فریضه نماز جمعه، یکی از مولفه‌های ابعاد سیاسی اجتماعی و فرهنگی اسلام است که بنیانش را حضرت رسول(ص) در آغازین ایام هجرت به مدینه، پایه نهاد، تا مجمعی برای گرد هم آمدن مردم و تریبونی برای طرح مهمترین مسائل اجتماعی - سیاسی پیش‌روی جامعه اسلامی باشد. در روایات متعدد واصله از سوی فرق مختلف اسلامی نیز بر تکریم نماز جمعه صحه و بر اهمیت کلیدی آن تاکید شده است بطوریکه ثواب شرکت در نماز جمعه برا ی کسی که قادر به انجام حج نیست، برابر با حج است و در برخی روایات ترک‌کنندگان این عمل به سختی مورد سرزنش قرار گرفته‌اند.
در روایات متواتر دیگری نیز بر فضیلت گوش فرا دادن به خطبه‌ها بسیارمورد توجه قرار گرفته است. به نحوی که حین اقامه خطبه توسط امام جمعه آنچه که موجب گوش ندادن خطبه ولو به جا آوردن نماز قضا و یا مستحبی باشد باید ترک شود. چراکه دو خطبه به عنوان جایگزین دو رکعت در نماز ظهر جمعه قلمداد شده است.
فلسفه نماز جمعه
نماز جمعه علاوه بر اهداف عبادی و تربیتی، اهدافی سیاسی و اجتماعی، نظیر؛ تبلور وحدت، تعمیق روحیه برادری، توسعه عدالت و برقراری صلح و آرامش و سکینه در میان امت دارد.
با این توضیح که مومنین و نمازگزاران در هر شهر و کوی و برزنی، در وقت و مکان معیّن به هم می‌پیوندند و در صفوف به هم پیوسته خویش، خطبه‌ها را استماع می‌کنند و نماز جماعت به پا می‌دارند. بیاناتی که در کلام اول، همگان از جمله خود امام جمعه را به تقوا دعوت می‌کند ودر ادامه آحاد اقشار مختلف جامعه را از وضعیت یکدیگر و شرایط امت اسلامی آگاه می‌سازد و در گام تکمیلی همه ظرفیت‌ها را جهت مرتفع ساختن معضلات و مشکلات جامعة احصاء و یادآوری می‌شود.
بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی ایران پیرامون این فریضه در کتاب تحریر الوسیله تصریح می‌دارند: سزاوار آن است که امام جمعه در خطبه اش مسائل مربوط به مصالح دینی و دنیایی مسلمانان، حوادث خوب و بد و شرایط مساعد و نامساعد جامعه مسلمان، مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی که در استقلال و کیان مسلمانان مؤثر است و هر آن چه که مسلمانان در معاد و معاش به آن نیازمندند، تذکر دهد. هم چنین شایسته است که امام جمعه، چگونگی رفتار و کردار با کشورها و جوامع غیرمسلمان را با نمازگزاران در میان گذارد و آنان را از توطئه‌ها و دخالت‌های برخی کشورهای بیگانه در امور سیاسی و اقتصادی مسلمانان آگاه سازد. سزاوار است که خطیب جمعه، بلیغ و سخنور باشد، با عباراتِ فصیح و روشن و خالی از پیچیدگی، مقتضای حال را در سخن خود مراعات کند. به آنچه بر مسلمین در جاهای دیگر میگذرد، بویژه آنچه در منطقه خودش میگذرد آشنا باشد. مصالح اسلام و مسلمانان را بداند. شجاع و بی‌باک باشد و در راه خدا از ملامتِ هیچ ملامتگری نهراسد. در اظهار حق و ردّ باطل، طبق شرایط و مقتضیات، صراحت داشته باشد.
مردمی بودن نماز جمعه
از منظر دیگر آحاد مردم، ائمه جمعه را برگزیدگانی میدانند که از سوی مقام معظم رهبری انتخاب شدهاند و به همین دلیل، انتظار از آنان بسیار بالاست. لذا غالب نمازگزاران، متناسب با آموزه‌های دینی انتظار دارند امامان جمعه مواضعی مشفقانه، دلسوزانه و منصفانه داشته باشند و در کنار آن سعه‌صدر، کلان‌نگری و همچنین ایثار و از خودگذشتگی را مطالبه می‌کنند و از همه مهمتر می‌خواهند امام جمعه را در کنار خویش مشاهده کنند لذا از آنان انتظار ندارند با ورود به میدان مجادلات سیاسی و جناحی، این جایگاه بلندمرتبه را آلوده به سوگیری این گروه و آن گروه ببینند. بنابراین به همین ترتیب توقع بجایی دارند که امامان جمعه تعاملی پدرانه و مردم دارانه از خود بروز دهند به ترتیبی که هر امام جمعه ساکنان شهر خویش را عضوی از خانواده و بیت خویش قلمداد کند.
با این وصف و حجم توقع، بدیهی است که مصلای‌های نماز جمعه، نگاهی نوین و طرحی نو را مطالبه می‌کنند که پاسخگوی این نیاز امت اسلامی باشد و قادر باشد نقش حقیقی خود را بجا آورد.
رویکرد امیدآفرین
در این راستا چندی قبل مقام معظم رهبری با اعمال تغییراتی در سطح سیاست‌گذاری ائمه جمعه این طلیعه نوین را بشارت دادند ایشان نماز جمعه را به عنوان قلب فرهنگی شهر معرفی و همواره مقوله جذب جوانان و تعامل بیشتر با این قشر را مورد توجه جدی قرار داده‌اند و با معرفی مدیری جوان و تازه نفس این میدان را مهیای ایفای نقش نمودند. انتصابی که نویدبخش رویه‌های جدید به سوی جذب هر چه بیشتر همه اقشار جامعه به ویژه نسل جوان خواهد بود و کارکرد دنیوی و اخروی این فریضه را پررنگ‌تر خواهد نمود.
از سوی دیگر برخی ابتکارات ائمه جمعه هم امیدبخش است. اقدامات ارزنده‌ای نظیر برچیدن نرده‌هایی که در داخل مصلای نماز جمعه صفوف مسئولان را از مردم در نماز جمعه جدا می‌کرد، یا حذف اماکن رفت و آمد اختصاصی و همچنین تردد با وسایط نقلیه عمومی از سوی بعضی امامان جمعه و... می‌تواند مکمل بروز و ظهور فلسفه وجودی نماز جمعه شود. در این مسیر نیک یکی از این امامان جمعه خط‌شکن در بیاناتی تصریح داشته است که هر فردی که به مصلای نماز می‌آمد با دیدن نرده‌ها حس می‌کرد افرادی که دارای مسئولیت هستند، از مردم معمولی جدا هستند. ضمن اینکه مسئولان حفاظتی طبق روال سابق وظایف خود را در مصلای نماز انجام می‌دهند و حذف نرده‌ها به آن معنا نیست که به مسائل حفاظتی توجه نمی‌شود.
کلان‌نگری
فارغ از اقدامات شکلی مطروحه که در جای خود بسیار حائز اهمیت‌اند و جامعه نیز تشنه دیدن این حرکات شایسته، رویکرد کلان‌نگری، غیرسوگیرانه و غیرجانبدارانه سیاسی مورد تاکید بیشتری است. اگر چه این رویه نافی کلام نقادانه امامان جمعه نیست و بدون تردید نقد منصفانه و مشفقانه عملکرد مدیران از جناح‌ها و گروه سیاسی در هر دولتی و همینطور دفاع واقع بینانه از اقدامات مثبت و مطلوب مسئولان مورد انتظار است. اما متاسفانه رفتار و سخنان چند دهه گذشته برخی امامان جمعه بارها این مهم را نادیده انگاشته و اگرچه سهو بودنش قطعی است لیکن خسارات و صدمات جبران‌ناپذیری را به این جایگاه زده است. به تعبیر یکی از اساتید حوزه، گاهی حرفهایی از تریبون نماز جمعه شنیده می‌شود که جوانان را از نماز جمعه فراری می‌دهد.
لذا ظرفیت عظیم و کم نظیر نمازهای جمعه تشنه تغییر رویکرد و برگرداندن این فریضه به جایگاه شایسته و حقیقی خود است.
پیشنهاد گزینه
از سوی دیگر باید به این نکته اذعان شود که اهمیت نماز جمعه تهران به لحاظ سیاسی و اجتماعی به نسبت سایر نمازهای جمعه بیشتر بوده و بدیهی است که خطبههای نماز جمعه تهران به عنوان قلب سیاسی نظام بیش از سایر خطبه‌ها مورد توجه دوست و دشمن قرار می‌گیرد. بنابراین شروع هرگونه تغییر رویکرد چه به لحاظ شکلی و چه ماهوی می‌تواند الگوی موفقی برای سایر شهرها باشد.
در مسیر تحولات شکل گرفته در انتخاب امام جمعه موقت تهران چندی پیش حجت‌الاسلام ابوترابی‌فرد به عنوان روحانی غیرجناحی مومن به جمع خطبای نماز جمعه تهران اضافه شده است. حضور ابوترابی‌فرد به عنوان فردی عادل و منصف مورد تایید جناح‌ها بوده و می‌تواند بر مخاطبان نماز جمعه بیفزاید در این مسیر اما روزنامه سیاست روز هم به عنوان رسانه‌ای که اغلب سخنان منطقی عالمان دین و روحانیون را منعکس می‌کند، پیشنهادی دارد.
در این راستا سیاست روز انتصاب یک گزینه جدید با نگاهی متفاوت و به دور از جریانات حزبی را به متولیان امر پیشنهاد می‌دهد.
جوانی که هرگاه معمار کبیر انقلاب اسلامی وی را در آغوش می‌کشید می‌گفت در چهره‌اش نور می‌بینیم. چهره‌ای که غالب مردم تصویر کودکی‌اش را در کنار امام دیده‌اند و اکنون او با الگو قرار دادن جد خویش، به ذخیره‌ای ارزشمند برای نظام مبدل گشته است.
ممکن است برخی جناح‌های سیاسی بخواهند حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی خمینی را به خود منتصب سازند. اما باید به جرات اذعان نمود که وی توانسته است با هوشمندی تمام، انگ هیچ جناح و گروهی را بر خود هموار نسازد.
شواهد و قرائن بسیار گواهی می‌دهند وی سخنوری باشهامت و مدبر است که سعی می‌کند در چارچوب‌ها و نگاهی منطقی لب به سخن گشاید و در عین ادای تکلیف در بیان مسائل، خط و خطوط قرمز اخلاقی - دینی و مصالح کشور را حفظ کند.
وی در چند ماه گذشته سخنران پیش از خطبههای نماز جمعه قم و تهران بوده و مهارت و تسلط وی عیان گردیده است. او هیچ‌گاه در این سال‌ها همچون برخی نوه‌ها‌ی دیگر امام مواضع جنجالی و احساسی اتخاذ نکرده است و همواره در چارچوب قانون و موازین شرعی مسیر را پیموده، با این تفاوت که آهسته و پیوسته گام برداشته است. حجت‌الاسلام سیدعلی خمینی به مانند برخی دیگر مخالفت خویش با نظرات سایر اعضای خانواده را رسانه‌ای نمی‌کند و تلاش دارد با رعایت اخلاق، مسائل و اختلاف دیدگاه‌ها را با نگاهی عاقلانه و منطقی و به دور از هیاهوی سیاسی مرتفع سازد، هزینه تراشی نکند و فضای افکار عمومی را مخدوش نساخته و گزک دست معاندان نمی‌دهد.
بنابراین می‌توان امید داشت که گروه‌های سیاسی از مصادره به مطلوب وی به نفع جریان سیاسی خویش ناکام بمانند چراکه وی نشان داده است با پا نهادن در جای پای جد بزرگوار خویش و پیروی از رهبری معظم انقلاب، دل در گرو اسلام داشته و مصالح ملی و منافع مردم را بر هر چیز ترجیح خواهد داد.
