فاجعه منا مرگبار‌ترین حادثه نیم‌قرن اخیر موسم حج در حرمین شریفین و دومین حادثه مرگبار در ماه حج پس از سقوط جرثقیل در شهر مقدس مکه به شمار می‌رود که بیش از یکصد کشته برجا گذارده بود. دردناک‌ترین تصاویرمنتشر شده پس از این حادثه، صدها زائر اعم از سفیدپوست و سیاه‌پوست را در حالی تصویر می‌کرد که پیکرهایشان به شکلی وحشتناک به هم گره خورده بود. هنوز آمار واطلاعات دقیقی درباره ملیت کشته‌شدگان فاجعه پنجشنبه دهم ذي‌الحجه ۱۴۳۶- ۲ مهرماه ۱۳۹۴- در دست نیست با این همه ایران با ۱۳۶ کشته، بالاترین رقم جان باختگان فاجعه منا را دارد. اين قلم ضمن ابراز تأسف و بيان تسليت به خانواده‌هاي قربانيان و شهداي اين حج خونين؛ مطالبي را به صورت مختصر و فشرده - به عنوان اداي دين به جان‌باختگان اين حادثه دلخراش - با مدد از نگاه كارشناسان در ذيل مطر ح مي‌نمايد:
۱- سعودی‌ها باردیگر بی‌کفایتی خود را در مراسم حج امسال به رخ کشیده و نشان دادند از برگزاری مراسم حج تنها به فکر نشر افکار فرقه وهابیت‌اند و اهمیتی برای جان حجاج قائل نیستند به‌طوری که در ۳ دهه گذشته بیش از ۹ هزار حاجی در این سرزمین مقدس کشته و زخمی شدهاند.
۲- طی روزهای گذشته موجی از اخبار و تحلیل‌ها درباره این حادثه در رسانه‌های کشورهای اسلامی منتشر شده اما نکته قابل توجه این است که همه درباره اشتباه مسئولان سعودی و مقصر بودن مقامات این کشور در این حادثه خونین متفق‌القولند. مصیبت اخیر منا حادثه حج سال ۱۹۹۰ را که طی آن یکهزار و ۴۲۶ زائر در اثر خفگی در تونل «المعیصم» در حد فاصل مکه مکرمه و منا جان باختند به عنوان بزرگ‌ترین فاجعه تمام دوران معاصر حج ابراهیمی پشت سر گذاشت. لازم به ذكر است از سال ۱۹۷۸ تاکنون بیش از ۳۲۸۸ حاجی جان خود را در مکه و مدینه در‌پی حوادثی که ناشي از عدم كفايت مسئولان وهابي سعودي مي‌باشد از دست داده‌اند و ۲۳۸۴ نفر هم طی این حوادث زخمی شدهاند.
۳- براساس قرائن و شواهد موجود شايد بتوان اين حادثه را جلوه اي از جنگ قدرت در بازماندگان «عبدالعزيز» قلمداد کرد. آنگونه که پايگاه خبري «ميدل ايست» انگليس گزارش داده است «محمد بن‌سلمان» جانشين وليعهد و وزيردفاع سعودي در برنامه‌اي هدفمند قصد دارد «محمد بن‌نايف» وليعهد و مسئول برگزاري کنگره عظيم حج را فردي بي‌کفايت معرفي کرده و از اين رهگذر مقدمات برکناري وي را بعد ازاتمام مراسم حج امسال فراهم کند.
۴- اگر مقامات سعودي پس از ۸۰ سال نظارت بر مراسم حج مهارت کافي در اداره ازدحام حجاج را ندارند پس چه کسي اين مهارت را بايد داشته باشد؟ اگر وضعيت به اين صورت است پس چرا کارشناسان مسلمان و خارجي براي انجام اين ماموريت فرا خوانده نمي‌شوند. اين در حالي است که اين حجاج و زوار اماکن مقدس سالانه درآمدي به ارزش ۸.۵ ميليارد دلار را به خزانه عربستان مي‌ريزند. حادثه مرگبار روز پنجشنبه در شهر مکه سؤالاتي درباره توانايي عربستان سعودي در مديريت کردن مراسم سالانه حج ايجاد کرده است. آمار که به گفته مقامات سعودي ممکن است افزايش يابد، مرگبارترين حادثه مراسم سالانه حج را در ۲۵ سال گذشته رقم زده است.يکي از بازماندگان مي‌گويد مردم «مثل دومينو» به زمين مي‌افتادند.
۵- جنایات آل‌سعود در سال‌های اخیر به ویژه در یمن و سوریه که منجر به کشته شدن هزاران مسلمان و آواره شدن میلیون‌ها نفر شده است از یک طرف و بی‌کفایتی این خاندان در اداره حج که فقط امسال به کشته شدن حدود ۲۰۰۰ نفر و زخمی شدن عده زیادی از زائران خانه خدا شده از طرف دیگر، اکنون صدای اعتراض ملت‌ها و دولت‌های مسلمان را بلند کرده است.
۶- صاحب‌نظران حقوقي بر اين عقيده‌اند كه؛ هرچند ابعاد و علت حادثه منا هنوز به طور کامل روشن نشده است اما در حقوق داخلی ایران به اتفاق پیش آمده «قتل در مزدحم» گفته می‌شود؛ یعنی قتل در محل ازدحام . این قتل مستوجب پرداخت دیه از ناحیه بیت‌المال است که درا ینجا منظور، بیت‌المال و خزانه دولت عربستان است. اما از این نظر که جان اتباع ایران در آنجا از دست رفته است، وزارت امورخارجه باید اقدامات مقتضی برای حفظ حقوق حجاج ایرانی را انجام دهد؛ یعنی هم از سویی باید حقوق مالی‌ای که برای بستگان متوفیان وجود دارد را تحصیل کرد و از دیگر‌سو پیگیر مجازات مسئولان این حادثه بود.
۷- تحلیل این وقایع برای کشوری که پول کلانی از این مراسم به دست می‌آورد، کار چندان ساده‌ای نیست. از برخورد رهبران این کشور می‌توان به بی‌تجربگی آنها که آمیزه‌ای از نخوت و تکبر است، پی برد. آنان در واکنشی شتاب‌زده که به دور از روح مراسم حج است فاجعه رخ‌داده را به گردن زائران آفریقایی انداختند تا خود را از پیامد این حادثه مبرا کنند، غافل از اینکه این برخورد حاکی از نگاهی قبیله‌گرایانه و نژادپرستانه است.از سوی دیگر بیانگر این نکته است که رهبران عربستان تصوری از جامعه و اداره شهر و تفکر مدرن ندارند.
۸- رژیم عربستان در طول شش‌ماه گذشته همواره درگیر مسائل منطقه‌ای مانند یمن، سوریه، لبنان و عراق شده و از موضوع تأمین امنیت حجاج بیت‌الله الحرام غافل مانده است. بسیج امکانات داخلی در دو حوزه امنیتی و نظامی از سوی دولت عربستان برای توطئه علیه ملت‌های یمن، سوریه و عراق به بروز خلأ امنیتی برای تأمین امنیت حجاج منجر شده است و دولت عربستان نوعا از پذیرش و قبول مسئولیت اینگونه حوادث دردناک شانه خالی می‌کند و با استفاده از رسانه‌های گسترده خود تلاش کرده تا وقوع اینگونه حوادث را توجیه کند.
۹- واقعه دردناک «منا» با واکنش سریع سران اغلب کشورهای مسلمان، از جمله ترکیه و اندونزی، نهادهای فراگیری نظیر سازمان ملل و اتحادیه اروپا و مقامات کشورهایی همچون روسیه و چین مواجه شد که مراتب همدردی خود را با جان‌باختگان حادثه اعلام کردند. این موضع‌گیری‌ها که همسو با جهت‌گیری افکار عمومی جهانیان است و مضمونی توأم با سرزنش حاکمان سعودی به سود جایگاه عربستان در روابط بین‌الملل نیست. در ایران نیز رهبر معظم انقلاب، رئیس‌جمهوری و سایر مقامات مسئول؛ همگام با احساسات جریحه‌دار شده ایرانیان، بر ضرورت پیگیری ماجرا و لزوم پذیرش مسئولیت توسط مقامات «ریاض» و ضرورت پایبندی عربستان به الزامات قصور و تقصیر میزبانی خویش تأکید کرده‌اند. كارشناسان معتقدند؛ در چنین فضایی، احقاق حق حجاج ایرانی و غیرایرانی، کاملاً امکان‌پذیر به نظر می‌رسد.
