تا در آینده شاهد انتقال این زندان باشیم و قرار است فضای زندان تبدیل به پارک شود.
وی افزود: البته بیش از ۱۰ سال است که قرار است زندانها به بیرون شهرها برود، اعتبارات لازم داده نشده است و شرایط لازم فراهم نشده است.
رئیس سازمان زندانهای کشور در پایان افزود: سازمان زندانها یک واحد مظلوم است چون در زندان علاوه بر گذراندن دوره محکومیت زندانیان کادر واحدهای نظارت کارمندان، درمان و غیره نیز مشکلات زیادی دارند، لذا لازم است این گروه بیشتر مورد حمایت قرار گیرند.
اوین کجاست؟
در گذشته محله اوین از جنوب به تپه سرباز محدود میشده است گفته میشود دلیل نامگذاری این تپه این بوده است که این تپه در زمان قاجار محل آموزش فنون و شیوههای رزمی بوده است. در طول قرن گذشته حتی تا سال ۱۳۴۶ شمسی، زندگی و معیشت مردم ساکن در اوین از طریق کشاورزی و دامداری با استفاده از آب رودخانه اوین و درکه بوده است که اکنون این زمینهای کشاورزی تبدیل به دهها موسسه و سازمان بزرگ در سطح ملی و بینالمللی شده است. این محدوده در ثبت شمیران به عنوان پلاک ۶۸ اصلی با حدود اربعه معین شناخته میشود.
براساس این در گذشته اراضی پلاک ۶۸ اصلی اعم از آبی، دیمزار، باغها، خانهها و مراتع از شمال به کوه توچال، از شمال غرب به درکه و از غرب به مسیل رودخانه درکه، از جنوب به ونک و قلعه ارامنه، از شرق به خیابان ولیعصر حد فاصل شیر خوارگاه آمنه تا تقاطع شهید چمران، محمودیه و اراضی ولنجک محدود میشده است که بعد از تصرف تدریجی اراضی کشاورزی و مرتعی اوین از محدوده مذکور حدود یک هفتم آن باقی مانده که امروزه به محله (اوین) معروف است محله اوین بین ۲۵۰۰ تا ۳۵۰۰ سال پیش به وجود آمده دلیل این تاریخگذاری این است که زمانی که زمین چمن دانشگاه در حال گودبرداری بود آثار و سفالهای به دست آمده در آن مربوط به ۲۵۰۰ تا ۳۵۰۰ سال پیش است و هماکنون نیز این آثار در موزه ملی نگهداری میشود.
این محله در قدیم ایون و اذون نامیده میشد و در سال ۴۹۵ هجری به بعد این اسم رایج شده است. احمد بنحسین بنعباس اذونی عالم بزرگ قرن پنجم متولد سال ۴۹۵ هجری در اذون بوده که هرگاه از اذون به ری میرفته مردمان ری به وی تبرک میجستند و محضرش را مغتنم میشمردند. همچنین در اذون به سال ۷۵۶ هجری شورشی به وجود آمد که حاکم ری با محاصره قلعه اذون آن را ویران کرد.
دلیل شکلگیری این محله به علت آب فراوان و هوایی بسیار خوب است که طرز شکلگیری آن به علت وجود رودخانه خطی و در حاشیه رودخانه میباشد که مکان این محله از ۲۵ قرن پیش تاکنون ۳ مرتبه عوض شده است. خانوادههای اصیل این محله اعرابی، مسعودیان، اوینی، ابطحی، میر شریفی، خانوادههای سادات اوینی، شعیبی، فکری، میررحیمی و بذرافشان میباشند. سه رشته قنات در اوین وجود دارد که یکی از این رشتهها قنات نایب است که مورد استفاده عمومی است و دو رشته دیگر قنات حاج آخوند و قنات وزیر که در حوزه مالکیت خصوصی است.
در همین زمینه اما اصغر جهانگير در حاشيه برگزاري همايش سراسري هفته قوه قضاييه در جمع خبرنگاران در پاسخ به سوال خبرنگاري مبني بر آخرين وضعيت تبديل زندان اوين به پارك اظهار كرد: پيشنويس تفاهمنامه اوليه آماده شده و دو، سه روز پيش آن را به شهرداري تهران فرستاديم. تعهدات دوطرفه، مطرح شده و نيازمند اين هستيم تا شهرداري جايي را براي انتقال زندانيان آماده كند و آن را تحويل سازمان زندانها دهد تا در آن صورت ما بتوانيم زندانيان را به آن مكان انتقال دهيم. اما وي باز هم حاضر به ارايه توضيح بيشتري در اين زمينه نشد و هرگونه اظهارنظري در اين مورد را به بعد از امضاي اين تفاهمنامه موكول كرد.
بدينترتيب گرچه شايد در نگاه اول اين طرح يك گام به اجرايي شدن نزديك شده باشد ولي هنوز هم سوالات زيادي در مورد نحوه اجرا و چگونگي اجرايي شدن آن وجود دارد؟ اينكه آيا شهرداري قرار است زميني با اين وسعت را از قوه قضاييه بخرد يا به صورت تهاتر آن را تملك كند؟ يا اين سوال كه قرار است اين قطعه زمين همگي به بوستان تبديل شود يا همانطور كه شهردار تهران، يكسال قبل گفته بود، كاربريهاي فرهنگي و ورزشي نيز براي آن درنظر گرفته شده است.
حال باید دید آیا این منطقه به باغی که قدیمترها وجود داشت تبدیل میشود و زندان اوین به خارج از شهر منتقل میشود یا همچنان این ماجرا ادامه خواهد داشت. ماجرایی که قدمت آن به اوایل انقلاب باز میگردد و تاکنون تحقق نیافته است. هر چند که این ماجرا نمود عینی دارد و موزه قصر میتواند الگوی مناسبی برای رفتار با اوین باشد اما تا زمانی که این زندان هم به بیرون از شهر منتقل نشود و قرارداد محکمی بین سازمان زندانها و شهرداری منعقد نشود نمیتوان هیچ چیزی را پیشبینی کرد هر چند که شواهد نشان میدهد تحقق این وعده نزدیک است.