سه سال از سالگرد روز اجرای برجام یعنی «۲۶ دیماه ۱۳۹۴» میگذرد. برجامی که حتی اشتغال و ازدواج جوانان و آب خوردن و محیطزیست هم به آن پیوند داده شده بود. حالا پس از دوسال مقدمه چینی و گذشت سه سال از اجرای برجام نه جشن تولد و سالگردی از سوی دولت به عنوان مهمترین دستاورد گرفته میشود و نه دیگر مواهب و نتایجی در جامعه از اجرای آن دیده میشود. دولتمردان هنوز با برجام اروپایی به دنبال اجرای این توافق هستهای هستند اما همین که در سالگرد اجرای آن جنب و جوشی از دولت دیده نمیشود، خود حاکی از آن است که چندان این توافقنامه موفقیتآمیز نبوده است و دولتیها نیز به این موضوع اشراف دارند. اما نسبت به بروز و سخن گفتن درباره این موارد امتناع میورزند.
اما اخیرا سیدعباس عراقچی معاون وزیر خارجه کشورمان و یکی از دیپلماتهای هستهای که طرفدار و مدافع شدید برجام بوده درباره نتیجه و دستاورد این سند هستهای پس از سه سال طی پیامی در توئیتر درباره نوشت که توافق هستهای نشان داد که آمریکا چقدر غیرقابل اطمینان است.
متن کامل توییت عراقچی بدین شرح است: «امروز سومین سالگرد اجرای توافق هستهای ایران (برجام) است و نشان داد که چقدر آمریکا غیرقابل اطمینان و غیرقابل اتکا است. یک رئیسجمهور امضا میکند، رئیسجمهور بعدی از آن خارج میشود! سپاس آقای ترامپ بهخاطر نشان دادن این ویژگی. شرمآور است!».
اینکه عراقچی پس از چند سال مذاکرات فشرده هستهای و وعدههای مختلف به مردم موضوعی که از ابتدا رهبر معظم انقلاب اعلام کردهاند را تکرار و دستاورد برجام را غیر قابل اطمینان بودن آمریکا توصیف میکند، بسیار قابل تامل است. درحین مذاکرات رهبر معظم انقلاب بارها و بارها طی شرط و شروط و تذکرات مختلف از غیرقابل اطمینان بودن آمریکاییها سخن گفتند و حتی نسبت به اینکه از رئیسجمهور آمریکا تضمین گرفته شود، بیان فرمودند: «از آنجا که پذیرش مذاکرات از سوی ایران اساساً با هدف لغو تحریمهای ظالمانهی اقتصادی و مالی صورت گرفته است و اجرائی شدن آن در برجام به بعد از اقدامهای ایران موکول گردیده، لازم است تضمینهای قوی و کافی برای جلوگیری از تخلّف طرفهای مقابل، تدارک شود، که از جملهی آن اعلام کتبی رئیسجمهور آمریکا و اتّحادیهی اروپا مبنی بر لغو تحریمها است. در اعلام اتّحادیهی اروپا و رئیسجمهور آمریکا، باید تصریح شود که این تحریمها بکلّی برداشته شده است. هرگونه اظهاری مبنی بر اینکه ساختار تحریمها باقی خواهد ماند، بهمنزلهی نقض برجام است.»
سخنان عراقچی نشان میدهد که برجام درست از همان جایی لطمه دید که تذکرات رهبر معظم انقلاب به طور دقیق اجرایی نشد. هنوز بسیاری جمله معروف وی مبنی بر اینکه «امضای کری تضمین است» را از یاد نبردهاند که اهمالکاری دیپلماتیک را که منجر به چنین وضعیتی شده را نشان میدهد. آیا دیپلماتها نباید در این خصوص پاسخگوی ملت ایران باشند. این درحالی است که کارشناسان خصوصا در نشستی که با وزیر خارجه برگزار شد، همین نکته را مطرح کردند که چه تضمینی وجود دارد که رئیسجمهور بعدی آمریکا توافق برجام را اجرا کند. محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان نیز اطمینان داد که چنین اتفاقی نمیافتد زیرا آمریکا ملزم به اجرای قعطنامه است. اما حالا عراقچی همین مسئله را تجربه برجام میخواند!
فواد ایزدی کارشناس امور بین الملل که در جلسه همین سوال را از ظریف پرسیده بود در اینباره میگوید: «این اطمینانی که دوستان در دولت داشتند بیش از حد قابل قبول کارشناسی بود. اطمینان و اعتماد داشتند که اگر توافق شود آمریکاییها آن را اجرا میکنند. این اظهارات درست در زمانی بود که آمریکاییها به صراحت میگفتند معلوم نیست برجام را اجرا کنیم. بتازگی «جیک سالیوان» که در مذاکرات عمان حضور داشت و مذاکرات ابتدایی با او شروع شد، در جلسه موسسه کارنگی در پاسخ به این سوال که فکر نمیکردید سال ۲۰۱۶ انتخابات میشود و رئیسجمهور بعدی ممکن است برجام را اجرا نکند؟ جواب داد: ما چنین تصوری داشتیم و به ایرانیها هم گفتیم که اجرای برجام برای ما الزام حقوقی ندارد. یعنی آقای کری این را علنا میگفت و سالیوان هم به گفته خودش در جلسه خصوصی با تیم مذاکرهکننده ایران این مساله را گفته است. مشکلی که ما در ایران داشتیم این بود که از ماهها قبل از توافق، نوعی ذوقزدگی نسبت به توافق وجود داشت. زمانی هم که صحبت میشد آیا توافق توسط رئیسجمهور آمریکا بعدی اجرا خواهد شد؟ براحتی به ما دلواپس میگفتند و تاکید میکردند بیجهت دلواپسید.»
از سوی دیگر باید یک سوال کلیدی پرسید که آیا چند سال کشور مشغول مذاکرات هستهای شد که رئیسجمهور و دیپلماتهای وزارت خارجه به این موضوع پی ببرند که آمریکا قابل اطمینان نیست؟ هزینه و وقتی که کشورمان در این خصوص متحمل شد را چه کسی میخواهد جبران کند؟ البته هنوز دولت به برجام اروپایی اطمینان دارد و سعی دارد این موضوع را به سرانجام برساند، درحالی این تلاش وجود دارد که از اروپاییها چیزی دیده نمیشود. با این شراط پس از سه سال از دستاورد برجام رونمایی شد و دستاورد این بود که «آمریکا غیرقابل اطمینان است.»
نویسنده: امیر حمزهنژاد