نقد بودجه کشور هر چند نیازمند نقد کارشناسی است، اما برای مردم باید به زبان ساده توضیح داده شود که چه اتفاقی قرار است بیفتد.
روز یکشنبه آقای روحانی رئیس‌جمهور محترم لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ را با رقم ۱۱۹۴ تریلیون ریالی به مجلس شورای اسلامی تقدیم کرد.
رئیس‌جمهور هنگام تقدیم لایحه گفت که همه وعده‌های دولت به مردم در لایحه بودجه ۱۳۹۷ دیده شده است. اما آنچه که در بودجه دیده می‌شود، فشار اقتصادی بیشتر به مردم است نه چیز دیگری.
اکنون و حتی در گذشته این پرسش از سوی مردم بوده است که پس آن همه صادرات نفت و گاز و دیگر صادرات غیرنفتی درآمدش کجا می‌رود که در هر لایحه بودجه سعی بر این است که هزینه‌ها از مردم دریافت شود؟
اگر به همین موضوع یارانه‌ها اشاره کنیم، به این حساب دودوتا چهارتا می‌رسیم که، هم‌اکنون ماهیانه ۳ هزار میلیارد تومان یارانه به مردم پرداخت می‌شود، که البته ۷ سال از پرداخت ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان می‌گذرد و این رقم با شرایط اقتصادی کنونی بسیار ناچیز است.
سر جمع یارانه پرداختی در سال، ۳۶ هزار میلیارد تومان می‌شود، اما درآمد حاصل از یارانه‌ها که به خاطر حذف یارانه حامل‌های انرژی و برخی دیگر از اقلام و کالاها همچون نان، مواد شوینده و بسیاری اقلام دیگر فراتر از رقم ۳۶ هزار میلیارد تومان است.
براساس آمار اعلام شده درباره درآمد حاصل از حذف یارانه اقلام، کالاها و حامل‌های انرژی که از سوی سازمان برنامه و بودجه ارائه شده در سال ۱۳۹۵ طبق جمع‌بندی دیوان محاسبات حداکثر مبلغ ۳۶ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان بوده است. که البته این رقم با ارقامی که برخی مراکز معتبر دیگر اعلام کرده‌اند بسیار تفاوت دارد.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی براساس میزان تقریبی مصرف، درآمد کل حذف یارانه حامل‌های انرژی در سال ۹۳ را ۵۹ هزار میلیارد تومان و برای سال ۹۴ را ۶۹ هزار و ۷۶۰ میلیارد تومان برآورد کرده بود. این رقم قطعا در سال‌های ۹۵ و ۹۶ افزایش داشته است.
اکنون نیز در بودجه سال ۱۳۹۷ قرار است ۲۰ میلیون نفر از دریافت یارانه مستقیم حذف شوند که رقم قابل توجهی را تولید می‌کند.
این رقم ماهیانه ۱۰۰ میلیارد تومان کمتر از یک هزار میلیارد تومان است، یعنی ۹۰۰ میلیارد تومان ماهانه با حذف ۲۰ میلیون نفر از یارانه بگیران، به خزانه واریز می‌شود.
این ۹۰۰ میلیارد تومان در ۱۲ ماه به رقم نزدیک به یازده هزار میلیارد تومان می‌رسد که رقم قابل توجهی است و با آن بسیاری از کارهای روی زمین مانده را می‌توان انجام داد.
اینکه قرار است یارانه ۲۰ میلیون نفر براساس شاخص‌هایی که وجود دارد حذف شود، کار درستی است، اما اینکه رقم حاصل از درآمد این اقدام کجا هزینه خواهد شد مهمتر است!
هزینه‌های جاری دولت بسیار بالا است، بنا بر گفته آقای نوبخت سخنگوی دولت هزینه‌های جاری دولت ۲۷۶ هزار میلیارد تومان است، هزینه‌هایی که هیچ کمکی به بخش تولید کشور نمی‌کند، بلکه تنها مصرف کننده است، حتی شاید این هزینه‌های جاری باعث ضربه به تولید داخلی نیز شود، آن هنگام که بخش‌های دولتی، وزارتخانه‌ها و سازمان‌های وابسته به دولت از محصولات خارجی بهره ببرند، که می‌برند!
به عنوان مثال در اکثر وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی از چای خارجی استفاده می‌شود در حالی که چای ایرانی از نظر سلامت و کیفیت بهترین چای دنیا است، تولید کننده چای ایرانی اکنون با رکود خرید در بازار روبرو است و همین اتفاق باعث زیان چایکار شده است، آیا دولت نمی‌تواند برای کاهش بخشی از هزینه‌های جاری خود، دستور دهد همه وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی موظف به خرید چای ایرانی شوند؟! ضمن اینکه از تولید کننده داخلی نیز حمایت شده است.
اما دولت به جای اینکه از خود برای درست و بهینه مصرف کردن شروع کند، مردم را هدف قرار داده و می‌خواهد بودجه خود را از افزایش هزینه‌های مردم به دست بیاورد.
افزایش عوارض خروج از کشور شاید در نگاه اول کار درستی باشد، اما هنگامی که به عمق آن می‌نگریم، می‌بینیم که این افزایش شاید برای افراد سرمایه‌دار و متول رقمی نباشد و گروه متوسط و زیر متوسط نیز سفر خارجی نمی‌روند، اما همان متول و سرمایه دار بارها برای سفر به خارج اقدام می‌کند و برای جبران همان هز ینه‌ها، خدمات و محصولات خود را افزایش قیمت می‌دهد.
اگر دکتر و پزشک متخصص باشد با افزایش ویزیت و دستمزد عمل جراحی آن را جبران می‌کند و اگر هم بازرگان یا صادرکننده یا وارد کننده باشد، هزینه‌های عوارض را بر روی کالای خود محاسبه خواهد کرد، در این میان چه قشر و گروهی از مردم باید تاوان آن را بدهند؟
آقای نوبخت یکشنبه شب به گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو آمده بود تا درباره بودجه ۹۷ توضیحاتی ارائه دهد که بیشتر شبیه توجیهات بود. او در بخشی از این گفت‌وگوی ویژه خبری گفت که ما بیش از ۲۷۶ هزار میلیارد تومان هزینه جاری داریم.
محمدباقر نوبخت در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری با عنوان «دخل و خرج دولت در سال ۹۷» با بیان اینکه ما بیش از ۲۷۶ هزار میلیارد تومان فقط هزینه‌های جاری داریم. می‌خواهید بدانید هزینه‌های جاری چیست؟ در پاسخ به مجری این برنامه که پرسید سوال بعدی‌ام این است که چرا نمی‌توانید کنترل بکنید رشد آن هزینه‌های جاری را گفت: می‌خواهید کنترل بکنیم؟ مجری پرسید؛ می‌خواهید از حقوق من کم بکنید؟ و نوبخت پاسخ داد: خب باید از حقوق شما کم بکنیم!
مجری برنامه در ادامه گفت: از هزینه‌های خودتان کم بکنید. نوبخت سوال کرد: هزینه‌های ما چی هست؟ که مجری در پاسخ گفت: شما می‌خواهید یک خدمتی که ۲ نفر لازم دارد، به ۱۰ نفر بسپارید.
رئیس سازمان برنامه و بودجه در ادامه این سوال و جواب با مجری گفت: قرار است از هزینه‌ها خودمان کم بکنیم، این حرف درستی است من هم از شما و هم از جامعه می‌خواهم که ببینید این کار را کردیم یا نه. اولین کاری که کردیم امسال این بود هر دستگاهی که آمد خواست بودجه بگیرد گفتیم دیگر آن بودجه‌ریزی سنتی که هر که می‌آید و می‌خواهد چیزی افزایش پیدا بکند این را بگذاریم کنار.
وی افزود: از دستگاه‌ها پرسیدیم چه چیزی را می‌خواهید انجام دهید، می‌گفت آموزش می‌خواهم بدهم، خب چه می‌خواهید آموزش بدهید آیا این در مأموریتش هست. اگر در مأموریتش بود اقدامی که ما انجام دادیم قیمت تمام شده محصولش را محاسبه کردیم. این ۶ هزار صفحه‌ای که آقای رئیس‌جمهور ارائه کردند ۱۴ تا کتاب. یکی از کتاب‌ها این است که ارائه کردند که چطور دستگاه‌ها قیمت تمام شده‌اش را محاسبه کردند برای تک‌تک قیمت‌ها البته قانون به ما گفته بند پ ماده ۷ که ما هر سالی ۲۰ درصد، ما همین سال اول ۳۴ درصدش را شروع کردیم الان کتابی داریم که تمام دستگاه‌ها را مشخص کرده است که این دستگاه کدام هستند و چه کاری انجام می‌دهند.
وی با طرح این سوال که این را چرا انجام دادیم؟ افزود: برای اینکه نکند پول زیادی این دستگاه‌ها از ما بگیرند در حالی که می‌توانند با پول کمتری انجام دهند پس ما نهایت صرفه‌جویی را در این جا کردیم و نه تنها این را انجام دادیم بلکه پول را به جای اینکه بدهیم به مرکز این پول را دادیم به استان‌ها. به استان‌ها گفتیم برای اینکه انگیزه ایجاد بکنیم برای اینکه بتوانید این پول را برای کارهای عمرانی که می‌خواهید رقمش بیشتر شود بردارید. ما به جای اینکه متمرکز عمل بکنیم (سعی کردیم) تمرکززدایی بکنیم و استان‌ها را قوی بکنیم. اینکار را انجام دادیم.
اما قابل توجه این است که بودجه عمرانی سال ۹۶ کشور که هنوز بیش از سه ماه از آن باقی است، ۷۸ هزار میلیارد تومان تعیین شده بود اما بودجه عمرانی سال ۱۳۹۷، ۶۰ هزار میلیارد تومان تعیین شده است.
البته با توجه به رقمی که برای بودجه عمرانی سال ۹۶ در نظر گرفته شده است، اما به نظر می‌رسد که این اختصاص هم در جای خود هزینه نشده باشد، همانگونه که قرار بود از محل درآمد حذف حامل‌های انرژی به تولید کنندگان داخلی کمک شود، اما اینگونه نشد.
شاید مجموع بودجه عمرانی پرداختی برای ماه‌های سپری شده از سال ۹۶ به کمتر از ۳۰ هزار میلیارد تومان هم نرسد، در حالی که کمی بیشتر از ۳ ماه به پایان سال ۹۶ باقی است. بودجه عمرانی امسال ۷۸ هزار میلیارد تومان است، آیا دولت آنقدر پروژه عمرانی برای امسال دارد که بتواند در مدت زمان ۳ ماه باقی مانده از سال، ۴۷ هزار میلیارد تومان باقی مانده را خرج پروژه‌های عمرانی کند؟!
از بودجه عمرانی برای سال ۱۳۹۷، مبلغ ۱۸ هزار میلیارد توان کم شده است.
اکنون مردم به ویژه حقوق‌بگیران که عمدتاً کارگرانی هستند که با حقوق ناچیز خود زندگی می‌کنند، باید شرایط اقتصادی کنونی را تحمل کنند که می‌کنند و با توجه به برنامه‌هایی که دولت در لایحه بودجه تدارک دیده، این شرایط اقتصادی برای آنها در سال آینده بسیار دشوارتر هم خواهد شد.
براساس آماری که دولت از تعداد مدیران دولتی ارائه داده است ۲۵۰ هزار نفر مدیر در دستگاه دولت مشغول به کار هستند، اگر میانگین دریافتی آنها را ۱۰ میلیون تومان در ماه در نظر بگیریم که البته بسیاری از آنها بیشتر از این رقم را دریافت می‌کنند، رقمی بالغ بر ماهیانه دو هزار و پانصد میلیارد تومان و سالانه ۳۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد.
اگر از هر یک از این مدیران تنها یک میلیون تومان از حقوق آنها کم شود، ماهیانه ۲۵۰ میلیارد تومان صرفه‌جویی و سالانه ۳ هزار میلیارد تومان در خزانه باقی می‌ماند.
چنین صرفه‌جویی‌هایی می‌تواند در بخش‌های دیگر همچون بهداشت و درمان و آموزش و پرورش هزینه شود، هم اکنون وضعیت بهداشت و درمان و هزینه‌هایی که به مردم تحمیل می‌کند بسیار سنگین است، علی‌رغم اینکه بیمه وجود دارد و بیمه‌های تکمیلی نیز دیده شده اند، اما باز هم هزینه‌های درمان حتی یک سرما خوردگی ساده رقمی بالغ بر ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان به خانواده تحمیل می‌کند، اگر یک بیماری سخت سراغ یک فرد از خانواده بیاید باید آن خانواده را نابوده شده محسوب کرد. هزینه‌های آموزش و پرورش نیز سال‌ها است که از خانواده‌ها دریافت می‌شود و سال به سال هم افزایش یافته است.
با توجه به اینکه هم آموزش و پرورش و هم درمان در قانون اساسی رایگان دیده شده است، دریافت پول از مردم در این دو بخش خلاف قانون اساسی است. اکنون مدارس دولتی نیز برای اداره خود از مردم با نام کمک‌های مردمی مبالغی را دریافت می‌کنند. نگارنده خود برای ثبت‌نام فرزند در دبیرستان دولتی پایه یازدهم ۷۰۰ هزار تومان پرداخت کرده است.
مدارس غیرانتفاعی تکلیفشان روشن است، برای ثبت‌نام، میلیونی دریافت می‌کند و در بخش دیگر آموزش و پرورش مدارس هیأت امنایی دیده شده است که آنها نیز رقم‌های میلیونی درخواست می‌کنند که البته از شهریه مدارس غیرانتفاعی کمتر است، مدارس دولتی نیز به فراخور حال و روز خود که در کدام شهر و منطقه قرار دارند، از مردم پول دریافت می‌کنند.
با این وجود باز هم شرایط وزارت آموزش و پرورش بسیار وخیم است، در حالی که بودجه سال ۹۷ آموزش و پرورش ۳۵ هزار میلیارد تومان تعیین شده است، بودجه این وزارتخانه در سال ۹۶ کمی بیش از ۳۱ هزار میلیارد تومان است، که البته رشد قابل توجهی برای سال ۹۷ داشته است.
تعداد کل دانش آموزان کشور بیش از ۱۳ میلیون نفر اعلام شده است، این در حالی است که سیر نزولی تعداد دانش آموزان کشور از دهه ۸۰ آغاز شد، سال تحصیلی ۸۰-۷۹ بیش از ۱۷ میلیون دانش آموز وجود داشت اما اکنون کمی بیش از ۱۳ میلیون نفر است.
تاکنون آمار دقیقی از مبالغی که از مردم برای ثبت نام فرزندان خود در مدارس دولتی و هیأت امنایی دریافت می‌شود، اعلام نشده است.
هر چند اکنون این کمک‌های مردمی اجباری شده است، اما رقمی که در کل کشور از مردم دریافت می‌شود، خوب است شفاف سازی شده و اعلام شود تا همگان در جریان آن قرار بگیرند چرا که با توجه به بودجه‌ای با رقم ۳۱ هزار میلیارد تومان در سال ۹۶ و رقم قابل توجه ۳۵ هزار میلیارد تومان در سال ۹۷، چرا این وزارتخانه نمی‌تواند مدارس محروم را سامان دهد؟ در هر حال با توجه به شرایط اقتصادی کشور، وارد کردن فشار اقتصادی به مردم قابل قبول نیست، قرار نیست مردم تاوان مدیریت بد اقتصادی کشور را بپردازند.
دولت هزینه‌های شکست در مذاکرات هسته‌ای را که قرار بود شکوفایی اقتصادی ایجاد کند، از مردم می‌گیرد، دولت باید برای اداره کشور طرح و برنامه‌های تازه و کاربردی داشته باشد، در چهار سال گذشته چنین چیزی دیده نشد، اکنون نیز آیینه تمام‌نمای ۴ سال بعد در لایحه بودجه ۹۷ دیده می‌شود.
دولت باید توجه داشته باشد که فشار اقتصادی به مردم باعث ایجاد نارضایتی‌هایی می‌شود که اکنون هم وجود دارد.(اتاق خبر ۲۴)
