طی روزهای اخیر اخبار و گزارش‌های متعددی از مواضع کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای مبنی بر میانجی گری میان جمهوری اسلامی ایران و آمریکا و یا ایران و ۱+۵ برای آنچه نجات برجام می‌نامند، منتشر شده است. در همین چارچوب نیز دیروز «محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» وزیر خارجه قطر وارد تهران شد. همچنین عمان نیز آمادگی خود را برای ایفای نقش میانجی اعلام کرده است. هر چند که جمهوری اسلامی ایران همواره بر اصل استقبال از دیپلماسی تاکید و مخالفتی با این میانجی گری‌ها نداشته و ندارد، اما چند اصل در باب میانجی گری‌ها مطرح است.
نخست آنکه در باب میانجی گری میان ایران و کشورهای عربی نکته اساسی آن است که تهران همواره بر اصل همگرایی منطقه ای تاکید و حتی طرح امنیتی هرمز را با هدف اتحاد امنیتی منطقه مطرح کرده است در همین حال ایران برای امنیت و ثبات منطقه از هیچ اقدامی فروگذار نبوده است چنانکه مبارزه ایران با تروریسم در عراق و سوریه و حمایت از مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی در چارچوب امنیت و منافع کل منطقه بوده است.
در همین حال تهران بر لزوم اتحاد منطقه برای پایان بحران در سوریه و عراق، پایان جنگ تحمیلی سعودی علیه یمن و نیز مبارزه واحد با رژیم صهیونیستی تاکید دارد و بر این اساس برای آنچه میانجی گری برای آشتی ایران و کشورهای منطقه ذکر می‌شود، نیاز به میانجی نمی‌باشد بلکه تغییر رفتار برخی کشورهای عربی که به جای استقلال در سیاست خارجی در چارچوب اجرای خواسته‌های آمریکا رفتار می‌کنند،امری ضروری است. تغییر رفتاری که عدم همگرایی با تروریسم، حمایت وقاعی از فلسطین و عدم همراهی با تحریم‌های آمریکا علیه کشورهای منطقه و محور مقاومت را از سوی این کشورها به همراه خواهد داشت. تا زمانی که عملکرد کشورهای عربی مذکور تغییر نکند قطعا میانجی گری نیز معنایی ندارد چرا که جمهوری اسلامی بر اصل امنیت منطقه تاکید دارد حال آنکه رفتار این کشورها ضدامنیت منطقه است و ایران حاضر به پذیرش چنین رفتارهایی نخواهد بود.
دوم آنکه در باب میانجی گری میان ایران و ۱+۵ نیز تکلیف مشخص است. از یک سو کشوری که از برجام خارج شده آمریکاست و اروپا نیز به رغم ماندن در برجام عملا از اجرای آن خودداری کرده است و نه جمهوری اسلامی و از سوی دیگر شروط ایران برای پذیرش بازگشت آمریکا به برجام کاملا مشخص و آشکار است و آن اینکه تحریم‌ها به صورت کامل لغو شود و راستی آزمایی صحت لغو تحریم‌ها صورت گیرد. در همین حال غرب باید از زیاده خواهی برچیدن کامل توان هسته ای، حذف توان موشکی و موقعیت منطقه ای ایران دست بردارد. در همین حال مصوبه مجلس مبنی بر تعلیق تعهدات برجامی و آغاز غنی سازی ۲۰ درصد و لغو اجرای پروتکل الحاقی براساس بندهای برجام بود و حق جمهوری اسلامی در برابر عدم تعهدپذری طرف غربی است لذا اینکه کشورها بخواهند جمهوری اسلامی بدون دستیابی به حقوق هسته ای اش، پذیرنده میانجی گری آنها باشد به دور از منطق بوده چرا که غرب اعتمادناپذیر بودنش راه به اثبات رسانده و جمهوری اسلامی نمی‌تواند امیدی به مذاکره داشته باشد.
بازگشت ایران به برجام ولو همزمان با بازگشت آمریکا نمی‌تواند دستاوردی برای ایران داشته باشد لذا میانجی گران از جمله قطر و عمان به جای مطالبه کوتاه آمدن ایران، باید محور رفتاری خود را به اعمال فشار به اروپا و آمریکا برای متعهدشدن و دست برداشتن از زیاده خواهی معطف سازند. نکته مهم آنکه میانجی گران منطقه ای و فرامنطقه ای از قطر و عمان گرفته تا ژاپن و ... در حالی از میانجی گری می‌گویند که در رفتاری تعجب برانگیز، با آمریکا در تحریم علیه ایران مشارکت می‌کنند. نمود عینی این رفتار عملکرد ژاپن است که همچنان از پرداخت بدهی‌های خود به ایران خودداری کرده اما ادعای میانجی گری نیز سر می‌دهد. میانجی گر بودن ابتدا نیازمند جلب اعتماد و نشان دادن بی طرف است، کشورها نمی‌توانند ادعای میانجی گری داشته باشند در حالی که در تحریم و اعمال فشار علیه ملت ایران آن هم در شرایط سخت کرونایی، با غرب همراهی می‌کنند.
به هر تقدیر می‌توان گفت که هر چند جمهوری اسلامی از اقداماتی مانند اقدام قطر استقبال می‌کند اما حقیقت این است که میانجی گران ابتدا باید راه خود را از غرب و تحریم‌های ضدایرانی جدا کرده و از سوی دیگر به جای درخواست از ایران برای کوتاه آمدن باید به بهره گیری از ظرفیت‌های خود برای اعمال فشار بر نقض کنندگان برجام و متقاعد کردن آنها برای لغو تحریم‌ها آن هم به شرط راستی آزمایی صحت لغو تحریم توسط ایران، بپردازند.
نویسنده: قاسم غفوری
