در حاليكه متوسط سرانه مصرف دارو در ايران حدود سه برابر متوسط جهاني است و ايران جزو ۲۰ كشور نخست دنيا به لحاظ مصرف دارو قرار دارد بايد دارو را به عنوان يك كالاي استراتژيك به حساب آورد.
كالاي استراتژيكي كه چرخ صنايع داروسازي، شركت هاي توزيعي و داروخانه ها پيرامون تحولات آن چرخيده مي شود و هرگونه سهل انگاري و بي توجهي به اين بخش مشكلات بي شماري را به ارمغان مي آورد. در حاليكه در كشور ما سرانه مصرف دارو بسيار بالا است همواره بحث واردات دارو از اهميت خاصي برخوردار بوده است.
در واقع اگر بخواهيم نگاهي پيرامون وضعيت دارويي كشور داشته باشيم بايد بگوئيم از سال ۷۶ تاکنون هزینه سرانه ریالی مصرف داروی هر ایرانی از ۲۳ هزار ریال به ۳۴۶ هزار ریال رسیده و ۱۶ برابر شده و میزان مصرف داروهای خارجی نیز ۳ برابر شده است.
در واقع بر اساس يك بررسی صورت گرفته آمار نشان مي دهد تعداد کل داروهای مصرفی طی ۱۲ سال ( از سال ۷۶ تا ۸۷) هر ساله دارای سیر صعودی بوده است و تقریباً تعداد داروهای مصرفی ۲ برابر شده است.
اين آمار بيانگر آن است كه هم اكنون ميزان واردات دارو در كشور ما بسيار بالا است و مي توان به عنوان يك زنگ خطر جدي به آن نگريست.
موضوعي كه رئيس سازمان نظام پزشكي در خصوص آن مي گويد از آنجا كه در واردات دارو سود هنگفتی وجود دارد لذا یکسری افراد سودجو ترجیح می‌دهند به سمت واردات آن بروند.
مشاور عالی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در همين خصوص با بيان اينكه باید درباره کیفیت داروهای ایرانی بدون تعارف و تفکرات عاطفی بحث‌های جدی داشته باشیم ، مي‌گويد: دارو و درمان در حال حاضر از معضلات جهانی به حساب می‌آید درکشور ما براي مسائل پزشکی بهای سنگینی پرداخته مي شود ؛ بهاي سنگيني كه در بسیاری از کشورهای جهان به صورت کشور ما نیست و آن كشورها توانسته‌اند از طریق بیمه‌ها تا حدودی هزینه‌های دارویی سنگین را متعادل کنند.
علی حائری تصریح مي كند : دارو و درمان روزی به مباحث مادیات متمرکز نبود اما با پیشرفت زندگی روز به روز این مسائل جنبه‌های مادی به خود گرفته و واقعیت این است که در این زمینه هنوز مباحث به صورت شفاف بررسی نمی‌شود و نگاه‌ها نیز در این زمینه متفاوت است.
وی افزود: مثلاً برخی به مسائل اخلاقی دارو و درمان می‌پردازند و برخی دیگر به مسائل محاسبات اقتصادی آن توجه می‌کنند ولی باید یک راه حل میانی در این زمینه وجود داشته باشد تا افراد نه از این طرف و نه از آن طرف بیفتند.
حائری بیان داشت: کشور ما هنوز به تعادل و توازن مصرف کننده و سازنده نرسیده است که این مسائل به خاطر مباحث فرهنگی و فقدان ثبات تصمیم‌گیرندگان است زیرا مثلاً دو سال یک نفر تصمیم می‌گیرد دو سال دیگر کس دیگر تصمیم‌گیرنده است و در کمیسیون‌ها نیز نظرها متفاوت است.
وی با اشاره به اینکه موضوع اقتصاد دارو و درمان یک مسئله جدی بوده و باید با شفافیت به آن پرداخته شود مي گويد : در این زمینه باری که بر دوش بیمار ناشی از هزینه‌های داروست باید از راه دیگری حل شود که در این زمینه دو راه بیشتر نداریم؛ در گام نخست باید تکنولوژی‌های نوین به کار گرفته شود و در مورد دیگر اگر این موارد را رعایت نکنیم مجبوریم تسلیم انحصار شرکت‌های داروسازی و کمپانی‌های جهانی شویم و به اجبار دارو خریداری و وارد کنیم که می‌طلبد در این زمینه هر چه بیشتر مباحث به طور شفاف به آن پرداخته شود.
مشاور عالی رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بیان داشت: رکن اساسی موضوع دارو و درمان در اقتصاد خلاصه می‌شود و نمی‌توان با تعارفات و تفکرات عاطفی بدون توجه به واقعیت به مباحث آن پرداخت.
حائری گفت: اگر بخواهیم در این مسائل پیشرفت کنیم و مشکل ندارها را نیز حل کنیم نباید کیفیت داروها کاهش یابد و باید با شفافیت و واقع‌بینانه‌نگری به مبحث اقتصاد دارو و درمان پرداخته شود. وی با بیان اینکه کیفیت درمان مسئله‌ای انسانی است و در مقابل آن مسئول هستیم افزود: در زمینه کیفیت دارو نیز باید با شفافیت و کنار گذاشتن تمام تعارفات به مبحث بپردازیم.
دولت به داد صنعت داروسازي برسد
اما به غير از سود جويي بحث ديگري كه بايد در هنگام واردات دارو به آن توجه كرد تفاوت ميان كيفيت داروي ايراني و خارجي است.
تفاوت كيفيتي كه به افزايش هرچه بيشتر واردات دامن مي زند و سبب‌ساز آن مي شود كه مردم ميان داروي ايراني و خارجي داروي خارجي را ترجيح دهند.
موضوعي كه كارشناسان مختلف در خصوص آن بحث هاي متفاوتي را ارائه مي كنند و دكتر سیدحمید خویی، رئیس انجمن علمی داروسازان ایران در خصوص آن مي گويد:قصه کیفیت داروی خارجی و ایرانی از اینجا شروع می‌شود که هر کس براساس دیدگاه‌ها و تجربیاتش قضاوتی در مورد کیفیت دارو دارد و قضاوت‌های شخصی به‌عنوان واقعیت‌های کلی به‌عنوان مبنای گفت‌وگوها قرار داده می‌شود که مثلا کیفیت داروی ایرانی مطلوب نیست. اما برای اینکه قضاوت درستی در مورد این قضیه داشته باشیم به چند مسئله باید توجه اساسی کنیم: یکی اینکه نه همه داروهای وارداتی از کیفیت یکسانی برخوردارند و نه همه داروهای ایرانی. تنوعی که در کیفیت داروهای ایرانی دیده می‌شود در داروهای وارداتی هم دیده می‌شود ولی ما نگرش کلان غلطی داریم که هر چیزی نوع وارداتی‌اش بهتر از نوع داخلی آن است و این البته فقط محدود به بحث دارو نیست، در لوازم خانگی و لباس هم همینطور است.
وي با بيان اينكه مقصر اصلی این مشکل دولت است، توضيح مي‌دهد: دولت به اندازه کافی از حیثیت ملی محصولات ایرانی دفاع نکرده و این یک مشکل فراگیر فرهنگی است چون دارو براساس ملاک‌ها و معیارهایی ساخته می‌شود که به آن فارماکوپه می‌گویند؛ یعنی سازنده دارو براساس سلیقه دارو نمی‌سازد بلکه باید براساس شاخص‌های تعیین شده اقدام به ساخت دارو کند و برای همین، تنوع کیفیت محصول در داروسازی آن‌قدر زیاد نیست که ما مثلا در ساخت لوازم خانگی می‌بینیم، چون استانداردها در این محصولات آن‌قدر دقیق نیست.
رئیس انجمن علمی داروسازان ایران در خصوص تحولات دارويي ايران مي گويد: بحث تولید دارو از سال‌های۷۷ به بعد مطرح شد، زمانی که دروازه کشور به روی داروهای وارداتی گشوده شد ؛ این ورود البته می‌توانست هم یک فرصت باشد و هم یک تهدید، فرصت به این معنا که صنایع دارویی مجبور باشند کیفیت داروهایشان را بالا ببرند و تهدید به این معنا که در بازار تبلیغات قاعدتا یک شرکت کوچک ایرانی نمی‌تواند همپای شرکتی که فروش‌اش به‌اندازه فروش نفت سالانه ماست رقابت کند چون بعضی از کمپانی‌های دارویی جهان فروش‌شان از کل درآمد سالانه ما بالاتر است؛ پس طبیعتا در این نظام این وضعیت یک تهدید است. مخصوصا با توجه به اینکه دولت هیچ دفاعی از محصول ایرانی نکرده است.
در همين خصوص كارشناس ديگري با بيان اينكه ايران مي‌تواند در عرضه دارو همپاي كشورهاي اروپايي عمل كند ، به " سياست روز" مي‌گويد: درحال حاضر كيفيت برخي از داروهاي ايراني بهتر از نمونه خارجي آن است اما كيفيت برخي داروها نيز پائين تر از حد استاندارد جهاني است.
اين كارشناس داروسازي با بيان اينكه ايران از جمله كشورهايي است كه در بحث فرمولاسيون موفق عمل كرده است،توضيح مي دهد: اگرچه در كشور ما دروازه هاي توليد داروي داخلي آغاز شده اما بايد گفت با توجه به شرايط پيش رو نبايد به آن اميد چنداني داشت.
احمد تجويدي با اشاره به اينكه در صنعت داروسازی کیفیت دارو از مشابه خارجی کمتر است ولی از موارد مشابه ساخت هند این کیفیت بیشتر است ، تاكيد مي كند : البته کیفیت داروهای ما تا ۴سال پیش، از این بهتر بود و شاید تا سال آینده حتی این کیفیت کمتر شود.
البته اين كارشناس داروسازي به نكته هاي ديگري هم اشاره مي كند و مي گويد: بايد به اين نكته نيز توجه داشت كه برخي داروهای تولید داخل کشور كه از نظر کیفیت هم سطح با داروهای خارجی است به خاطر صرف هزینه های گزاف برروی تبلیغ داروهای خارجی نمي توانند کیفیت اصلي خود را به معرض نمايش بگذارند. به گفته اين كارشناس بايد در اين زمينه به اين موضوع هم توجه داشت كه هم اکنون گردش نقدینگی در بخش تولید دارو به شدت با مشکل مواجه است و بسیاری از شرکت های تولید و توزیع داروها برای تامین دارو خود مجبورند به بانک ها مراجعه کنند.
درخواست داروی ایرانی عيب نيست
در واقع اين گزارش با نگاهي به تحولات صورت گرفته در بازار ارز و طلاي كشور و تاثيرات اين تغييرات بر بازار دارويي ايران به گفتن اين نكته بسنده مي كند كه با توجه به شرايط پيش رو تنها يك همت و عزم دولتي براي سر و سامان بخشيدن به وضعيت دارو و درمان كشور مورد نياز است.
در واقع با توجه به آنكه درحال حاضر كشور اين توان را دارد كه نود و شش درصد از داروهای مورد نیاز بیماران را در داخل کشور تولید كند بايد به اين توان محققان ايراني احترام گذاشت و شرايط را براي بهتر كردن اين صنعت فراهم آورد.
در واقع تغييرات بازار جهاني بيانگر آن است كه ايران نبايد به دارو به عنوان يك كالاي استراتژيك به طور سطحي بنگرد چراكه هرگونه سهل انگاري پيرامون آن به بدترين وجه ممكن اثرات و تبعات اجتماعي و فرهنگي به دنبال دارد.
رئیس هیئت مدیره انجمن علمی اقتصاد بهداشت ایران در همين خصوص با انتقاد از روند ورود داروهای خارجی در بازار کشور مي‌گويد: امروز اگر کسی در داروخانه‌ها داروی ایرانی درخواست کند با نگاه چپ مواجه می‌شود. محمدرضا واعظ مهدوی در ادامه تاكيد مي كند: برای تصمیم‌گیری‌ها با توجه به اسناد بالادستی و سند چشم‌انداز باید بر اساس شواهد موجود نیز این تصمیم‌گیری‌ها ساماندهی شود.
وی به چالش‌های اساسی در بازار ارائه و بهره‌مندی از خدمات ضروری سلامت به مواردی همچون رشد تکنولوژی پزشکی و شکست بازار خدمات سلامت اشاره کرد و گفت: افزایش فشارهای طبقاتی و گسترش نفوذ حاکمیت کمپانی‌های بزرگ دارو و تجهیزات پزشکی و در نهایت تمرکز بر امکانات و درآمدها در شهرهای بزرگ از چالش‌های اساسی در این حوزه به حساب می‌آید.
واعظ مهدوی با اشاره به فاصله بیشتر فقیر و غنی و همچنین پیدایش مشاغل پردرآمد و کم درآمد به عنوان چالش‌های اساسی حوزه خدمات سلامت گفت: با توجه به اینکه مشاغلی که امروز با آی‌تی و علم رابطه دارند از درآمدهای بالایی برخوردار می‌شوند به فقدان دستیابی بسیاری از افراد به خدمات ضروری سلامت پی می‌بریم که نتیجه آن در نهایت معلولیت و مرگ می‌شود.
رئیس انجمن علمی اقتصاد بهداشت با اشاره به گزارشی در زمینه هزینه‌های مردم از جمله مباحث دارویی و درمانی مردم تهران بر اساس سال ۱۳۸۷ ، مي گويد : در این بررسی شاهد آن بودیم که ۱۵ تا ۲۰ درصد هزینه‌های خانوارها برای حوزه سلامت است و به طور میانگین ۱۳ درصد این هزینه‌ها برای افراد کمرشکن است.
واعظ مهدوی با اشاره به اینکه در این بررسی مناطق بالای شهر تهران کمترین هزینه‌های بهداشتی و در مناطق پایین تهران بیشترین هزینه‌های بهداشتی را متقبل شدهاند افزود: در این گزارش افراد مناطق بالای شهری تهران بیشتر از بیمارستان‌های خصوصی بهره‌مند شدهاند که این مسئله نامطلوب است و مردم مناطق پایین نیز بیشتر از بیمارستان‌های دولتی بهره‌مند شدهاند.
وی بیان داشت: در مجموع بر اساس هزینه‌های بیمارستانی یک درصد افراد ساکن تهران به طور میانگین بر اثر این هزینه‌ها به زیر خط فقر سقوط کرده‌اند.
واعظ مهدوی با اشاره به این گزارش بر مبنای هزینه‌های دارویی که ۴۰ تا ۴۵ درصد هزینه‌های خانوارهای تهران را در بر می‌گیرد افزود: این در حالی است که بر خلاف هزینه‌های بیمارستانی هزینه‌های دارویی مردم ساکن مناطق پایین شهر بسیار بالا است و این نشان از فقدان پوشش بیمه‌ای کامل در زمینه برخی داروهاست.
وی بیان داشت: در مجموع بررسی نهایی این گزارش که در سال ۸۷ صورت پذیرفت و گزارش سال ۹۰ آن نیز به طور حتم در حال آماده شدن است از ۱۶ هزار خانوار در این گزارش که از آنان آمارگیری صورت پذیرفت ۵۸۲ خانوار بر اثر هزینه‌های کمرشکن دارو دچار فقر شدند که بر حسب درصدی که مردم بر اثر هزینه‌های بیمارستانی یک درصد جمعیت تهران به زیر خط فقر سقوط کرده بود در زمینه هزینه‌های دارویی ما شاهد سقوط ۳درصد خانوارها به دلیل هزینه‌های دارویی هستیم.
وی با اشاره به اینکه بیشترین هزینه‌های کمرشکن دارویی که افراد را به زیر خط فقر سقوط می‌دهد بیماری‌های سرطانی، داروهای تک نسخه‌ای و وارداتی است افزود: این مسئله به این دلیل است که بدون کنترل اجازه داده‌ایم تا داروهای خارجی بازار کشور را اشباع کند به طوری که اگر امروز کسی به داروخانه‌ای مراجعه کند اعلام می‌شود که داروی ایرانی می‌خواهید یا خارجی و اگر فرد تقاضای داروی ایرانی کند با نگاه چپ‌چپ مسئول داروخانه مواجه می‌شود.
رئیس انجمن علمی اقتصاد بهداشت خاطرنشان کرد: در این زمینه باید منابع بهینه شود و در برخی جاها کنترل‌ها بیشتر و در برخی موارد نیز میدان بیشتر داده شود تا بتوانیم در مبحث اقتصاد دارو و درمان به نتایج مطلوبی برسیم.
